ARSIMI NË FTERRË NË VITET ’20
EDHE VAJZAT NË SHKOLLË

Në vitin 1925, duke parë kushtet e vështira të mësimit, banorët e Fterrës ndërtuan godinën e re të shkollës. Në inspektimin që u bë nga Jani Minga, thuhejse shkolla e Fterrës si godinë është e mirë, po e palotësuar me orendi dhe kështu mësimet jepen në xhami. Ndërsa në vitin 1926 nxënësit filluan mësim në godinën e re me dy dhoma. Në pasqyrën që jëpët për klasat e nxënësit për vitin shkollor 1926-1927 vihet re një dukuri e re: Për herë të parë në bankat e shkollës janë ulur dhe vajzat. Ky ishte një sukses i madh po të kihet parasysh fanatizmi i asaj kohe. Statistikat tregojnë se në tre klasa të hapura, në 39 nxënës, 16 janë vajza që vazhdonin klasën e parë.
Klasat më të larta, nxënësit e Fterrës, të etur për të mësuar, i vazhdonin në Kuç e në Borsh, duke bërë çdo ditë 4-5 orë rrugë, duke mbajtur në torbën e librave edhe pak bukë misri me djathë e me qepë. Është koha kur në Fterrë, që nga viti 1922, punon i përkushtuar mësuesi i palodhur dhe dritëdhënës Neim Zani, për të cilin do të shkruajmë numrin tjetër.

Bardhyl Xhama
Nr.2 – korrik, 1997



DËSHIRË E HERSHME PËR ARSIM E DITURI

Fshati ynë e nis historinë në thellësinë e shekujve. Po kaq e vjetër është edhe dëshira për arsim e dituri. Zhvillimi kulturor që trashëgoi fshati provon për një traditë të lashtë në kulturë.
Mjafton të përmendim se nga Fterra kanë dalë shumë njerëz me arsim të lartë qysh në qindvjeçarin e kaluar, si Isa Hizmo, Ibrahim Hizmo, Ali Xhama etj. Që në vitin 1878 Isa Hizmon e gjejmë si dekan në Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll, si bashkëpunëtor të Hasan Tahsinit, Rektorit të Universitetit të parë turk. Edhe Ibrahim Hizmoja kishte përgatitje të gjerë kulturore dhe njihte mirë letërsinë gojore shqipe e të vendeve të Lindjes së Afërt, çka e lejoi të merrej me krijimtari.
Figura të shquara të dijes kanë qënë edhe Omer Korkuti e Hivzi Bezhani, që kanë kryer Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll. Të tjerë, si Jaho Mato, Fetah Zani kanë mbaruar shkollat e mesme në Janinë e Filat dhe nuk kanë qënë të vetmit. Fterra ka pasë edhe disa bejtexhinj, ku është shquar Isuf Avreci e më vonë Shaqo Mita.
Abetaret e para mendohet të kenë hyrë në Fterrë në fund të shekullit të kaluar, por ajo që dihet është se rreth vitit 1905 një abetare të tillë e ka sjellë Hasan Hizmoja. Ka të dhëna se para shpalljes së Pavarësisë Fetah Zani u ka mësuar shumë fteriotëve shkrim e lexim në gjuhën shqipe.

Bardhyl Xhama
Nr.1 – maj, 1997



SHKOLLA E PARË SHQIPE

Në fund të tetorit të vitit 1916 u çel në Fterrë shkolla e parë shqipe me rreth 20 nxënës të moshës 7-12 vjeç. Midis tyre bashkëkohësit kujtojnë Qazim Gjoni, Lame Xhama, Fero Gjoni, Himet Maçi, Neshat Brinja, Muharrem Korkuti, Sherif Dusha, Arif Mita, Qerim Avreci, Gani Maçi, Bastri Dauti, Tefik Hizmo, Beqo Hizmo, Vait Malo, Nedim Bezhani etj. Mësues i parë u bë Selim Gjonika, që kishte mbaruar medresenë e Janinës.
Për hapjen e shkollës së parë shqipe në fshat ndihmuan veçanërisht Tahsin Elezi, Remzi Braho, Iljaz Busha, Mato Dusha e të tjerë, të cilët punuan për t’i bindur prindërit që të dërgonin fëmijët për të mësuar dhe ndërtuan disa orendi të thjeshta shkollore.
Për ecurinë e shkollës përmes vështirësish dhe kujtime të ish nxënësve do të shkruajmë në numrat e ardhshëm.
Bardhyl Xhama,
Nr.1 – maj, 1997




SHKOLLA ME SAKRIFICA

Që në thellësi të dhjteëvjeçarëve fteriotët janë shquar për dëshirën që brezat e rinj të arsimohen, të bëhen të shkolluar e të ditur.
Shembëlli i të parëve si Isa Hizmo, Ibrahim Hizmo, Ali Xhama në shekullin e kaluar, i Omer Korkutitm Hivzi Bezhanit, Jaho Matos, Fetah Zanit në fillimin e këtij qindëvjeçari, të normalistëve Xhevdet Kofina, Lame Xhama, Hiqmet Dusha, Safet Kofina, Hiqmet Shehu, Shefki Mita, Tare Braho e shumë të tjerëve qysh para çlirimit, u ndoq nga qindra djem e vajza, të cilët vazhduan me sukses shkollat e ndryshme të vendit.
Dihet mirë varfëria e fshatit tonë me rreth 100 shtëpi, por për arsimin ai nuk ka kursyer kurrë. Vazhdimi i shkollave është bërë me sakrifica të mëdha. Dhe për këtë shembujt janë të shumtë. Më të herëshmit i kryen shkollat në kurbet, edhe pse familjet e tyre i lanë në varfëri. Disa nga ata që kryen normalet e Elbasanit të rrënqethin me tregimet e tyre. Nga Fterra niseshin në këmbë, ose më fatlumët me mushka, për të arritur rrugë e pa rrugë deri në Elbasan. Më këmbë dhe me një copë bukë në çantë kanë shkuar dhjetra nxënës nga Fterra në Kuç, Çorraj e Borsh për të mbaruar arsimin 8-vjeçar. Jakupi, Rakipi, Besimi e shumë të tjerë i mbajnë mend mirë udhëtimet e gjata nëpër male për të arritur në konviktin e Gjirokastrës ose për t’u kthyer në fshat, ngaqë nuk përballonin dot shpenzimet e udhëtimit. Janë me dhjetra fshatarë që shtërngonin rrypin, sshisnin edhe ndonjë bagëti për të mbajtur fëmijët në shkollë.
Dhe këto sakrifica e shumë të tjera dhanë frytet e tyre. Sot nga fshati numërohen mbi 250 kuadro me arsim të lartë, mbi 350 me arsim të mesëm, me dhjetra kuadro mbajnë tituj e grada shkencore, mbi 100 janë mësues që punojnë an e kënd atdheut.
Ky është një shembëll i vyer që u jepet fëmijve tanë të sotëm që të ndjekin rrugën e diturisë. Kjo është një thirrje dhe për shkollën 8-vjeçare të Fterrës që të eci në gjurmët ebrezave të shkuar, sepse kushtet tani nuk u mungojnë.

Bardhyl XHAMA
Nr.4 – tetor, 1997





KULTURA FETARE – FAKTOR PËR DIJE E KULTURË

Ashtu si bashkëfshatarët e tjerë dhe unë si djalë fteriot daljen e gazetës "Fterra jonë" e prita me gëzim. I kam lexuar të tre numrat e parë. Faleminderit se kam përfituar. Mendoj se më shumë përfitojmë ne brezi i ri, që të kaluarën tonë e njohim pak.
Fterra jonë njihet se është i besimit islam. Kjo fé në fshatin tonë fillon ngs shekulli 18-të, imponuar me të gjitha mjetet nga Perandoria e fuqishme Osmane, se më herët fshati kishte bësim të krishter. Këtë na e vërteton historia. Dëshmi e veçantë janë toponimet në emra si Qafa e Qishës, Gjonfterra, Gjinali etj, etj. Por në këto pak rreshta dëshiroj të theksoj se feja, si ajo krishtere dhe islame, kanë predikuar vëllazërimin, mirëkuptimin dhe paqen me njëri-tjetrin. Këtë moral e kanë kultivuar një numër i kosniderueshëm fshatarësh që kanë mbaruar studimet e mesme dhe të larta për fenë, brenda dhe jashtë Shqipërisë, si Isa Hizmo, Hivzi Bezhani, Hasan Hizmo, Shemedin Dauti, Selim Gjonika, Feim Mita, Omer Korkuti, fetah Zani, Sheme Korkuti e deri tek Safet Gjoni, Refik Bezhani e Shaban Mita.
Disa prej këtyre kanë mbaruar teologji e drejtësi. Me emër u bë Isa Hizmo, dekan i fakultetit teologji-drejtësi në universitetin e Stambollit dhe njëkohësisht hoxhë për familjen mbretërore, i cili ka dhënë një kontribut të çmuar për bashkëfshatarët, duke u bërë nxitje e strehë e fteriotëve që vazhdonin mësimet fetare e jurisprudencës në Stamboll. Kultura e tyre ishte e gjerë, por sidomos në teologji e drejtësi. Dijet nuk i përdorën për interesa e përfitime vehtiake, por u erdhën në ndihmë të gjithë njerëzve të atyre vendeve e krahinave ku kanë punuar dhe jetuan. Është i përmendur në vitet 1910-1920 edhe Shemedin Dauti për dijet e tij teologjike, që shpjegonte dhe njohuri teologjike, por edhe njohru shkencore bilogjike për peshqit e deri bretkocat, etj.
Ishin vitet e Luftës së Parë Botërore. Një grup të moshuar te shkolla e vjetër u ndeshën ballë për ballë me disa ushtarakë të huaj. Hasani u doli përpara. Ushtarakët thirrën: Halt (ndal). Hasani u flet gjermanisht duke u thënë me ironi se po vratë ne pleqtë e fituat luftën. Një nga ushtarakët, komandanti i tyre, u befasua. Uli armët dhe nisi dialogu:
- Pranon të vish përkthyes te në?
Hasani pranoi. Dokumente nuk kemi, por sipas gojës së të parëve tanë, Hasani kishte kryer studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Gjermani. Si rezultat i këtij dialogu ushtarët nuk bënë as bastisje dhe as djegie në fshatin tonë.
I ditur ka qënë dhe Hivzi Bezhani, teolog i njohur për Fterrën e më gjerë. Ky teolog qe shembëll i veçantë për fshatarët tonë dhe për kulturën e tij bujqësore si bujk e veçanërisht bahçevan i zoti.
Kultura fetare u ka shërbyer fteriotëve edhe për edukimin morale njerëzor, por edhe ka nxitur dashurinë për dije e kulturë, veçanërisht për arsimdashje. Këtu e ka bazën fakti që Fterra jonë është bërë një nga fshatrat e njohura për zhvillimin e arsimit e kulturës, me mësuesit e profesorët e shumtë që kemi dhe sot.

