Fteriotët janë shquar edhe si njërës të pasionuar pas blegtorisë që në kohën e lashtë dhe e kanë pasuruar brez pas brezi përvojën duke mbajtur bashkë me kërrabën edhe fyellin e dashur të çobanit. Këtë traditë e kanë diktuar vetë kushtet e terrenit të thyer, me pak tokë të punueshme, me kullota të mira alpine si dhe me klimë të tipit mesdhetar që e favorizojnë zhvillimin e blegtorisë.

            Tradicionalisht, zor se mund të gjesh ndonjë shtëpi që të mos ketë mbajtur ndonjë manar apo një tufëz dele e dhi. Nisur nga interesi fitimprurës i këtij sektori jetik, disa familje kanë qene vendosur jashtë fshatit. Në të katër anët e fshatit dëgjohej zilja, këmbora dhe cula e çobanit, nga Çerrica, Lugu i Thellë, Gjishtirja, Lumi, Langadha, Hunda e Drerit, Rrëmulla, Gurra, Gjozeniku, Galishti i Poshtëm, Sheshi i Madh, Vidheza, Kreta, Arqia e deri në kufi me Tatzatin.

            Sipas gojëdhënës së të moçme, Haskajt kanë pasur shumë bagëti. Tregojnë se kur ata bënë 1000 kokë bagëti, ra bobla si një sihariq për fshatin. Tradita blegtorale kanë Dhulajt, Mëngulajt, Zhupajt, Gjonajt, etj. Këto familje përpara kolektivizimit kanë qenë si të thuash “çelnikë” e fshatit.

            Nga barinjtë është preferuar delja dhe dhia e vendit përshtatur në shekuj me kushtet ekonomike të terrenit. Delja e vendit me trup të vogël, robust, me peshë të gjallë 25-30 kg., me thundër të fortë, rezistente, ka drejtim ekonomik të trefishtë, qumësht, mish, lesh. Jep mesatarisht 40 kg qumësht të mjelë në vit, 1-2 qengja si dhe 1-1,5 kg lesh të ashpër. Qumështi, djathi dhe sidomos mishi i bagëtive tona shquhet jo vetëm për vlerat e larta ushqimore, por edhe për shijen e veçantë. Megjithëse leshi cilësisht jo shumë i mirë, ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në ekonominë familjare të bashkëfshatarëve. Amvisat duararta kanë  tjerrë lesh dhe me fillin kanë thurur me argali qilimat hajmali, sa të bukur aq edhe komodë, me të cilat janë zbukuruar odat e miqve, sikurse velenxat, flokatet, sherqet, kostumet, trikot, çorapet, dyshekët, jastëkët, apo çiltetë e buta që ishin baza e veshmbathjes të banorëve të fshatit.

            Për nevojat e ekonomisë familjare fterioti ka mbajtur edhe gjedhët, por këta kanë shërbyer më tepër për të prodhuar qetë e punës për të punuar arat dhe me pak për prodhimin e qumështit apo të mishit. Kanë mbajtur edhe njëthundrakë, ku janë dalluar mushkat e forta, rezistente edhe ekonomike.

            Larmia e florës shumë e pasur ka bërë të mbarështohej edhe bleta me mjaltin e saj shumë të shijshëm dhe cilësor. Krahas djathit aq të preferuar në Pazarin e Delvinës, veçanërisht i Galishtit, mjalti i Fterrës radhitet ndër më të mirët e vendit, për nga vlera ushqimore dhe dietike. Jo më kot në Fterrë thonë: “Gjeja e gjallë të mban gjallë”.

            Fterioti ka siguruar jetesën normale në sajë të kombinimit të blegtorisë me pemëtarinë, me ullishtat, perimet, pataten, dhe diçka më pak me drithërat e bukës. Ky kombinim ushqimor i dominuar nga produktet blegtorale, me vlera të larta biologjike, të përvijuara me frutat dhe perimet e shijshme me vitamina dhe lëndë minerale, si duket kanë dhënë ndikim pozitiv në zhvillimin normal të gjithë brezave. Është kjo arsyeja që shumë dashamirës tanë, me humor, i quajnë fteriotët si “izraelitët e Sarandës”.

