Mbajtur në takimin në Fterrë, 28 gusht 2004

            Nuk ka asnjë dyshim se fillesat e arsimimit në fshat duhet t’i kërkojmë në shekuj, derisa dokumenti i parë i shkruar vërteton se qysh në vitin 1431 fshati kishte 12 hane, ndërsa 152 vjet më vonë në Fterrë numëroheshin 60 shtëpi. Nuk do të përqendrohem as në shekullin e nëntëmbëdhjetë, kur  Isa Hizmo kryente detyrën e dekanit në Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll, ndërsa Ali Xhama, Omer Korkuti e deri te Hoxhë Bezhani me medalje të artë universitare e shumë të tjerë rrezatonin dituri e arsim edhe ne Perandorinë e Turqisë.

            Po le të përqendrohemi pak te çelja e shkollës së pare shqipe në fshatin tonë.

            Të dhënat tregojnë se  mësimi i shqipes ka filluar në vitet e para të shekullit të nëntëmbëdhjetë e mbase dhe më herët. Se dihet që Abetarja u soll fillimisht  në Fterrë rreth vitit 1905 nga Hasan Hizmoja, ndërsa në vitin 1910 Fetah Zani, i arsimuar në Janinë, krahas shkollës në gjuhën turke  në xhami, u mësonte fteriotëve edhe gjuhen shqipe.

            Selim Gjonika, nismëtari i shkollës së parë shqipe në Fterrë,, nuk u mjaftua me mbarimin e Medresesë së Janinës, por mbaroi edhe një kurs disamujor për mësues, që t’u shërbente më mire bashkëfshatarëve. Lufta e kohës dhe shpërngulja në masë e fteriotëve  nga andartët grekë që shkretuan fshatin, e vonuan çeljen e shkollës.

            Dhe ja, erdhi tetori i vitit 1916. Burri i ndershëm , patriot e me dituri Selim Gjonika, me bujarinë e njeriut të Perëndisë dhe mirësinë e fteriotit, u tregua i gatshëm jo vetëm të jepte mësim gratis për bijtë e fshatit, por dhuroi dhe një mjedis të shtëpisë së tij për zhvillimin e mësimit.

            Janë të shumta dhe fatmirësisht të shkruara mbresat e ish-nxënësve të parë të shkollës për ditën e parë të çeljes së saj e për mësuesin e tyre të adhuruar.

            “ Dita e sotme, - tha mësues Selimi, - është e bardhë e plot hare dhe do të mbetet e paharruar, si një ditë e madhe dhe e shquar”. Pas afër 90 vjetësh, të mbledhur sot këtu në Fterrën tonë, ne i japim plotësisht të drejtë mësuesit të parë të shkollës sonë shqipe, se ajo qe, mbeti e do të mbetet në breza një ditë e bardhë, e madhe dhe e shquar.

            Le të kujtojmë se rreth të 20 nxënësit , të etur për dije, çka tregon traditë më të lashtë, u ulën këmbëkryq mbi postiqe, pa libra, pa fletore e orendi shkollore. Por mësues Selimi, pas organizimit të një ceremonie te thjeshtë me bashkëfshatarët e rritur e të vegjël, me mjete rrethanore, u mësoi fëmijëve qysh ditën e parë shkronjën A-të shtypit e të dorës dhe numrat 1 e 2. Ja, këtej nisi udha e diturisë për fteriotët, qysh atë ditën e parë në tetorin e gjashtëmbëdhjetës, qysh orët e para të mësimit. Ishte kjo fillesë e thjeshtë e simbolike në një dhomë shtëpie, që do të linte mbresa të pashlyeshme në zhvillimin e arsimit  për fteriotët. Janë rikujtuar e shkruar fjalët e tij para njerëzve: “Merrni dije për të nderuar veten, familjen e fshatin tonë të lashtë.

Dhe, me të vërtetë, kështu ndodhi me bijtë e bijat e Fterrës gjatë rrjedhës së viteve, duke ardhur deri në ditën e sotme.

            Më 1922 fillon punën në shkollën e Fterrës i paharruari Neim Zani, mësuesi ynë i respektuar, që mësoi dhe edukoi breza të tërë fteriotësh. Ata përbëjnë armatën e madhe të njerëzve të ditur, që rrezatojnë arsim në gjithë vendin e me gjerë. Mendoj e vlerësoj se, krahas nismëtarit Selim Gjonika, mësues Neimi ka meritën më të madhe në historinë e arsimimit të bijve e bijave të fshatit. Ai punoi me përkushtim një jetë të tërë, për t’u dhënë njohuritë bazë nxënësve të etur për dije. Shkrimi i fteriotëve ruan edhe sot e kësaj dite atë bukuri e korrektësi që kishte mësues Neimi.

I rreptë, i drejtë, kërkues, serioz e fjalëprerë, bujar nga shpirti, i pastër nga ndërgjegjja, këmbëngulës për të dhënë mësim cilësor, me paraqitje burrërore e veshje intelektuali, që fjala i zinte vend jo vetëm te nxënësit por dhe te bashkëfshatarët, që të respektonte e kërkonte ta respektoje, që nuk falte lehtë gabimet e sidomos fajet në mësim, ja, i tillë ka mbetur e do të mbetet në mendjen time e të nxënësve të tij Neim Zani, ky burrë i shquar i arsimit fteriot, i nderuar nga fshati, i nderuar edhe nga shteti me dekorata të larta.