Ardit MALAJ
Nr.4 – tetor, 1997



KUJTIME

Fterra është e dëgjuar. E kanë bërë të njohur njerëzit e mirë të fshatit. Kujtoj Isa Hizmon – hoxha i parë tek i cili, siç thoshin të parët tanë falej Sulltan Hamiti në Stamboll; Omer Korkuti – gjykatës në Gjykatën e Lartë në Turqi, Ibrahim Hizmo – profesor i emruar nga Turqia në Filat ( Çamëri); Bajram Mehmeti – qehaja i Portës së Lartë etj. Me sa di unë të katër qënë edhe bashkëpunëtorë të ngsuhtë të Hasan Tahsinit. Kjo të bën të ndjesh edhe krenari, por edhe obligim për vetë Fterrën. Kjo ka ndikuar që një këshillë burrash autoritarë të punonin e të propagandonin që të hapej edhe një shkollë në Fterrë. Nga viti 1905 Hasim Gjoni (babai im) që ishte në atë kohë në Konicë, grumbullonte libra e shkrime shqipe dhe i dërgonte me Habil Dhulin tek Selim Gjonka e Sinan Avreci.
Nga ana tjetër Ismail Bezhani, Xhafer Shehu, Mato Dusha, Jaho Mato, Rakip Gëdo, Hamit Shkurti, Idriz Hizmo, Ali Dhuli punonin derë më derë që të bindnin fshatin për të bërë një shkollë në gjuhën shqipe. Kështu erdhi viti 1916 kur Selim Gjonika e hapi këtë shkollë në shtëpinë e tij me 21 nxënës që unë edhe sot i kujtoj mirë: Ishim dhe unë, Lame Xhama, Fero Gjoni, Xhafo Brinja, Muharrem Korkuti, Sherif Dusha, Tefik Hizmo, Vait Malo, Hetem Malo, Nedim Bezhani, Halil Mato, Zenel Shkurti, Qerim Dauti, Hivzi Kofina, Mehmet Kofina, Hidajet Gjonika, Arif Kurupi, Qemal Mehmeti, Feti Lona, Faslli Ruko, Sinan Ruko.
Qazim GJONI
Nr. 6 – shkurt, 1998




MJEKËT NGA FTERRA

A e dini se Fterra jonë, një fshat i vogël, ka nxjerrë afër 20 mjekë me arsim të lartë? . Këtu nuk kemi llogaritur ata me shkollë të mesme ose bashkëshortet e bashkëfshatarëve tanë që janë mjeke. Sot janë dhjetra mjekë të shpërndarë nëpër Shqipëri.
I pari këtë rrugë e nisi doktor Safet Memi. Ai ka edhe meritën se ndihmoi shumë djem të fshatit të ecin në rrugën e tij. Ndonjeri, si Besim Elezi, u bë profesor i shquar i vendit, “kirurgu duarartë”, që iu dëgjua zëri edhe jashtë vendit. Nga brezi i tij u shquan Luan Dusha, i njohur si ftiziatër, Hamza Memi petagog i Fakultetit të Mjekësisë. Pas këtij brezi vijnë profesori Sezai Braho, i njohur si specialist i zoti i farmakologjisë dhe profesor në fakultetin e mjekësisë, doktor Fahri Mita kardiolog i shumë kërkuar nga pacientët, Lekë Xhama psikiatër e higjenist, i ndjeri Agjah Ruko etj. Pas tyre vjen brezi më i ri me Fejzi Hizmon, Maksim Memin, Peti Zenelin. Është për t’u përmendur fakti se nga fshati ynë kanë dalë edhe vajza mjeke si Elvira Zhupa (Mita), Ema Kofina, Ema Elezi, etj.
Shumë ndihmësmjekë fituan gjithashtu emër të mirë si specialistë. Në Tiranë shpesh i drejtohen për vizitë e këshilla Halil Hizmos, në Borsh e Fterrë është i njohur “doktor Bahriu” e shumë të tjerë si Abedin Shkurti, Lule Korkuti (Dusha), Ahmet Avreci, Meto Haderi, etj.
Mua si mjek më ka takuar shpesh herë të takohem me ish-petagog të këtyre mjekëve tanë ose me mjaft pacientë të tyre. Dhe kam ndjerë kënaqësi se shpesh kam dëgjuar fjalë të mira për aftësitë e tyre.
Natyra e punës me të sëmurët dhe spitalet, shpesh i ka larguar këta bij të fshatit nga miqtë e të afërmit e tyre. Por kur ndonjeri ka patur hall në spitale ata e kanë treguar sa dashuri, respekt e dhëmshuri kanë për bashkëfshatarët e tyre. Se u a dinë mirë hallet, ua ndjejnë vuajtjet. Prandaj mos na na i vini re në gëzimet e hallet, po për shëndetin na u drejtoni si bijve tuaj, se jemi bij të Fterrës.

Edip BEZHANI
Nr. 6 – shkurt, 1998






PËRPJEKPJE PËR HAPJEN E KONVIKTIT NË KUÇ

Shkolla, sikurse edhe në vitet para ardhëse, ishte tre-klasëshe, dhe me katër nxënës të rregullt, në klasën e dytë dhe tre të rregullt, në klasën e tretë. Kjo i detyronte disa djem të fshatit, që kërkonin të vazhdonin më tëj mësimet, të shkonin ta kryenin klasën e katërt dhe te pestë në fshatrat ose qytete të tjera, gjë që kishte shumë vështirësi si për familjet dhe për nxënësit. Ata që shkonin në shkollën e Kuçit dhe të Borshit e bënin rrugën më këmbë duke udhëtuar 4 deri 5 orë në ditë, me bukë misri, pak djathë e qepë në trastën e librave.Ata ishin të veshur aq keq sa që mund t’i quajmë të leckosur, dhe shollët (këpucët) e tyre ishin të atilla që shpesh i nxirrnin gishtërinjtë e këmbëve përjashta. Në verë të gjithë djemtë ecnin zbathur nga që nuk kishin ç’të vishnin. Megjithë këto kushte të vështira djemtë fterjotë nuk thyheshin, por shkonin rregullisht në shkollë dhe përgjithësisht mund të thuhet se mësonin mjaft mirë, traditë e cila u ruajt gjatë. Një trajtim të mirë nxënësve te Fterrës që vazhdonin në këto fshatra u bënin mësuesit Mustafa Luçi, Estref Pula e Mitro Vranai.
Me luftën këmëngulëse të popullit dhe përkrahjen e madhe që dha Jani Minga, u arrit që në Kuç të hapej një konvikt për të vazhduar klasën e 4-të dhe të 5-të fillore nxënësi e Kurveleshit. Por regjimi nuk e zgjati shume jetën e këtij konvikti, prandaj përfaqësuesit e Kurveleshit të Poshtëm u mblodhën më 17 korrik 1931 në Kuç dhe i bënë kërkesë Ministrisë së Arsimit për çeljen e tij, i cili u mbyll pas dy vjete pune. Në këtë kërkesë midis të tjerash thuhej: “ Nuk mund të përshkruhet dëshpërimi ynë dhe dëmet që solli mbyllja e konviktit në fjalë. Veçanërisht shtojmë se me mbylljen e konviktit dëshira për arsim sa vete pakësohet, mbasi shkollat fillore nuk mund të japin frytin e dëshiruar.
Duke shpresuar se ajo PT Ministri, duke marrë parasysh mirësinë që do të na sjellë konvikti, do të japë urdhërat përkatëse për riçeljen e tij” (AQSH f.295, viti 1931, dosje 33, f.126). Por ai nuk u hap më. Këtë kërkesë e kanë firmosur edhe përfaqësues të Fterrës Ismail Bezhani, Feta Zani, Ali Dauti dhe Murat Dhuli.

Nga Historiku i Arsimit te Fterrës
Nr.7 – prill, 1998




EDHE PSE BËHEJ LUFTË NE MËSONIM

Mësues Hiqmeti ishte larguar nga shkolla. Kishte dalë partizan. Por... kishte rënë dëshmor në luftë për liri. Ne nxënësit e shkollës kishëm mbetur si zogjtë pa klloçkë. Vetë ne fëmijët morëm inisiativën. U mblodhëm në korridorin e xhamisë për të mësuar këngë partizane, sepse shkolla ishte djegur. Në këtë kohë Siri Bezhani, duke parë gatishmërinë tonë, erdhi vullnetarisht për të na mësuar . Na bënte mësime të ndryshme. Shkruanim në copa letra.Lexonim libra sa për të mos harrruar shkrimin e këndimin. Kjo zgjati afërsisht 2-3 muaj. Lexonim edhe komunikata të Frontit. Organizonim edhe shërbime të ndryshme .Shoqëronim partiza në vende të ndryshme. Çonim ushqime parti- zanëve në Breg të Borshit e në Bërdë. Çonim letra të ndryshme në Çorraj e Borsh. Luan Dusha na siguroi disa këngë partizane. Ne i mësonim me dëshirë ato. Në sytë tonë na dilte mësues Hiqmeti.

Hader HADERI
Nr.7 – prill, 1998





ÇELET SHKOLLA 8-VJEÇARE NË FTERRË

Sivjet, më 1 shtator, mbushen plot 30 vjet që kur çeli dyert shkolla tetëvjeçare e Fterrës. Deri në këtë kohë fëmijët e fshatit e vazhdonin shkollën 8-vjeçare në Çorraj.
Fillimisht u hap klasa e pestë me 22 nxënës, nga të cilat 12 ishin vajza. Mësimet kjo klasë i zhvilloi në shtëpinë e Faro Shehes dhe si mësuese punoi Difo Lona, e cila ishte e detyruar të zhvillonte të gjitha lëndët. Klasat e tjera, e gjashta, e shtata dhe e teta vazhdonin mësimet në Çorraj, nga varej dhe shkolla e re e Fterrës, që çeli vetëm klasën e pestë.
Në këtë periudhë populli i Fterrës iu përvesh punës për ndërtimin e shkollës së re. Me punë vullnetare kanë kontribuar të gjithë fteriotët, por është shquar në mënyrë të veçantë kryetari i këshillit të asaj kohe, i palodhuri Hamza Mehmeti. Ndihmesë të veçantë ka dhënë dhe Safet Memi që në atë kohë punonte mjek në Borsh. Për sjelljen e materialeve të ndërtimit për shkollën, si hekur, çimento, dërrasa, gëlqere etj. janë treguar të papërtuar, duke punuar jashtë orarit, shoferët Avni Shkurti, Nexhip Dauti, Musa Maçi, Irfan Brinja etj.
Kështu që fteriotët, bashkë me çeljen e klasës së pestë, si bazë për tetëvjeçaren, filluan dhe ndërtimin e shkollës se re njëherazi, që e mbaruan në vitin 1970, vit në të cilin u hapën të gjitha klasat e shkollës tetëvjeçare dhe nxënësit e Fterrës i vazhduan mësimet që nga viti 1970 në fshatin e tyre.
Përgatiti Bardhyl Xhama
sipas të dhënave të historikut të arsimit të fshatit
Nr. 9 – gusht, 1998




SI DESHËN TË NA SHKRUANIN BALILA

Dy njerëz, që nuk i njihnim, erdhën në shkollë që të shkruanin emrat e atyre që do të futeshin në organizatën e balilave dhe mbasi pyetën se kush ishte dakord, asnjë nuk u përgjigj. Njeri nga ata që shoqëronin kryeplakun shpjegoi:
- Ju që do të shkruheni për balila, do të jini nga më të mirët, do t’ju dërgojmë në shkolla në Itali, familjes suaj do t’i japim ndihma të mëdha.
Asnjë nuk foli.
- Atëhere do t’u shkru-ajmë vetë, thanë ata, dhe bënë një listë.
Kjo ndodhi kur nuk e kishim mësues Hiqmetin atje. Të nesërmen mësuesi erdhi i mërzitur në klasë. U ul në karrike dhe për një farë kohe qëndronte duke mbështetur brrylet në tavolinë dhe duart në kokë. Edhe ne u shqetësuam.
- Zoti mësues, i tha Aliu, neve na kanë shkruar për balilë dhe do të vemi në Itali, na thanë.
- Jemi shumë, tha Diviti.
- E di, tha mësuesi, e mora vesh që mbrëmë, e kam parasysh që juve iu a kanë bërë shesh me lule. Ata duan t’iu përgatisin si fashistë, që ju asnjëherë të mos kujtoni se jeni shqiptarë ,
Familja e Hiqmetit njihet në Vlorë si familje arsmitarësh, se veçse ishte vetë, kishte mësuese të respektuar edhe të shoqen Hënën dhe djalin Alfredin
Hiqmeti që punoi gjithë jetën me nder dhe sakrifikoi shëndetin për edukimin e brezit të ri, vdiq para kohe, para se të dilte në pension. Ai i fali Fterrës truallin dhe gurët e shtëpisë për të ndërtuar shkollën e re të fshatit, që është sot.
Gjëja më e shtrenjtë është Atdheu ynë. Për këtë shumë patriotë kanë punuar dhe luftuar, kanë shkruar dhe kënduar. E dini historinë e Esat Pashës dhe trimërinë e Avni Rustemit? Prandaj, mendoj se
nuk kini bërë mirë që kini pranuar të bëheni balila.
Tani ne e kuptuam ku qe halli që mësuesi ishte kaq i shqetësuar. Dikush shpejtoi:
- Zoti mësues, neve kot që na shkruan, neve nuk shkojmë, ne tani e kemi të qartë se përse na duan.
- Unë jam zbathur dhe me rroba shumë të vjetra, tha Aliu, por nuk pranoj të shkoj.
Mësues Hiqmeti pyeti: Kush do të vejë, atëhere? Asnjë nuk u përgjigj.
- Edhe në ju detyrofshin ?
- Le të na bëjnë ç’të duan, ne nuk shkojmë. -
- Domethënë nuk shkoni nga që u thashë unë?
- Jo, zoti mësues, thanë shumë nxënës së bashku, por tani e kuptojmë që nuk është mirë.
- Shumë mirë, nesër nuk do të kemi mësim por eskursion.. Merrni bukë me vetë se do të kthehemi vonë. Të nesërmen mësuesi ishte i gëzuar dhe koha ishte ditë pranvere e bukur. Shqipëria - tha ai - asnjëherë nuk e ka duruar robërinë. Edhe këtë radhë nuk do ta pranojë. Italia këtë e ka provuar edhe në vitin 1920. Luajtëm tërë ditën dhe më në fund, të mbledhur në formë rrethi, vendosëm të mos shkojmë balila...
Hader HADERI
Nr. 9 – gusht, 1998



KUR SHKONIM NË SHKOLLË NË KUÇ...