BAZA USHQIMORE…

            Baza e të ushqyerit të kafshëve për kushtet e fshati tonë, edhe në të ardhmen do ta përbëjnë kullotat në natyrë dhe vetëm si suplementare do të përdoren ushqimet e koncentruara, bari i thatë, etj. Kullota mund të organizohet në mënyrë më racionale, duke e ndarë atë në parcela të veçanta, ose duke e drejtuar me “shkop”. Kullotat më të mira rezervohen për delet pëlleja, për qengjat e kecat si dhe për damazët para ndërzimit. Gjatë periudhës së dimrit, krahas kullotës natyrore, këshillohet, sipas mundësive, përdorimi i kulturave foragjere të mbjella, kryesisht hasëllet, Për çdo dele rekomandohet një sipërfaqe 300-500 m2 hasëlle të zhvilluara. Gjithashtu, fermeri-blegtor për të pasur rezultate të mira, është e udhës të përdoren 150-200 gr koncentrate dhe 0,5 kg bar të thatë në ditë për çdo dele.

            Kjo normë është e vlefshme edhe për dhinë e gjorë, për të cilën në mënyrë të padrejtë është adoptuar një shprehje popullore “ku di dhia ç’është tagjia”!

            Duhet bërë kujdes që të mos harrohet dhe neglizhohet edhe dhënia e përditshme e 10-15 gram kripë gjelle/krerë, duke hequr dorë nga dhënia e saj me fushata.

…PËRMIRËSIMI RRACOR DHE…

            Për përmirësimin e vazhdueshëm të cilësive prodhuese dhe riprodhuese të kafshëve, krahas të ushqyerit e strehimit, ka rëndësi të veçantë zgjedhja e damazëve, që do të përdoren për ndërzim. Ata zgjidhen nga eksteriori ( pamja e jashtme), që të jenë individët më të zhvilluar ndër moshatarët e tyre, pa cene dhe defekte trupore, me tipare të rregullta dhe harmonike. Gjithashtu, ata zgjidhen edhe nga prejardhja, apo sojli më i mirë, me prodhimtarinë dhe peshën trupore më të lartë, mbi aftësinë trashëguese për t’u transmetuar pasardhësve cilësitë e mira të tij. Ai dash ose cjap, qengjat dhe kecat e të cilit do të kenë tregues të zhvillimit trupor dhe të prodhimtarisë së lartë në krahasim me nënat e tyre, konsiderohet përmirësues absolut. Pra, këtu zbatohet parimi “ I miri më të mirin jep më të mirin”. Por blegtorët gjatë zgjedhjes së çifteve nuk duhet të lejojnë rënien në bashkëgjakësi të ngushtë gjate ndërzimit, sepse ky është një fenomen me pasoja negative.

…KONTROLLI E PROFILAKSIA VETERINARE.

            Problemi i kontrollit dhe profilaksisë veterinare kundër sëmundjeve të ndryshme infektive, parazitare, helmimeve, lidhet me mbrojtjen e shëndetit të njerëzve nga shumë sëmundje të përbashkëta që kalojnë nga kafshët e sëmura tek njeriu, ose siç quhet ndryshe zoonoza.

            Për të parambrojtur nga disa sëmundje të rrezikshme si plasja, melitenca, tuberkulozi, enerotoksemia, agalaksia, paratifua, pseudopesti, difteriovariola, etj. është e domosdoshme që fermeri-glegtor të lidhet dhe të këshillohet me shërbimin veteriner, për të siguruar masat e vaksinimit dhe të gjurmimit të rregullt dhe të përvitshëm. Vetëm kështu çobanët nuk do të ngelen me kërrabë në dorë. Sëmundjet parazitare sjellin dëme të larta, prandaj duhet të luftohen me kohë. I domosdoshëm është dhe respektimi i rregullave të higjienës lidhur me kontrollin veterinaro-sanitar të qumështit, mishit dhe nënprodukteve të tyre, me qëllim që ato të mos bëhen të rrezikshme për jetën e njerëzve që do t’i konsumojnë.

            Në mbështetje të këtyre rregullave ka dalë dhe është në fuqi ligji nr. 7674 datë 23.02.1993  “Mbi shërbimin e inspektoratit veterinar”, i cili rregullon normat juridike nëpërmjet pronarit të kafshëve, shërbimit veterinar dhe atij të shëndetit publik, ligj që duhet njohur dhe zbatuar me korrektësi.

                                                                                          Zaçe MALO – Doktor i Shkencave

Nr.3 – shtator, 1997