            Dhe rruga e arsimit në Fterrë përparon vit pas viti. Më 1925 ndërtohet shkolla e re fillore dhe më 1926 në të ulen 39 nxënës, nga të cilët, për herë të parë, dhe 16 vajza. Pra, nisi dhe për to, në formë të organizuar, arsimimi aq i dëshiruar, i mbetur vetëm në dëshirë nga pengesat e fanatizmit të kohës. Tashmë, rruga e shkollës qe e çelur për të gjithë. Djemtë  vazhdonin shkollat dhe më lartë, në Kuç e në Borsh, por u arrit që deri në Çlirim rreth 20 fteriotë  të mbaronin edhe shkollat e mesme, midis tyre rreth 15 vetë vazhduan ose mbaruan shkollën Normale të Elbasanit, që për kohën ishte Universiteti i Mësuesisë. Nga ky “Universitet” dolën  dhe Mësuesit e Popullit, bij të Fterrës sonë, Lame Xhama e Xhevdet Kofina.

Edhe pas pushtimit fashist e në vitet e Luftës shkolla e Fterrës  nuk i ndërpreu plotësisht mësimet. Në këtë periudhë shkëlqeu si meteor  mësuesi Hiqmet Dusha, emrin e të cilit mban sot shkolla. Si intelektual i formuar, me një vizion të qartë për luftën e të ardhmen e vendit, ai jo vetëm i mësoi, por dhe i edukoi nxënësit me ndjenja të larta patriotike. Shembulli më i lartë qe, padyshim, pjesëmarrja në luftën e madhe për çlirim dhe dhënia e jetës në ballin e betejës. Kontributi i tij për fshatin e për shkollën nuk do të harrohen kurrë. Ai është dhe do të mbetet përgjithmonë në mendjen tonë si një pishtar i pashuar për dituri e për                                                                     

            Pas luftës Nacionalçlirimtare e në vazhdim shkolla e Fterrës njohu rritje sasiore e cilësore. Më 1 mars 1961 Fterra dekorohet nga Kuvendi Popullor i Shqipërisë me motivacionin: “Fshat nga gjiri i të cilit kanë dalë me dhjetëra mësues, që kanë kontribuar në zhvillimin e arsimit në krahina të ndryshme të vendit”.

         Tashmë, në kushte të reja, hapen njëra pas tjetrës klasat e tetëvjeçares në fshat, ndërtohet shkolla e re me 16 dhoma mësimi dhe me pajisje e orendi të nevojshme. Numri i nxënësve dhe i mësuesve rritet nga viti në vit. Kanë meritë shumë mësues, fteriotë e të zonave të tjera. Por  vlerësim të veçantë meriton mësuesja Dilfigjare Lona, që ka punuar në Fterrë rreth 20 vjet si mësuese, me përkushtim, me dashuri e respekt për nxënësit e prindërit, me aftësi pedagogjike e dashuri prindërore për fëmijët. Respekt të veçantë kemi për Stavri Dhramin, që ka punuar e drejtuar me përkushtim e me arritje të mira mbi një dhjetëvjeçar në shkollë, respekt edhe për të shoqen, bijën e Fterrës Burbuqen, që kam bindjen se është kampione jo vetëm për sasinë e viteve, por dhe për arritjet si mësuese e drejtuese e shkollës për një kohë të gjatë. Respekt e nderim edhe për mësuesit e huaj e të fshatit që kanë punuar në vite apo punojnë në shkollën e Fterrës.

Por, vitet e fundit, sidomos  këtë dhjetëvjeçar, për shkak të emigrimeve të shumta të fteriotëve, duhet të pranojmë se shkolla është zvogëluar shumë, aq sa  trembemi të përmendim shifra. Numri i të gjithë nxënësve tani nuk është as sa ishin nxënësit e parë në tetorin e vitit 1916! Thirrja është: Të mos e braktisim fshatin, të mundohemi ta ndërtojmë edhe këtu jetën sa më mirë, siç e kanë ndërtuar në të vërtetë një pjesë e mirë e fteriotëve.

           Dhe, së fundi, po jo nga rëndësia, dua të them disa fjalë dhe për kontributin e fteriotëve në zhvillimin e arsimit shqiptar. Për këtë flasin dhe shifrat. Ne kemi të regjistruar deri tani emrat e mbi 120 fteriotëve që kanë mbaruar shkollat  për mësues, rreth gjysmat janë femra. Por edhe  më shumë duhet të jenë. Dhe në këtë shifër nuk përfshihen mjekë, inxhinierë, ekonomistë, oficerë etj., që kanë dhënë apo japin mësim në shkolla të mesme e të larta si specialistë të lëndëve përkatëse. Nga lista e mësuesve kemi Mësues të Popullit e të Merituar, kemi profesorë e doktorë shkencash, kemi drejtues të shkollave, pedagogë, dekanë, kemi artistë e shkrimtarë, kemi studiues e shkencëtarë. Pra, fteriotët nuk janë mjaftuar vetëm me detyrën e mësimdhënësit të thjeshtë, por janë rritur në nivel vazhdimisht, duke u përfshirë në shumë fusha të shkencës, të diturisë e të kulturës. Dhe në këtë drejtim mund të themi me plot gojën se kontributi i tyre për vendin tonë ka qenë e është i çmuar.

Qindra fteriotë të tjerë, me arsim të mesëm e të lartë në degë të tjera të shkencës e të dijes, kanë dhënë e japin ndihmesë të vyer në përparimin e vendit, kanë rrezatuar arsim e dituri në çdo detyrë që kanë kryer e kryejnë, duke punuar me ndershmëri e përkushtim.

           Respekt e nderim për bijtë e bijat e ditura të fshatit tonë, që ia kanë ngritur më lart emrin Fterrës dhe fteriotëve!

            Fterrë, 28 gusht 2004.

                                                                                    Bardhyl  XHAMA

                                                                                    Mësues i Merituar