Në Fterrën tonë që më 1916 u çel shkolla e parë në gjuhën shqipe, por ajo deri vonë kishte vetëm 3, 4 dhe 5 klasë të fillores dhe jo klsasa të unikës, apo shkollë 7-8 vjeçare. Por dashuria për arsim e kulturë te bijtë e këtij fshati ka qënë gjithmonë e madhe. Ndaj djemt e vajzat e Fterrës shkuan atje ku ishte shkolla. Më afër ishte shkolla 7-8 vjeçare në Kuç. Dhe pikërisht në Kuç që nga viti 1947 e deri në vitin 1960 ne vazhduam arsimimin në 7-vjeçaren. Pjesa më e madhe e nxënësve, pasi mbaronin shkollën fillore të Fterrës, shkonin në Kuç. Kështu, në vitin shkollor 1947-1948, ne disa djem fare të rinj u regjistruam dhe filluam shkollën unike në Kuç. Një pjesë iku në Tiranë,, në Vlorë e gjetkë.
Në shtator të këtij viti u mbushën 50 vjet që Ahmeti, Hulusiu, Qaniu, Muharremi, Kanani, unë e disa të tjerë dhe në vijim në vitet pasardhës Lulja, Nazja, Pestrova, Ilfani, Pullumbi dhe shumë të tjerë e filluan dhe e mbaruan këtë shkollë.. Madje disa mbasi mabruan shkollën e lartë u kthyen në këtë shkollë si mësues, e disa edhe si drejtorë të saj. Të vazhdoje shkollën në Kuç nuk ishte e lehtë, jo vetën se duhej bërë 12 km rrugë kryesisht në këmbë, por vështirësitë e motit e bënin edhe më të rëndë. Ndaj nuk ishte e lehtë, se duhej të përballonim e të zgjidhnim edhe problemet e jetës. Fillimisht shkonim e ktheheshim brenda ditës nga Fterra në Kuç, por shpejt një gjë e tillë u bë e pamundur. Dimri e bëntë të parealizueshme. Edhe mësimet po shtoheshin. Duhej më shumë kohë për përgatitje. Ndaj u detyruam të gjenim dhomë fjetje në Kuç. Na ndihmoi drejtori i kësaj shkolle, Lame Xhama. Fillimisht u sistemuam në një dhomë të madhe përdhese te shkollës. Në vitet pasardhëse ndërruam disa shtëpi
Në shkollë, pranë nesh, u sistemuan edhe disa mësues të ardhur nga Tirana, Shkodra, Elbasani, Patosi et. Në shumë drejtime jetën e bënim kolektive, gjë që na miqësoi e na afroi më shumë me njëri-tjetrin. Në Fterrë, si rregull, shkonim dy herë në javë për tu ndërruar e për tu furnizuar me bukë e ushqime. Rrugën e benim në këmbe, por kishte dhe raste me makinë. Ishin “makina e Nexhipit” dhe “makina e Avniut”.
Në dhomën e shkollës jetonim sipas mundësive të secilit, disa me krevate të improvizuar, disa përdhe, disa me dyshekë me lesh e disa me kashtë. Për ndriçim natën përdornim kandil me vajguri. Në këtë pikë ishim të barabartë. Meqënese dhoma ishte më dysheme dërrase, për të ndezur zjarr për ngrohje e sidomos për të gatuar, përshtatëm një karrocë dore druri, të cilën e “mbathëm” me baltë dhe si vatër shtruam pllaka shtufi. Gatuanim kryesisht fasule, por edhe makarona, trahana etj. , edhe bashkërisht, por edhe veç e veç.
Në netët e dimrit të vitit 1948-1949, pasi kishim bërë detyrat, kërciste muhabeti për “shtatë palë qejfe”. Në shomën tonë vinte herë pas here drejtor Lamja, që i flisnim “zoti drejtor”. Ai interesohej për ne për të gjitha, për hallet dhe për mësimet. I lironim një vend pranë karrocës së zjarrit dhe atje, ashtu lirshëm, bisedonim sikur të ishim moshatarë. Na shpjegonte edhe mësimet, sepse kishte sedër që ne fteriotët të ishim më të mirët në mësime e në sjellje, të ishim më të edukuar e të dalloheshim nga të tjerët. Xha Lames i qeshte fytyra. Na dukej idhull. Vishej elegant, flokët i mbantë të shkurtëra, kishte edhe dhëmbë të veshur me flori, çka i jepnin dhe më shumë lezet fytyrës së tij. Përvoja profesionale i jepte mundësi të ulej në nivelin tonë e të na “pshoniste” mendjen. Na jepte këshilla të vlefshme që na kanë vlejtur shumë në formimin tonë të mëvonshëm. Si drejtor ishte i rreptë. Kërkonte shumë si ndaj nxënësve edhe ndaj mësuesve. Ishte i drejtë. Neve të gjithë e respektonim.
Më vonë shkolla e Kuçit u mbush me fteriotë, dhe me nxënës dhe me mësues. Edhe shkolla, por edhe fshati Kuç, u bënë shkollë për ne.
Rexho KURUPI
Nr.11 – dhjetor, 1998



NORMALISTËT E FTERRËS –
RREZATUAN ARSIM E KULTURË NËPËR SHQIPËRI

Dëshira e fteriotëve për arsim e dituri është e hershme. Ajo u pa më qartë në shekullin e shkuar, kur disa nga bashkëfshatarët tanë mbaruan shkolla të larta e të mesme jashtë vendit, kryesisht në Turqi e Greqi.
Por “dita e bardhë” për arsimin erdhi në tetor 1916, kur në fshat u çel shkolla e parë shqipe. Që nga ky vit mori rrugë shkollimi i mbarë i fëmijëve fteriotë, rrugë që pati ngjitje gjatë gjithë këtij shekulli, që po mbyllet këtë vit.
Pasioni për dije dhe për profesionin e nderuar të mësuesit nxiti shumë fteriotë, qysh para Çlirimit, që të bënin të pamundurën për të vazhduar e mbaruar Normalen e Elbasanit, një nga shkollat më të famshme të asaj kohe.
Edhe pse në gjendje tejet të vështirë ekonomike, ndër të parët që mbaruan Normalen qenë Xhevdet Kofina e Lame xhama. Në gjurmët e tyre ecën Hiqmet Shehu,Safet Kofina, Hiqmet Dusha,Tare Braho,Shefki Mita,Turhan Mato etj.
Disa të tjerë, si Dilaver Shkurti, Rait Braho, Sadik Mehmeti e ndonjë tjetër, filluan shkollën Normale, por për shkak të luftës nuk e përfunduan dot atë.
Këta intelektualë,të pa- jisur me arsimin e kulturën më të mirë të kohës, me shembullin e tyre të lavdërueshëm rrezatuan dituri jo vetëm në vend-lindje, por kudo ku punuan e jetuan nëpër Shqipëri. Prandaj shumë prej tyre mbajnë tituj të lartë si “Mësues i Popullit” e “Mësues i Merituar”, ndërsa Hiqmet Dusha e Turhan Mato u flijuan për çlirimin e Atdheut.
Kur na ndajnë vetëm pak ditë nga festa e 7 Marsit, Ditës së Mësuesit, ne i kujtojmë me respekt të thellë ish-normalistët tanë, që vunë gurthemeli në arsimin shqiptar, por përshëndesim dhe urojmë, gjithashtu, të mbi 100 mësuesit e pedagogët fteriotë, që sot punojnë anekënd Atdheut.
Bardhyl Xhama
Mësues i Merituar
Nr.12 – shkurt, 1999



KUR JANI CARUQIS, - PIKTORI I SHQUAR GREK - ISHTE NË FTERRË.

Nuk e kemi ditur se në fshatin tonë ka qenë, për disa kohë, edhe piktori i madh grek, Jani Caruqis. Këtë e mësova rastësisht nga piktori ynë i njohur, Artisti i Popullit, Hasan Nallbani.
Në vitin 1984 kur Hasan Nallbani ishte në Greqi, për specializim, një ditë korriku, shkoi në Muzeun Bizantin të Athinës piktori Jani Caruqis. Ky i tregoi se kishte qenë në Shqipëri gjatë Luftës Italo-Greke, si oficer dhe ruante disa kujtime nga Fterra.
Por interesante dhe i rëndësishëm ishte fakti tjetër: Jani Caruqis tregoi se në Fterrë,në atë kohë kishte bërë portretin e një gruaje nga Fterra. Si shprehje falënderimi familja e vajzës kishte therë një dhi, dhe gjysmën ia kishte dhënë Janit, piktorit-oficer. Ai tregoi interes për atë portret dhe ishte shprehur se po të gjendej do të kishte kënaqësi të veçantë. ( Sekretari i tij i tha Hasanit se po të gjendej ajo pikturë do të shpërblehej mirë). Duket nuk ka qenë një skicë e thjeshtë, por portret i vërtetë.
Natyrshëm të lindin dhe pyetjet: Cili është ai model i bukur, që frymëzoi piktorin e talentuar, të mësuar me bukurinë klasike grekë e parisiane? ( Më 1935 ai studjoi në Francë). A ruhet ai portret gjëkundi, në ndonjë sepete? A mban mend ndonjëri diçka për këtë ngjarje? Po vetë piktori mos ka në arkivin e tij në Athinë ndonjë shënim, kujtim a vizatim për Fterrën?
Piktori grek dhe pse ishte 74 vjeç (lindi më 1910) kujtonte me respekt fshatin e Fterrës. Miku ynë Carruqis nuk jeton më. Djemtë tanë në Greqi do të dinë ta nderojnë, duke vënë mbi varrin e tij një tufë me lule, me mbishkrimin “ Fterra - nderon Carruqin e paharruar”. Do t’u lutesha djemve të fshatit në Greqi, në se munden, të më dërgonin ndonjë material më të plotë për piktorin. Mund të bënim diçka më shumë si “Miq të Caruqit”.

Jakup MATO
Nr. 13 – prill, 1999





GRUPI TEATRAL I FSHATIT NË VITET E LUFTËS

Në vazhdim të inisiativës së parë dhe suksesit që korrëm me skeçet “Drejtori analfabet” dhe “Pionieri në luftë për liri”, përgatitur nga Lame Xhama dhe shfaqur në Haliqe të Meme në fillim të vitit 1944, rinia e fshatit tonë dha një ndihmesë të mirë për propagandimin e Luftës Nacionalçlirimtare dhe urrejtjen kundër armiqve dhe tradhëtarëve të vendit, duke organizuar një grup të kompletuar teatral të Fterrës, që më vonë mori emrin e grupit teatral të Kurveleshit.
Grupi, që përbëhej nga Ismet Elezi, Rait Braho, Dilaver Shkurti, Shaban Mita, Resul Mita, Eqerem Kofina, Lutfi Dusha dhe Luan Dusha, vendosi të vërë në skenë dramën “Lulja e Kujtimit” të Foqion Postolit.
Megjithë vështirësitë e shumta për ta realizuar, si cilësitë e individuale për të luajtur rolet në dramë, ambientet e ndriçimit, mungesa e femrës për të luajtur rolin e Olimbisë etj., me vullnet të veçantë grupi u organizua me sukses.
Rolin kryesor, atë të Olimbisë, e mori Ismeti, të Kristos - Raiti, të Nikos - Dilaveri, të Dhimitrit - Resuli, të qeraxhiut - Lutfiu, të Sandrit - Shabani. Dramën e shoqëruam dhe me skeçe të ndryshme ku rrolin kryesor e luajti Eqeremi, ndërsa mbrapa skenës më i riu i grupit, Luani, duke kënduar këngë partizane. Skemën e ndriçimit e sajoi me kujdes Shabani.
Shfaqjen e parë e dhamë me shumë sukses në fshatin tonë, ku u vlerësauan lart rrolet e të gjithë pjesëmarrësve të grupit. Shfaqjen e dytë e dhamë në Himarë ku korrëm një sukses të jashtëzakonshëm, të tretën shfaqje në Qeparo ku na u bë një pritje e veçantë, e përgëzuan grupin dhe i uruan suksese të mëtejshm. Shfaqjen e katërt e dhamë në Kinemanë e Sarandës, e cila sapo ishte çliruar, në prani të popullit dhe qindra partizanëve. Në shfaqje asistoi dhe misioni anglez, i cili na përgëzoi. Suksesi në Sarandë ishte madhështor.
Shfaqjen e fundit, me porosi të organeve udhëheqse të luftës në qark, e dhamë në Progonat në një mbledhje të zgjeruar të rinisë antifashiste. Shfaqja u prit me plot entuziazëm e sukses dhe influencoi shumë në rritjen e ndjenjave patriotike të rinisë për të shtuar radhët partizane, brigadat e mbrojtjes së popullit dhe vullnetarë në të gjitha aktivitetet që kërkoheshin në atë periudhë.
Kjo veprimtari e të rinjve të Fterrës, që e kujtojmë sot pas 55 vjetësh, do të mbetët e paharruar për neve që e realizuam dhe për ata që e panë dhe u frymëzuan.

Rait BRAHO - Dilaver SHKURTI
ish pjesëmarrës të grupit teatral
Nr. 13 – prill, 1999





KONFERENCA E ARSIMIT NË LIPË TË PËRMETIT

Më 29 gusht deri më 2 shtator 1944 në fshatin Lipë të Përmetit u zhvillua Konferenca Arsimore e Qarkut të Gjirokastrës. Në këtë konferencë morën pjesë 140 delegatë, që përfaqësonin të gjitha krahinat e qarkut të Gjirokastrës, kryesisht arsimtarë nga zonat e çliruara dhe repartet pasrtizane.
Ndërmjet delegatëve të tjerë, nga Fterra morën pjesë Lame Xhama, Xhevdet Kofina, Ismet Elezi, Rait Braho dhe unë. Udhëtimin nga Fterra në Përmet e bëmë duke kaluar nga njera zonë e çliruar në tjetrën, në mënyrë që të mos ndesheshim me forcat gjermano-balliste. Nga Kurveleshi kaluam në Labovë, malin e Çajupit, Zagorie, Mali i Dhëmblanit dhe zbritëm në Lipë të Përmetit. Konferenca ishte organizuar në mënyrë shembullore. Atë e drejtonte Kadri Baboçi, atëhere Kryetar i Këshillit Antifashist të Qarkut të Gjirokastrës dhe përshëndeti në emër të Komitetit Antifashist Nacionalçlirimtar, Sejfulla Malëshova.
Vendimet e konferencës drejto-heshin kundër shkollës së vjetër, përca-ktonin drejtimet e politikës së re arsimore në shkollat që do të hapeshin në zonat e çliruara, të luftës kundër analfa-betizmit etj.
Ne zbatim te detyrave te kësaj konference, më 5 tetor 1944 u mblodh në Fterrë komisioni i arsimit për Kurveleshin e Poshtëm, Bregdetin dhe Rrëzomën. Në këtë komision morën pjesë Lame Xhama dhe Xhevdet Kofina
Delegatët e Fterrës u ngarkuan me detyra të veçanta që të organizonin hapjen e shkollave jo vetëm në Fterrë, Çorraj, Kuç, respektivisht nga unë, Sirri Bezhani, Rait Braho, por edhe në krahina të tjera si në Rrëzomë nga Ismet Elezi, në Bregdet nga Lame Xhama etj.
Dilaver SHKURTI
Nr.15 - gusht, 1999



BIJ TË FTERRËS SONË –
PROFESORE TË SHQUAR TË SHQIPËRISË

Mund të duket e pabesueshme, që nga një fshat i vogël, i cili po thuaj nuk i ka kaluar të 100 shtëpitë, të kenë mbaruar shkollat e larta rreth 300 bij të tij në një periudhë 70-80 vjeçare të këtij shekulli. Tradita për arsimin është krijuar herët. Që në shekullin e 19-të gati çdo derë kishte një djalë në kurbet, disa studionin për teologji e drejtësi, disa shërbenin nëpunësi. Edhe në gjysmën e parë të këtij shekulli janë të përmëndur mësuesit e parë të gjuhës shqipe të Fterrës Selim Gjonika , Neim Zani, Lame Xhama e Xhevdet Kofina me shumë të tjerë.
Por në gjysmën e dytë të këtij shekulli, për fteriotët pati një zhvillim arsimor të dukshëm. I bie që në çdo familje aktive të jenë 1-2 vetë më shkollë të lartë. Midis tyre janë shquar rreth 50 studiues spe-cialistë të fushave të ndryshme.
Por në këtë shkrim duam të theksojmë pak, për ata që duhen thënë shumë, për pesë profesorët tanë, bij të Fterrës sonë, që u bënë të shquar për gjithë Shqipërinë. Secili ka vlera të veçanta, secili është i shquar në fushën e tij, secili i ka dhënë vlera shkencës Shqipërisë, secili është vënë përkrah kolegëve deri në nivele ndërkombëtare. Të pesë janë bërë autoritet mësimor, autoritet shkencor, autoritet kombëtar, deri për universitete e institucione shkencore të Perëndimit.
Dija e tyre është kthyer në pasuri për shoqërinë. Thelbi i diturisë së këtyre fteriotëve citohet jo vetëm në universitetet shqiptare, por edhe në disa universitete të huaja në Evropë e Amerikë. E jo vetëm Ismeti, por edhe Besimi , Muzaferi, Sezaiu e Hamleti. Në Prishtinë kanë dhënë leksione për disa vjet. Dhe që kur janë hapur shkollat e larta në Shqipëri vazhdojnë të përhapin dituri në breza të tërë studentësh. Fjalët e tyre të mënçura janë bërë të dobishme për progresin.

qqq

Ndjen krenari kur mëson se Ismet Elezi, fterioti e njeriu ynë, është bërë shkencëtar i drejtësisë shqiptare, erudit në jurisprudencë dhe Njeriu Ndërkombëtar në vitin 1998, duke u radhitur kështu përkrah 2000 shkencëtarëve të shekullit 20-të për gjithë Botën. Mund të thuash shumë për vlerat e tij mësimore për 50 vjet pa ndërprerë në Universitet. Mund të flasësh me admirim që dhe tani në moshë madhore vazhdon punën shkencore. I nisi studimet shkencore në Leningrad në 1946-51. Ka hartuar 15 monografi e mbi 80 artikuj shkencorë. Vepër madhore është “E drejta Penale e Republikës së Shqipërisë”. E shquar është “E drejta zakonore e Labërisë në planin krahësues”, dhe “E drejta zakonore shqiptare”. Me kryeveprën e tij “Mendimi Juridik Shqiptar”, me rreth 500 faqe që doli këto ditë nga botimi, Ismeti ynë i ditur, hapi rrugën për ndërtimin e enciklopedisë juridike shqiptare, duke i dhënë një kontribut të madh drejtësisë dhe kulturës kombëtare.

qqq


Dy vëllezër në një derë, Ismeti në drejtësi dhe Besimi Elezi në mjëkësi. Besimi është cilësuar “Yll i kirurgjisë shqiptare. Janë bijt e xha Tahsinit të mënçur të lidhur ngushtë me Fterrën dhe fteriotët. Besimi, megjithëse i larguar nga Fterra që në moshën 12 vjeç dhe për gati 50 vjet jeton në Tiranë, përsëri vendlindjen e ka shumë të dashur. Madje, siç pohon ai, Fterra për të është “copëza më e dashur e Atdheut”. Fterra sipas profesor Besimit ka zakone e doke homerike. Këtu në Fterrë i lindën ëndërrat e shpresës për jetën, për dijen. Dhe sot po mori vesh se vjen ndonjë fteriot i sëmurë, i ngjallet interes i veçantë, pleksur me emocione. Amanetin e Babait nuk e harron. E bën këtë se dhe ëndërra për mjek i është nxitur nga dhëmshuria e fshatit për ndihmë mjeksore, për arsim e kulturë në përgjithësi. Jetën ia ka kushtuar kirurgjisë. Nuk e ndërroi pisturinë edhe kur e thirrën për pushtet të lartë. Instensiteti i punës shkencore ka qënë e mbetet i përhershëm. Ndofta nuk ka ditë pune të mos bëjë një e më shumë operacione. Ishte para disa vitesh. Unë i ndërhyra për një shok timin që ta operonte me kujdes. Po e dini si më tha Besimi? Kryesorja është të vijë në duart e mia. Cilësinë mos e kij merak, se dhe bagëti po futa në dorë, unë nuk i turpëroj këto duar, e jo më në trupin e njeriut. Por çështja është se kam shumë ngarkesë dhe nuk i marr dot të gjithë.
Vazhdon për vite të tëra shef i departamentit të kirurgjisë të spitalit universitar dhe kryetar i shoqatës së kirurgëve. Por Besimi ynë është dhe anëtar permanent i Komitetit të Euro-kirurgjisë dhe kolegjit ndërkomnbëtar të kirurgjisë. Tërë jetën e ka dashuruar punën. Dashuri për punën u uron edhe fteriotëve. Uron njëkohësisht dhe solidaritet për njëri-tjetrin, uron shpirtgjërësi, uron vizion të gjërë kulturor e njerëzor. Uron vetëm të mira.

qqq

Vlerë i ka dhënë mjekësisë edhe profesor Sezai Braho, veça-nërisht si element peda-gogjik, që nga viti 1963, për 36 vjet pandërpre-rë. I rriti vlerat studiimore me specializimet e tij në Francë, Itali e Rumani. Si rezultat i punës disa-vjeçare, në vitin 1993 fiton titullin e lartë: Profesor në mjekësi në shkencën e farmakologjisë. Ka hartuar 9 tekste universitare dhe 8 monografi e mbi 100 artikuj shkencorë, brenda e jashtë vendit. Meritë të veçantë ka Sezaiu ynë në themelimin e institutit të mjekësisë popullore. Niveli i lartë shkencor e ka bërë fteriotin tonë Sezai, të drejtojë deri dhe konferenca shkencore të shëndetësisë. Shquhet dhe si redaktor cilësor i shumë referateve shkencore. Është dalluar dhe si organizator në drejtimin e katedrës për disa vjet e të shefit të sektorit shkencor të fakultetit të mjeksisë. Fteriotët e kujtojnë Sezaiun edhe për vizitat e mjekimet që ka bërë bashkëfshatarëve sa herë që vinte në Fterrë.. Madje nuk lë papërmëndur dhe pritjen e lindjeve. Dy nënat tona, Bullë Ilja dhe Nënë Hatemja, si mami praktike në Fterrë, kur lindi nusja e Sherifit, para disa vjetësh më thirrën dhe mua, tregon Sezaiu. E unë bashkë me to pritëm lindjen. Sezaiun e kujtojnë edhe auditorët e studentëve në Prishtinë. Gjurmë kanë lënë mendimet e tij në dhjetra konferenca shkencore, kombëtare e ndërkombëtare

qqq

Kur shkuam nga Prishtina në Shkup, tregoin Sezaiu, vizituam një muze historik. Ciceroni na tha për një objekt se ishte i shekullit të 4-të. “Ndofta jo, - i thotë Muzaferi, kjo duhet të jetë 100 vjet më përpara.
- Ke të drejtë, pranoi historiani- ciceron. Ndërkaq, profesor P.Kokalari thotë: kur flet një fteriot, lëviz një shekull. Ky është Muzaferi ynë, shkencëtari i shquar i arkeologjisë shqiptare. Ka 37 vjet që kryen studimet në arkeologji dhe në prehistorinë shqiptare. Me dashuri dhe pasion filloi shkollën fillore në Fterrë, me dashuri e pasion vazhdoi universitetin në Tiranë.
- Si i hyre shkencës ?, e pyeta.
- Kur mbarova universitetin, ndjeva se mund të bëja diçka, më thotë me qetësi. Me vullnet e këmëngulje iu hap syri shkencor. I dashuroi gërmimet arkeologjike që nisi qysh student në Apolloni, të cilat nuk i ka ndëprerë për 41 vjet. Dhe këto ditë, atje është, në krye të ekipit me 14 shqiptarë dhe 12 amerikanë, që bëjnë bashkarisht gërmime. Cilësohet si vullnetfort. Ka akumuluar kulturë dhe ka përpunuar mendim shkencor në disa vepra të tij për neolitin dhe eneolitin.
Vepra madhore e tij, rezultat i një pune 15-20 vjeçare, është botuar në Universitetin 600 vjeçar të Heidelbergut në Gjermani, me 280 faqe e 210 tabela, që përdoret nga bibliotekat shkencore në Evropë e Amerikë. Problemi më i komplikuar është konkluzioni për origjinën ilire dhe një shtresë apo komponent para-ilire nga një tërësi mesdhetare. Kjo tezë është një rezultante shkencore. Për konkluzionet e tij shkencore, citohet nga disa shkencëtare, si nga anglezi Ëillks dhe amerikani Edvin Jacke. Me vlerë të veçantë është dhe studimi që bëjnë në Konispol në bashkëpunim me studiues amerikanë të Universitetit Teksas.. Dhe projekti 2 në 1996-99 në Apolloni - Bylis ka vlera të mëdha.
Tashmë arkeologu Muzafer ka përdorë me sukses jo vetëm metodën tradicionale, por edhe kërkimet sipërfaqësore intensive, metodat bashkëkohore amerikane. Muzaferi, së bashku me Neritan Cekën, janë arkeologë të parë për arkeologjinë shqiptare në këtë shekull. Në se dy të shquarit e historisë janë Aleks Buda dhe Kristo Frashëri, në arkeologji janë Muzaferi dhe Neritani. Mendimi shkencor i M.Korkutit është çmuar dhe në universitetet perëndimore si në Francë, Gjermani, Itali, Greqi e në SHBA-Teksas.
- Me dy gjëra jam dashuruar në jetë, e mbyll bisedën Muzua ynë i mirë, me arkeologjinë dhe me Adelinën time.

qqq

Tradita është e çmuar. Lumthi kush e ka atë. Ai që nuk e ka duhet ta krijojë. Refiku ishte me kulturë. Kishte mësuar disa gjuhë të huaja: anglisht, arabisht dhe italisht. Këtë edukatë ia transmetoi dhe të birit, Hamletit. Dhe Hamleti e çoi atë më përpara. Përvetësoi me cilësi disa gjuhë të huaja. U bë profesor i Anglishtes dhe gjermanishtes. Gjermanishten e përvetësoi në Laipsig për tre vjet, anglishten në Unuversitet në Tiranë. Një pasuri shkencore është fjalori gjermanisht-shqip me 82 mijë fjalë në dy volume, botiar në Gjermani - Harrassoëitz më 1996, me bashkautor Ali Dhrimon, gjithashtu profesor. Pasuri për kulturën universitare është dhe libri i tij “Historia e popullit anglez”, e shitur dhe në Londër. Me vlera është dhe teksti “Zhvillimi historik i gjuhës angleze”. Monografia “Sistemi nyjor në shqipen dhe anglishten e në gjuhë të tjera indoevropiane” e ka vendosur Hamletin në radhën e gjuhtarëve indoevropianë. Me vlera janë dhe 7 tekstet shkollore për gjuhën angleze.
Profesor Hamleti është jo vetëm gjuhëtar. Por dhe përkthyes cilësor. Ka bërë disa përkthime. Më i njohur është përkthimi nga anglishtja “Koha moderne”, dhe i disa librave nga shqipja në gjermanisht, etj. Edhe vepra “Epir” e profesorit anglez Hamond, në pesë vëllime, është përkthyer nga Hamleti ynë. Është shquar Hamleti dhe si organizator i mirë i orës së mësimit, si pedagog e profesor me nivelin e dhënies së gjuhëve të huaja, si shef katedre e zv/dekan, si themelues i katedrës së anglishtes, si kryetar i këshillit shkencor e si udhëheqës shhkencor. Specializimet për gjuhë të huaja në Francë, në Angli, Gjermani, Kinë, Amerikë etj. e kanë vënë Hamletin në ballin e gjuhëtarëve. Traditën e gjuhëve të huaja e ka çuar dhe te Enida dhe Ergysi, te fëmijët e tij shëmbullor. Por meritë për këtë ka dhe Sasha e mirë e Hamletit, bashkëshortja e tij me kulturë, pedagoge e anglishtes për vite me radhë.
Nuk mund të lëmë pa përmëndur këtu edhe Shefki Mitën, për të cilin dimë vetëm se ka qënë profesor i filozofisë në Filadelfia në SHBA.

qqq

Ja, këta janë me pak fjalë 5 profesorët tanë, bij të shquar të Fterrës sonë. Gjithçka e kanë fituar me djersë, me punë të pastër e të drejtrë, me vullnet të fortë, me zell të pandërprerë, me sedër të lartë për të arritur secili në titullin Profesor. Me ta nderohet Fterra. Me ta krenohet shkenca shqiptare në drejtësi, në mjekësi, në arkeologji e gjuhësi. Dija e tyre është pasuri kombëtare. Shëmbulli i tyre është i bukur dhe për brezat që vijnë. Ne i nderojmë dhe respektojmë.
Guro ZENELI
Nr.15 - gusht, 1999






MËNÇURIA POPULLORE DHE DIJAINTELEKTUALE –
KRYEVLERA TË BIJVE FTERIOTË

Të flasësh për njerëzit e dijes, nuk do të thotë të flasësh vetëm për dijen intelektuale, sepse çdo njeri në procesin e punës e të jetës bëhet i ditur në një drejtim të caktuar. Kështu, bie fjala, bujku që di të prodhojë me rendiment, bariu që di të pjekë mishin në hell, apo nikoqirja që di të gatuajë mirë, tregojnë se kanë dije më shumë nga ata që nuk i bëjnë dot këto punë me cilësi. Kjo është kulturë e fituar në praktikën e jetës.
Parë me këtë kënd, dijen në Fterrën tonë mund ta klasifikojmë, së pari, në mençuri popullore, që përmban zgjuarsinë dhe mençurinë natyrore, të trashëguar dhe të fituar gjatë jetës, e cila në fshatin tonë është e karakterit masiv. Dhe, së dyti, në mençuri të kultivuar dhe të fituar në procesin e arsimimit e të punës studjuese e krijuese, në procesin e krijimtarisë artistike e letrare, kulturore e shkencore, pra, ajo që cilësohet: dije intelektuale, e cila përfshin një tërësi njohurish, të fituara në mënyrë sistematike, në një fushë të caktuar, në mënyrë horizontale e vertikale, pra, në gjerësi e thellësi, në sasi e saktësi.
Për mençuri popullore janë të përmendur një sërë burrash e grash, që, megjithëse jetën e kaluan, si të thuash, brenda qafave të Fterrës, në kujtesën e fteriotëve, kanë lënë një mençuri që është përcjellë brezave deri në ditët tona, e cila shprehet: në vjersha popullore e në bejte të ndryshme të ngritura në momente gëzimi; në humore e rromuze, ku qesëndisen gabime të jetës së njërit a të tjetrit; në sentenca kuptimplote të tipit: “o ti njeriu me mënd, provoje në trupin tënd, si të dhëmb, ashtu më dhëmb”, e tjera; në ligjërime vajtuese, të krijuara në fatkeqësitë e jetës, në
pikëllime të thella, kur Nëna ka vajtuar: “Djalë, a e Zeza,” dhe Gruaja: “Veqil, a e Zeza” ! etj.
Kjo lloj mençurie është pasuri e bukur dhe jo e vogël, se përcjell një filozofi të caktuar dhe mesazhe kuptimplote për jetën, është përvojë që fitohet në jetë, është pasuri që as shitet e as blihet në pazar. Po e ilustroj këtë ide me mençurinë që: asnjëherë fteriotët nuk kanë nxitur vëllavrasjen me njeri-tjetrin, as midis partizanëve e ballistëve gjatë Luftës. Dhe është fakt që në fshatin tonë nuk ka pasur asnjë të pushkatuar real politik. Ose, kujt nuk i duket i bukur “pluralizmi politik” në vitin 1943, për t’i dhënë dhe Ballit ca djem me vete, se, mirë në fitonte partia Komuniste, po në fitonte Partia e Ballit (se lufta një ditë do pushonte), kush do t’i ndihmonte djemtë e fshatit të bënin përpjetë ? Kujt nuk do t’i pëlqente mençuria se “po të ishte aq i mirë komunizmi sa e bënin disa djem në vitet ‘50-të, do ta kishte marrë Inglitera e Amerika dhe nuk do ta linin ta mirrte Shqipëria e vogël ? A nuk është kuptimplote ideja filozofike popullore se shkolla është furrë dhe furra-shkollë, që brumin e misrit ta pjek, por nuk ta kthen dot në brumë gruri, ashtu si brumin e grurit nuk ta kthen dot në bukë misri, por veç ta pjek ? Po vjershat e Isuf Avrecit e bejtet e shumë fteriotëve a nuk shprehin mençuri në pjesën e tokës sonë, Fterrë ?

ooo

Mbi bazën e këtij “brumi”, “brumit të grurit” dhe jo “brumit të misrit”, mbi bazën e aftësive psikike, mbi bazën e mençurisë nxitëse të Nënave tona e Baballarëve tanë, mbi bazën e sedrës për të ecur përpara, mbi bazën e zgjuarësisë natyrore, mbi bazën e traditës arsimdashëse të fshatit, mbi bazën e vullnetit të fortë të secilit fteriot e të mbështetjes e ndihmës morale për njëri-tjetrin dhe të shfrytëzimit të kushteve të zhvillimit të shoqërisë, shumë fteriotë kanë kultivuar veten, janë shkolluar, janë bërë me dije intelektuale, me aftësi krijuese e aftësi shkencore.
Ndër të parët fteriotë me dije intelektuale është i përmenduri Mulla Lazo Fterra, i cili, në vitet ‘40-të të shekullit 19-të, ka qenë dhe këshilltar e sekretar i Zenel Gjolekës, veçanërisht në kohën e organizimit dhe zhvillimit të Kryengritjes së Tanzimatit. Në shekullin e kaluar bijtë e fshatit tonë u kultivuan në mënyrë të veçantë, duke shkuar në kurbet, veçanërisht nëpër shkolla, kryesisht për hoxhë e kadi (juristë). Nuk dimë me saktësi kush ka qenë i pari, por një gjë është e njohur: gati për çdo derë kishte një njeri në kurbet.
Është kuptimplotë dialogu i njohur: “Nga je ti ? – Qenke nga fshati: 80 shtëpi – 100 hoxhë”. Nuk dimë kush është goja e parë që e ka formuluar këtë ide, por e saktë është që kjo thënie proverbiale është transmetuar nga brezi në brez, madje tek njerëz të ditur në Kurvelesh e Bregdet e në gjithë Labërinë. Kjo sepse bij të Fterrës sonë kanë shërbyer si hoxhë, duke përhapur dijen e kohës në fshatra e krahina të ndryshme, veçanërisht në zonën myslimane Delvinë-Gjirokastër e gjer në Vlorë, kryesisht në fshatra. Hoxhët, veçanërisht në fundin e shekullit të kaluar dhe në fillimet e këtij shekulli, përfaqësonin njerëzit e ditur, ata ishin mësuesit dhe patriotët e asaj kohe. Kanë lënë emër rreth 30-40 hoxhë të tillë fteriotë. Ndër të parët e më i njohuri mbahet Isa Hizmo, i cili në periudhën e Lidhjes së Prizërenit, ka
qenë hoxhë i Sulltanatit të Perandorisë Osmane, madje sipas gojës së besueshme në breza, ka qenë dhe profesor e dekan i fakultetit teologji-drejtësi, kur Hasan Tasini ishte rektor Universiteti në kryeqytetin e Perandorisë.
Kanë qenë të njohur: Brahim Hizmo, si përkthyes i arabishtes, dhe si juristë kanë qenë Omer Korkuti, Xhafer Xhama e deri më i fundit hoxhë e kadi me emër Hivzi Bezhani, që mbaroi Universitetin në Stamboll në 1908-ën, si dhe ushtaraku i lartë Mahmut Elezi e mjeku veteriner Shefqet Xhama, e të tjerë.
ooo

Në gjysmën e parë të këtij shekulli fteriotët vazhduan kryesisht traditën e nëpunësisë e të mësuesisë, tashmë jo më hoxhë të arabishtes, por si mësues të gjuhës shqipe. Brezi i parë i këtyre mësuesve në vitet 1910 e këtej, ishin Selim Gjonika e Neim Zani, Lame Xhama e Xhevdet Kofina, Hiqmet Shehu e Safet Kofina, e deri tek Tare Braho me të tjerë, që mbeten të nderuar, jo vetëm në Fterrën tonë, por dhe më gjerë, deri në nivel krahinor e kombëtar. Lame Xhama e Xhevdet Kofina u bënë “Mësues i Popullit”, ndërsa 5-6 të tjerë janë “Mësues të Merituar”.
Mund të duket e pabesueshme, që, nga një fshat i vogël, i cili pothuajse nuk i ka kaluar të 100 shtëpitë, në një periudhë 60-70 vjeçare të këtij shekulli, të kenë mbaruar shkollat e larta rreth 300 bij e bija fteriotë. I bie mesatarisht, që në çdo familje aktive të jenë 1-2 vetë me arsim të lartë. Rreth 60% e fteriotëve, nën moshën 60 vjeç, janë me arsim të mesëm e të lartë dhe vetëm 30-40 % janë me arsim fillor e 7-8 vjeçar. Këta janë tregues maksimalë në raport me numrin e popullsisë së fshatit tonë. Këto janë dhe vitet kur ne kemi patur zhvillimin më të madh
cilësor e sasior. Kështu, nga Fterra jonë dhe bij të fteriotëve tanë, janë mbi 110 mësues e pedagogë. Tre të katërtat e tyre janë me arsim të lartë, 15% e tyre janë përgatitur si mësues përpara vitit 1940. Dhe mbi 50 vetë janë me tituj e grada shkencore, janë studiues e specialistë me emër.
Për nga numri, pas mësuesisë, vendin e dytë e zënë ata që kanë mbaruar për inxhinieri; të tretin – për ushtarakë, duke përfshirë këtu dhe ata që kanë dalë nga Lufta Antifashiste NÇL. Për nga cilësia, vend të shquar zënë mësuesit, juristët e mjekët. Të njohur janë dhe 10 fteriotë në fushën e artit, letërsisë e gazetarisë. Në fakt nuk ka degë të Universitetit që të mos e kenë mbaruar 2-3 a më shumë fteriotë. Pesë bij të Ftërrës sonë kanë arritur të fitojnë titullin e lartë: Profesor, të cilët nuk janë pak për një fshat të vogël, siç është Fterra jonë. Profesor Ismet Elezi – nga njeriu i Fterrës – arriti të radhitet përkrah 2000 shkencëtarëve të botës të këtij shekulli, në vitin 1998. Profesor Besim Elezi është cilësuar “Yll i kirurgjisë shqiptare”. Profesor Muzafer Korkuti konsiderohet si arkeolog i shquar i vendit tonë. Sezai Braho, si profesori më i mirë i farmakologjisë në mjekësi. Dhe Hamlet Bezhani, si profesor cilësor i gjuhës gjermane e angleze. Është e udhës të përmend këtu Shefki Mitën, që ka qenë pedagog i filozofisë në Filadelfia të SHBA-së dhe përkthyesin nga shqipja në gjuhën amerikane – Fiqret Fterrën, që jetoi e punoi në SHBA për rreth 40 vjet.
Me tituj e grada të tjera shkencore janë: Jakup Mato – në art e letërsi, Mukadez Ruka – në gjuhën
ruse, Zeko Braho – në historinë e arsimit, Hamza Memi e Edip Bezhani ,Maks Memi e Fejzi Hizmo – në mjeksi, Zaçe Malaj – në veterinari, Vehap Bezhani – në gjeologji, Kudret Mita – në ushtri, Ejup Mita e Sulejman Haxhiu – në agronomi, e të tjerë.
Shquhen dhe jo pak studjues e specialistë apo menazherë në drejtim, si juristi me emer Nafiz Bezhani, shkrimtari për fëmijë – “Mësues i merituar” e gazetari Bardhyl Xhama, poetët Vullnet, Sulejman e Agim Mato, dramaturgët e njëherazi dhe artistë – Sheri Mita e Ilir Bezhani, mjeku endocrinolog Peti Zeneli, mjekia okuliste Elvira Kofina, mjeku
psikiatër Lek Xhama, gazetarja Liri Fterra e gazetari televiziv Xhemal Mato, muzikanti Zamir Brinja, ekonomisti me emër në tregti – Agron Xhama, gjeologu Rexho Kurupi, farmacistja – Naze Hizmo, njohësi i problemeve të naftës, të tregtisë e diplomacisë Dilaver Shkurti, inxhinieri elektronik Agim Kofina, ushtarakët me emër Mehmet Dusha e Halit Zhupa, Bajram Sadiku, Pasho Zhupa, Arjan Mërkuri e të tjerë specialistë të fushave të ndryshme.
Me dinjitet e aftësi, me korrektësi e mirësi kanë punuar jo pak fteriotë në administratën e lartë e të mesme të shtetit dhe përpara 1912-ës, dhe në vitet ‘20-’30, që nga Jaho Mato e Tasin Elezi, Qemal Mehmeti e
Demir Shkurti dhe në vitet ‘40-të e këtej si Safet Memi e Refik Bezhani, Rait Braho e Safet Gjoni, Nail Bezhani e Begdash Gëdo me shumë të tjerë, deri tek më të rinjtë në vitet ‘60-‘90-të e në vazhdim, të cilëve u kërkojmë ndjesë se nuk mundemi t’i përmendim emër më emër në këtë kumtim.
Dija i ka bërë fteriotët, që në punë e në jetë të shikojnë anët e mira e përparimtare tek njëri-tjetri e tek njerëzit në përgjithësi, të shikojnë pikat që bashkojnë e jo ato që ndajnë. Ndaj fteriotët, dhe në marrëdhënie me fshatrat fqinjë, kanë thënë e thonë “lumi na bashkon e nuk na ndan”, “mali na lidh e nuk na zgjidh”, “qafa na afron e nuk na largon”. Kjo logjikë do çmuar, se mendimi i njeriut të ditur nuk krahasohet dot me mendimet e qindra injorantëve. Dituria e çon përpara shoqërinë, injoranca e fyen, e vret. Dija të bën të ekuilibruar e të matur, kurse padija të bën sektar, ekstremist, nihilist, radikal. Dija të bën të civilizuar e tolerant, kurse padija të bën kërcënues e imponues, si në raportet familjare dhe në raportet politike e sociale e me kolegët e punës. Ka një mençuri që thotë: “gruaja stoliset përpara pasqyrës, ndërsa njeriu stoliset në rrugën e dijes”.Dija e jo pak fteriotëve është bërë pasuri për shoqërinë. Thelbi i diturisë së profesorëve fteriotë citohet në universitetet shqiptare e në disa universitete në Evropë e Amerikë. Në shkollat e larta në vendin tonë kanë përhapur dituri në breza të tërë studentësh rreth 30 pedagogë e profesorë fteriotë, efektivë apo të jashtëm, madie disa kanë dhënë leksione dhe në Universitetin e Prishtinës. Fjala e tyre është bërë e dobishme për progresin. Edhe brezi i ri i sotëm po e vazhdon traditën e arsimimit. Madje, jo pak kanë shkuar për studime jashtë shtetit deri në SHBA. Sedra për t’u bërë dikush është e ndjeshme.
Nga sa thamë, vëmë re se: fteriotët janë shquar veçanërisht si hoxhë e si mësues, si juristë e si mjekë, si letrarë e gjuhëtarë, deri dhe si shkencëtarë. Ndërsa në fushën politike, megjithëse përherë kanë mbështetur progresin, në të gjitha pikat kulmore të historisë në këta dy shekuj, 1847, 1878, 1912, 1920, 1924, 1940-44, dhe në kthesën e madhe në vitet ‘90-të, përsëri nuk janë shquar për kryepolitikanë. Kjo e ka arsyen te koncepti i fteriotëve për politikën e tek mendimi se kolltukun mund të ta marrin, por jo diturinë e fituar. Fteriotët kanë marrë vlerë nga vlera e Fterrës sonë, gjithmonë me emër të mirë, por njëherazi edhe fteriotët i kanë dhënë vlerë Fterrës, madje i kanë dhënë vlerë dhe krahinës e deri ne nivel shtetëror e kombëtar. Tradita jonë përcjell mesazhin, veçanërisht për brezin e ri, që të mësojë ca më shumë nga libri, se motori i lëvizjes së shoqërisë është dija. Gjithashtu, duke vërejtur veprimtarinë e bijve tanë, del se kultura fitohet e akumulohet në fëmini e në rini, aplikohet në moshën e pjekurisë dhe transmetohet në moshën e tretë. Në qoftë se Fterra
jonë është bërë e njohur deri në gojën e njerëzve të ditur, si bie fjala, në mendjen e Fan Nolit apo tek mendja e shumë burrave të ditur të Shqipërisë në të gjitha periudhat, kjo meritë i përket dhe njohjes së bijve me kulturë të fteriotëve tanë. Një përfundim tjetër është se fteriotët dijen nuk e kanë blerë, por e kanë fituar me vullnet e me forcat vetjake, duke studjuar librin në shkollë e në jetë e duke u saktësuar në procesin e të shkruarit.
Tabloja që dhamë në këtë kumtim vërteton se në Fterrën tonë, megjithëse dituria e trimëria kanë ecur bashkë e nuk mund të veçohen, por po t’i vendosësh ato në balancë, tek fteriotët dallon se balanca anon dukshëm nga ana e dijes, nga arsimi e kultura. Del, gjithashtu, se fteriotët e kanë dashuruar dijen dhe për të jetuar më mirë, por jo me cmirën “për t’ia bërë vetes me sy”, sepse i dituri e kupton më mirë se kushdo tjetër, që, më shumë nuk di, sesa di. Pra, tradita jonë më e bukur është: pikërisht tradita e punës për të fituar dije, arsim e kulturë. Edhe botimi i gazetës “Fterra jonë” e përdymuajshme, prej gati dy vjetësh, është shprehje e kulturës dhe dashurisë për Fterrën, e njohur gati në të gjithë vendin si fshat i vogël,por me arsimdashje të madhe.
Përfundimisht, mund të themi se emri i fituar me dije dhe aftësi është më jetëgjatë se emri i fituar me çdo pozitë tjetër. Dija është udhërrëfyese në punë e në jetë, me të i shërben vetes e të tjerëve; dija bën që të mos humbasë emri, por të përcillet brez pas brezi. Dija të bën të virtytshëm e të mban larg së keqes. Ndaj dhe fteriotët tanë kanë ditur të përballojnë çdo kohë, sado të vështirë, me urtësi e mirësi, duke bërë gjithmonë një jetë të pastër e të drejtë, si me veten dhe me të tjerët, duke nderuar njeriun e duke respektuar ligjin.
Ju faleminderit për vemendjen.
Guro ZENELI
Nr. – 16 tetor, 1999



FTERRA NË KËNGËT POPULLORE

Është vështirë t’utregosh bashkë-fshatarëve për këngën popullore të fshatit dhe aq më tepër po të ballafaqohesh me tërësinë e atyre që dinë fteriotët.
Megjithëkëtë unë e prita me dëshirë propozimin që m’u bë për të shkruar mbi folklorin e fshatit, se me të jam ushqyer që fëmijë, më ka shoqëruar tërë jetën, më ka nxitur respektin për fjalën poetike.Gjithashtu ky shkrim do të nxiste të mbledhim e të ruajmë më me kujdes krijimtarinë popullore në fshatin tonë..
Po të kujtonim këngët e shumta që kemi dëgjuar në dasma e festa, do të shihnim se populli, si një kronikan i kujdesshëm ka përshkruar luftëra e përpjekje për liri, gëzime e fatkeqësi, tabllo të heroizmit e të punës, që vijnë deri nga lashtësitë si fragmente të një historie të tërë.
Kur flasim për këngën popullore të fshatit tonë, nuk mund të shqyrtojmë vetëm ato këngë që përmendën ngjarje nga fshati ynë apo që njihen si të krijara në këtë trevë. Kënga popullore është si zogu. Ajo fluturon dhe çdo fshat e quan si pronë të vetën. A nuk janë po këngë të fshatit tonë ato vargje drithëronjëse që kemi dëgjuar për fatkeqësitë e gjyshërve tanë, kur këndohej :
“Gratë e Kurveleshit shkojnë për në Vlorë,
qaj moj Shqipëri, ulër moj e gjorë,
I përzuri greku me foshnjë në dorë”…
Kur këndohet: “Bregu krye ngriti”, apo: “Grykë e Kuçit, grykë e keqe, 1300 dyfeqe, i mban Gjoleka me vete”, ose kur në Lumin e Vlorës këndohet “ Ç’u derdhë lebrit nëpër brinja, prina breshkaqëni prina”; në të gjitha këto këngë ishte edhe fterioti, që luftonte për liri, për flamur, për Atdhe.
Në këngët popullore të Fterrës vendin e parë e kanë zënë ato që i këndojnë luftës për liri dhe Atdheut.
Kuç, Kallarat e Bolenë
dhe Çorraj e Borsh e Fterrë
niviciot derë më derë
me një mulla Lazo Fterrë
kërcyen në Tepelenë,
(këngë për luftën kundër tanzimatit)
E njëjta ide përmendet në një këngë tjetër, që siç duket i përket 1878-tës:
Kuç, Kallrat e Bolenë,
Fterrë e Çorraj kufi,
gra e burra gjithë ç’qenë
u mblodhën e bënë benë
se do vdesim për liri.
Ja dhe disa vargje të tjera:
Të enjten e të xhumanë
Aga bej a paç belanë,
djemtë e Shqipërisë u vranë.
Islam Fterra në sulm të parë
e mori plumbi në ballë,
bashkë me Idriz Zhulanë.
Në kërto pak vargje del dhe kontributi i fteriotëve përkrah gjithë fshatrave për rreth. Në këto del qartë dhe ndjenja e unitetit e respektit për njëri-tjetrin. Po të futesh në këngët si ato të Isuf Avrecit, Xheladin Shkurtit, Shaqo Mitës, Tahsin Elezit e të tjerë, vëren lidhjen të ngushtë midis fateve të fshatit me fatet e atdheut.
Një përmbajtje të pasur në ideale e në mesazhe, kanë këngët e Luftës Nacionalçlirimitare, krijuar nga poetët popullorë të fshatit tonë për trimërinë e për heroizmin e dëshmorëve si: “ Në postbllok u hap zjarri, kush u hodh në luftë i pari, djali i vogël i Jasharit, Fuati, petrit i malit”. Ideali i lirisë shprehet në vjershat e Hiqmet Dushës, si në: “Lamtumirë, o Shkëmb i Kuq, Shqipëri”; “Lamturmirë, o fushë e male, ti burim”. “Këtë zgjedhë kaq të rëndë, si e duron”, “të hidhen të gjithë në luftë për liri”.
Në disa botime njihen një varg këngësh të krijuara në Fterrë deri në vitet ’90 që i këndojnë luftës,ndërtimit, kulturës e diturisë. “Unë punoj për shoqërinë, dhe ajo punon për mua”, këndonte T.Elezi. Në to flitet për unitetin, për lidhjet e reja midis fshatit e qytetit, për luftën kundër zakoneve të vjetra prapanike. Në një këngë thuhet: “vini re, or vini re; të vendosur jemi ne; për liri e për atdhe”.Në një numër këngësh mund të dallosh psikologjinë e re e të përparuar.
Në këngët e Fterrës e të krahinës i këndohet Gjolekës, por edhe Laze Fterrës (apo Lazo Kofinës), njërit prej ndihmësve të Gjolekës, që ishte jo vetëm shkronjës i tij, por edhe bashkëluftëtarr “pallëvetëtima”, që në krye të disa trimave do t’i dëgjohet emri në Kurvelesh e Tepelenë, ku jepen edhe tiparet e tij morale: “O more Lazo Kofina, pse s’pranove grada e sqima, plot me arna t’u mbush linja”.
I këndohet me dhëmbje Islam Fterrës (Gjonika), që “ra në sulm të parë”, si trim i rrallë. Me shpatë e dufek luftojnë të tjerë: “ Në Çukë Mustafa Fterrë, Xhaferi (Shehu) me të tjerë, pesë a gjashtë andartë i theri”. Në romanin “Vrasja e tradhëtisë “, për një fteriot shkruhet që ka shkuar deri në Shkodër në luftë kundër shovenistëve serbë. Në gazetën e Vlorës më 1920 shkruhet për trimërinë e Mene Zhupes, që “ edhe burrat i turpëroi”. Vjersha popullore hedh dritë mbi një varg ngjarjesh e heronjsh, që i kapërcejnë kufijtë e fshatit, bile dhe të zonës.
Në një varg krijimesh popullore u këndohet edhe heronjve të tjerë të të gjithë vendit, si Ismail Qemalit, Abdyl Frashërit, Mustafa Matohitit, Memo Metos.
Përmes këngës popullore dallon dhe strukturën shpirtërore dhe cilësitë që vihen re në gratë e vajzat që morën pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare “Vajzat e popullit ç’u ngrenë,/ si djeltë e bënë çepenë,/ hodhën supeve dufeknë”, ose “Jemi nëna shqipëtare,/ pra s’na erdhi fare rëndë,/ nuk qamë për djemtë fare,/ derdhën gjak e hodhë rrënjë”.Në Fterrë nëna e dëshmorit do të përshkruhet me tone madhore nga populli e në mënyrë të veçantë në poezinë e Memo Metos, ku ajo përshkruhet si një “spartane” që jep kushtrimin, që për ngushëllim tek mua mos nxitoni,” se si djalin tim Fuatin këtë herë,/ fashizmi do të na vrasë dhe të tjerë”. Në këngët e fshatit tonë del qartë bota e pasur shpirtërore e nënës fteriote.
Këngët e kënduara, apo të njohura si të krijuara në Fterrë, kanë një shtrirje te gjerë në kohë e në hapësirë. Ngjarjet që ato përshkruajnë zhvillohen që në Stamboll, Berlin e në Ëashington, në Moskë e Paris, e kudo ku bëhen kevende për Shqipërinë.
Në këngët popullore ngjarjet lëvizin me një dinamikë të madhe, në Jugë e në Veri, në “Argjri” e në Kosovë, në Janinë e në Shkodër. Në to i qahet halli edhe popullit italian edhe atij grek. Populli me humor vë në lojë perandorë e mbretër, Hitlerin e Duçen.
Edhe kur këndon për hallet, për plagën e rëndë të kurbetit, “garipat” që janë “në të madh siklet”, dhe padrejtësitë, nuk vërejmë pesimizëm, por herë revoltë e herë humor. Diku betohen dhe premtojnë të mbajnë benë, “:Kush ta kthejë le ta therë, / ne nuk japim xhelepenë, “Dauti që pati mjaltë, / Ju kthe djali më të prapë./ Harizi që s’pati mjaltë, i vate djali në Artë”.
Në këngët e popullit nuk ka fjalë të mëdha, por figura plot dritë, me fjalë të thjeshta me ngarkesë emocionale. Edhe në Fterrë ka një përvojë të pasur të krijuesve popullorë.Në fshatin tonë janë shquar disa këngëtarë të talentuar të kohëve të kaluara dhe të kohës sonë, si Isuf Avreci, Xheladin Shkurti, Shaqo Mita, Mustafa Mehmeti, Ile Zeneli, Tahsin Elezi etj. Në Fterrë bien në sy një mori krijimesh e një frymë e përgjithshme krijuese, një aftësi e bukur për të kapur të bukurën në jetë, për të shprehur jetën në këngë.
Në vitet e fundit jane shquar veçanërisht vjershëtori popullor Teno Lona, si dhe këngëtari Hasan Mehmeti, vjershëtori i ri Tomorr Avreci e jo pak të tjerë, të njohur nga gjithë fteriotët. Në Fterrë ka jo pak krijues me humor popullor. Mund të themi pa e tepruar se në çdo dasëm që bëhet ngrihen këngë gëzimi e bëhet jo pak humor me këngë. Edhe në çdo fatkeqësi të rëndë që ndodh, vajtohet me ligje e ligjërime nga jo pak gra, që u dridhet zemra nga pikëllimi.
Në përfundim dua të theksoj se krijimtaria në Fterrën tonë mishëron artistikisht ideale të mëdha, frymëzon përparim e zhvillim. Prandaj ne na bie për detyrë ta njohim, ta mbledhim, ta pasurojmë e të mësojmë prej krijimit popullor.
As.Prof.Dr. Jakup MATO
Nr.17 – dhjetor, 1999



FTERIOTË NË UNIVERSITETETE BOTËS

Janë shumë, por do të përmendim vetëm katër prej tyre. Ata që me zgjuarsi e me zell fituan konkurse për të vazhduar këto shkolla. Ata që traditën arsimdashëse të fshatit e kanë në gjak, që me punën e tyre nderojnë veten, familjen dhe Fterrën e lenë emër të mirë atje ku mësojnë.
Marsela Maçi, e bija e Jashikut dhe e Muazezit, studion në Universitetin e Utrehtit në Holandë për drejtësi. E fitoi me konkurs të drejtën e studimit, me pedagogë të ardhur nga Utrehti. E sponsorizon Fondacioni Soros, por ndihmon edhe familja. Mbasi u përgatit për një vit me radhë për zotërimin e gjuhës, tani vazhdon normalisht me rezultate optimale, duke i plotësuar të gjitha detyrimet. Zotërimi i anglishtes e ndihmon të zgjerojë horizontin. Një juriste e re, e përgatitur në Perëndim, do t’i shtohet Shqipërisë.
Ardita Mita, vajza e Kudretit dhe e Mondës, studion për Marrëdhënie Ndërkombëtare në Virgjinia të Shteteve të Bshkuara të Amerikës. Bursën e ka fituar me mundin dhe djersën e saj, me konkurs midis shumë pjesëmarrësve.
Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë edhe Elton Dusha, djali i Dantes, i cili, gjithashtu me konkurs ka fituar një bursë amerikane. Studion në Boston.
Vajza e Ganes së Shkurte, Blerina, studion në Losanxhelos për stomatologji, duke qenë gjithmonë e shkëlqyer në mësime.
Ka dhe të tjerë si këta, por ka shumë e më shumë bij e bija të emigrantëve fteriotë, që janë integruar në shtetet ku punojnë e vazhdojnë me shumë sukses shkollat e larta, pa përmendur me dhjetra që vazhdojnë mësimet në ciklet e ndryshme arsimore e që janë shembull në të gjitha drejtimet.
Ju urojmë bijve tanë të bëhen të ditur, ta çojnë më lart emrin e fshatit që ka nxjerrë mbi 300 kuadro me arsim të lartë e rreth dyfishin me arsim të mesëm. Ata kanë gjak nga Fterra, janë si pema që rritet e do të prodhojë fryte, por besoj se nuk do të harrojnë se rrënjët e kësaj peme janë vaditur me ujin e Ixorit.
Korresp. i “Fterra jonë”
Nr.18 – shkurt, 2000






FSHATI I DITURISE

Të gjithë ata që e njohin fshatin Fterrë, kur u paraqitet ndonjë banor i këtij fshati, shpesh shtojnë: “Fshati i hoxhëve”, duke kujtuar kështu një veçori kulturore të tij. Kështu është quajtur ky fshat prej kohëve që s’mbahen mend. Dhe ka një arsyë të vërtetë që ky fshat i vogël, që asnjëherë nuk i kaloi të njëqind shtëpitë, të quhet “Fshati i hoxhëve”. Prej tij, vetëm ata që ruhen në kujtesë të banorëve janë disa dhjetra. Që nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë e deri në mesin e shekullit njëzetë numërohen rreth 40 nga ky fshat. Dhe shërbyen si hoxhë në dhjetra fshatra të Shqipërisë jugë-perëndimore. Janë të rralla fshatrat e rrethit të Vlorës (sidomos të zonës së gjerë të Lumit të Vlorës), si dhe të shumtë fshatrat e tjera të besimit mysliman të rrethit të Sarandës etj., ku të mos kenë shërbyer klerikë nga ky fshat.
Këta klerikë që kryenin shërbesat e hoxhës kishin mbaruar shkollat e mesme (medrese), madje edhe të larta. U arsimuan në disa nga qytetet e njohura e të zhvilluara të Perandorisë, si në Janinë, Delvinë, Filat, madje edhe në Stamboll e vende të tjera. Isa Hizmo thuhet se pati studiuar në Arabinë Saudite. Ky u bë i shquar, kujtesa e popullit e ruan edhe si njeri që falte në xhami Sulltanin dhe si hoxhë oborri. Në të vërtetë e dokumentuar është se ai ishte dekan i një universiteti në Stamboll. Dhe sot ruhet në familje të bashkëfshatarëve tanë ndonjë diplomë me firmën e tij. (Hoxha i Fterrës, që shërbeu deri në vitin 1960, kishte diplomë të fimosur prej tij si dekan). Isai lindi në Fterrë rreth viteve 1850. Fillimisht mori mësimet e para në xhaminë e fshatit. “Xhaxhai i tij, Mustafa Hizmo, - shkruan një pasardhës i tij në gazetën "Fterra jonë" , - që ushtronte detyrën e hoxhës në Delvinë dhe Janinë, e mori me vete…Më vonë ai vazhdoi studimet në Universitetin e Stambollit, në fakultetin teologji-drejtësi, të cilën e përfundoi me rezultate të shkëlqyera. Në vitin 1878 u caktua me detyrën e dekanit në këtë fakultet”. Ai përdorte edhe mbiemrin “Shefki” Fterra, ose Gjirokastriti; thuhet se “shefki” ishte një titull që iu dha. Duket se ai ndihmoi shumë bashkëfshatarë të tij (dhe bashkëatdhetarë) të vazhdonin në Stamboll shkolla të ndryshme, shumë prej të cilëve edhe për hoxhë.
Hoxhët e Fterrës, ata që ruhen në kujtesën e bashkëfshatarëve ende qartë, mund të ndahen në dy grupe: ata më të hershmit të shekullit të nëntëmbëdhjetë (1840-1900) dhe ata që kanë shërbyer gjatë shekullit të 20-të. Nga grupi i parë njohim pak dhe nuk ka shumë të dhëna për ta. Nga periudhat më të hershmë mbahen mend, veçanërisht Isa Hizmo. Mulla Lazo Kofina përmendet në këngët popullore, kushtuar ngjarjev të viteve 1840. Mustafa Hizmo, në mesin e shekullit të 19-të punoi si hoxhë në Delvinë e Janinë. Nuk është e qartë në se ky e çeli i pari rrugën për vargun e gjatë të djemve fteriotë që do të studionin për hoxhë apo ndonjë tjetër. Deri sa ai kishte arritur të bëhej hoxhë në disa qytete të rëndësishme të perandorisë turke, merret me mend se para tij ka patur një traditë më të hershme si fshat në këtë fushë. Në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të ushtroi detyrën e hoxhës Laze Çipi. Po në këtë periudhë përmenden si hoxhë të njohur Hasan Hizmo dhe Iliaz Mita. Thuhet se Hasani pati studiuar në një shkollë me njerin nga familjet turke Inionu, që më vonë pati detyra të rëndësishme shtetërore. Duhet përmendur këtu se disa nga ata që shërbyen si hoxhë patën mbaruar edhe shkolla të profileve të tjera dhe natyrisht kishin studiuar edhe teologji. Gjysmën e dytë të shekullit 19-të shërbeu si hoxhë në Filat dhe në Janinë dhe në pleqëri të thellë edhe në fshatin e vet, Jakup Mato. Tradita vazhdoi deri në fillimet e shekullit 20-të.
Hoxha i fshatit Fterrë Hivzi Bezhani, që ushtroi detyrën e klerikut deri në vitin 1960, ishte diplomuar për drejtësi dhe teologji në Stamboll.
Gjatë shekullit të 20-të, kryesisht në gjysmën e parë, nga ky fshat, kryen detyrën e hoxhës një numër i madh burrash, sidomos po të kemi parasysh se kemi të bëjme me një fshat të vogël. Këta klerikë myslimanë mbuluan një numër të madh fshatrash e qytetesh, madje zona e krahina të tëra dhe për disa breza radhazi, ose në vazhdimësi, duke ia lënë këtë detyrë bashkëfshatarëve të tyre. Kudo përhapën kulturën e kohës. Ishin njëkohësisht përçues të dijes, të rregullave të mirësjelljes, përçues të kulturës fetare. Deri vonë pleqtë e fshatit, krahas të falave, sureve, recitonin me pasion poezi të autorëve të vendeve arabe, përmendnin proverba e fjalë të urta arabisht. Dhe nga të dhëna të shumta këta klerikë myslimanë kujtohen me respekt nga banorët e fshatrave ku shërbyen Ishin njerëz të urtë, shembull të njerëzve të sjellshëm, të ditur e të devotshëm.
Hoxhët e Fterrës kanë shërbyer për një kohë mjaft të gjatë në shumë krahina. Më shumë kanë shërbyer në fshatrat e Vlorës. Po ashtu, në disa fshatra kanë shërbyer nëri pas tjetrit hoxhë nga Fterra. Disa fise, si Mita, Hizmo, Mato etj. kanë nxjerrë disa hoxhë dhe këtë e kanë vazhduar brez pas brezi për një kohë të gjatë.Në kohën tonë ka studiuar në shkollë të mesme në Shkup Artur Malo. Dhe tani Edvin Ruko vazhdon studimet për drejtësi dhe teologji në Arabinë Saudite.
As.Prof.Dr. Jakup Mato
Nr.20 – qershor, 2000






KRIJIMTARIA - PASURIA E ÇMUAR E FTERIOTËVE

Fterra që kur ka njohur veten, ka kënduar labërishte. Kanë kënduar burrat, kanë kënduar gratë. Edhe së toku, edhe më vete. Kënga labe bashkon. Por edhe vallja kërkon shokë. Njihet dhe vallja e burrave dhe vallja e grave, ashtu siç njihet dhe vallja e përzier, burra e gra. Tekstet e këngëve kryesisht janë bërë nga vetë fteriotët. Me vajtjet e ardhjet, me daljet jashtë fshatit e jashtë krahinës, janë marrë edhe këngë e valle nga të tjerët, veç gjithmonë këngë polifonike të Labërisë. Me tekstet kanë shprehur gëzimin e hidhërimin. Gëzimin - me këngë e valle. Hidhërimin - me vaj e lot. I kanë kënduar jetës, me të mirat e me hallet e saj.
Nuk e tepërojmë të themi një realitet të njohur: Shumica dërmuese e teksteve kanë qënë dhe janë të bëra nga fteriotë. Populli i Fterrës, edhe është llafosur, edhe ka biseduar me njëri-tjetrin me bejte, me vjersha, me këngë e humor në varagje, ( dhe me pak ironi e pak sarkazmë), me thënie të mënçura, me gjuhën e Ezopit, me fabulat plot nënkuptime. Nuk ka dasëm apo gëzim shoqëror, ku të mos jetë ngritur në çast një e disa këngë, ku njëri ia ka hedhur, e tjetri ia ka pritur, ku dasmorët apo pjesëmarrësit të mos kenë shkëmbyer urimet e shakatë nëpërmjet këngës së momentit. Nuk ka vdekje ku të mos ketë vajtim me ligje, të hartuara kryesisht nga gratë. Në vdekjet e rënda janë të shumta vajtimet me ligje dhe nga shoqëria e miqësia e familjes që rënkohet. Gjithashtu nuk ka ngjarje patriotike, të paktën në këta dy shekuj e këtej, deri tek Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare , nga ku trashëgojmë dhe fragmente vargjesh të ngritura e të kënduara në Fterrë, në ato kohëra. Nuk ka figurë patriotike nga Fterra që të mos I jetë ngritur një këngë apo të mos jenë futur për të, bie fjala, qoftë dhe dy vargje. Prandaj mund të themi se populli i Fterrës, ashtu si dhe disa fshatra të tjerë të Kurveleshit e Labërisë, është popull poet, popull-krijues, ku janë njohur jo pak vjershëtorë popullorë, vjershat e të cilëve janë dhe të grumbulluara e të botuara veçanërisht nga Instituti Popullor në Tiranë, apo të botuara në gazeta të ndryshme të kohës, herë me emra e më shumë herë pa emra, por me emrin "populli". Me këtë numer masiv krijuesisht popullorë në Fterrën tonë shpjegohet edhe fakti që vetëm pak kanë lënë më shumë se të tjerët krijimtari më të gjerë. Pothuajse çdo familje që ka bërë dasmën në Fterrë, nuk ka ngelur pa ngritur një këngë urimi për miqtë, për çiftin, për dhëndërrin apo për diçka tjetër. Nuk ka familje, kryesisht grua, që të mos ketë vajtuar me ligje, kur i ka vdekur burri apo, aqë më tepër, kur i ka vdekur një i afërt në moshë të re e të papritur. Fteriotit, ose i ka kënduar, ose i ka vajtuar zemra, por asnjëherë nuk kanë pushuar së shprehuri ndjenjat e emocionet e tij, në harmoni me syrin logjik të mendjes.
Tek kjo traditë e ka burimin dhe fakti, që nga fahati ynë ka dalë, përherë e në çdo periudhë, një numër jo i vogël krijuesish, qoftë shkencorë, qoftë letrarë, duke e ngritur këtë traditë fatlume në nivel të lartë krijimi.
Kjo traditë krijuese është gjë e bukur, që vazhdon edhe sot, dhe në Fterrë, dhe tek fteriotët tanë, kudo që janë. Edhe në detyrat apo punët që kanë bërë fteriotët tanë në zyrat e shtetit, dje apo sot, asnjëherë nuk kanë qënë as dogmatikë e as strikt, as të ngushtë e as sektarë, por gjithmonë të ekuilibruar në shoqëri, krijues të nderuar në punë dhe njerëz të dalluar për mirësi njerëzore, duke respektuar ligjet e shtetit e moralin e shoqërisë. Tek fteriotët është interesante, një psikologji karakteristike, që shprehet në një mençuri të tillë: "as në ballë, se të zë plumbi; as në fund, se të zë turpi". Kjo në fakt është psikologji e intelektualit, i njeriut pa ambicje politike dhe pa ligësi djallëzore, e njeriut që jeton e punon me djersën e tij, pa i rënë më qafë askujt, është psikologjia e njeriut që punon e krijon.
Fterioti është puro-fteriot, është puro-shqiptar, sepse e do Fterrën, e do Shqipërinë, sepse jo vetëm e do, por, në pozicionin e vet, përpiqet të bëjë a të krijojë dhe diçka, edhe për Fterrën, edhe për fteriotët, edhe për Shqipërinë, edhe për shqiptarët.
Fterioti, nga që është krijues e njeri me mendje femër, është njëherazi edhe puro-njeri, është puro-civil, sepse e do njeriun, i do njerëzit. Dhe jo vetëm kaq, por edhe e respekton njeriun, i respekton njerëzit, është dhe mirënjohës ndaj të mirës, është dhe mirëbërës ndaj të tjerëve. Fterioti, në se nuk bën dot të mira, të paktën të liga nuk bën. Ndodh kështu se ka dhe zemër, dhe logjikë. Në Fterrën tonë kemi gjetur shprehjen : o ti njeriu me mend, provoje në trupin tënd, si të dhëmb, ashtu më dhëmb.
Vini re se çfarë ndodh dhe sot e kësaj dite në Fterrën tonë, megjithëse atje kane ngelur pak njerëz të moshës aktive. U bë festa e 570 vjetorit të Fterrës. Çdo gjë kaloi shumë mirë. Nuk ndodhi asgjë e keqe, sado e vogël të ishte. E theksojmë këtë, po të kemi parasysh se në Fterrë ato ditë u mblodhën 700-800 vetë. Dhe tërë fshati gëzoi e këndoi. Për këngë u shqua veçanërisht grupi foklorik i fshatit, i organizuar dhe i drejtuar jo më nga një njeri i vetëm, por edhe nga Tenua, dhe nga Hasani, dhe nga më të rinjtë, Eduard Maçi e Arditi i Haskos. U kënduan disa këngë të reja. Gati i gjithë repertori, tekstet e këngëve, ishin vetëm të ngritura nga fteriotë. Dhe jo vetëm nga Tenua, i mirënjohur deri në Sarandë e Vlorë, apo nga dy vëllezërit, gjithashtu të mirënjohur Hasani e Shakua, por edhe nga Tomor Avreci, tek i cili, siç duket, shpërtheu në këtë festë damari i Isuf e Meleq Avrecit e deri tek vargjet, që u kënduan edhe nëpër darka e drekat e shtruara nëpër familje. Por edhe në Tiranë, një nxënëse në 8-vjeçare, Elira Elezi, vazhdon traditën krijuese në damarin krijues të Eleze, e cila herë pas here na dërgon vjersha për botim në gazetën "Fterra jonë" . Për botim presim dhe nga çdo fteriot tjetër, në Fterrë apo kudo qoftë, dhe i çdo moshe.
Le të lulëzojë më shumë, sot e mot, krijimtaria e fteriotëve tanë, dhe krijimtaria popullore, dhe krijimtaria shkencore, dhe ajo letrare e artistike.
Guro ZENELI
Nr.23 – dhjetor, 2000




SHPREHJE E VLERAVE INTELEKTUALE
TË KOMUNITETIT FTERIOT


Ne editorialin e numurit te pare, u cilesua si gazeteza "Fterra jone, sepse, ne thelbin e vet, e tille ishte dhe e tille mbetet. Mirpo opinioni fterjot e pati me lehte ta therrase Gazeta "Fterra jone". Dhe te gjithe iu bindem ketij opinioni.
Gazeta jone, eshte periodike, historike, kulturore dhe fterjote.
Eshte periodike, se del here pas here, por si rregull nje here ne dy muaj. Eshte historike, se ka objekt te pasqyroje vlerat historike te Fterres ne shekuj dhe te vete fterjoteve me te shquar ne kete histori. Vlera historike e saj eshte e madhe dhe per te ardhmen, mbasi sa me shume kohe te kaloje, aqe me shume vlera merr, jo vetem gazeta, por dhe artikuj te veçante te saj. Mendoni sikur sot te gjenim nje dokument per Fterren tone perpara "Defterit turk" te vitit 1431, se sa vlere do te kishte, kur, vetem mbi bazen e ketij dokumenti, ne festuam perpara pak vjetesh 570 vjetorin e Fterres sone, me pjesemarrjen e 800 fterjoteve te ardhur qe nga Amerika, feste e cila nxiti e frymezoi dhe grupin folklorik te Fterres, me tradita qe ne vitet'50-te, duke krijuar jo pak tekste kengesh polifonike e tekste per valle burrash e valle grash e deri poezi e studime modeste.
Eshte kulturore, se na jep arsimin e kulturen e Fterres dhe veprimtarine e shquar te fterjoteve, kudo ku kane punuar e jetuar; qe nga i mençuri Lazo Kofina i pare, qe "nuk deshi lule e sqima", por mendoi e luftoi si kwshilltar kryesor. prane Gjolekes me idene: "as per mua as per tine, po per gjithe Shqiperine", qe nga Isa Hizmo, qe ishte dekan i fakultetit teologji-drejtesi ne Universitetin e Stambollit, kur ishte rektor Hasan Tahsini, dhe deri me sot, tek profesori i shquar i drejtesise shqiptare, Ismet Elezi yne.
Eshte fterjote, se merret dhe shkruan me logjike paqesore e progresive, me pastertine dhe miresine fterjote, se shkruan per te gjithe fterjotet e diturise e te trimerise, qe nga trimeresha Mene Zhupa me 1913-14, e cila me pushken e saj, siç shkroi nje gazete e kohes, turperoi dhe burrat ne krahine, e deri tek Hiqmet Dusha, komisari e mesuesi me vlere i Fterres dhe i te reneve te Atdheut dhe gjer tek njerezit e mire e modeste te Fterres.
Po cili eshte principi i kesaj gazete? Ne faqet e saj jepen ato qe jane me te qenesishme e me themelore, te Fterres dhe te fterjoteve, shkruhet ajo qe eshte e mire per te gjithe, apo per shumicen fterjote. Ndaj, në te gjithe shkrimet tona pershkruhet "fytyra" e paster e Fterres dhe fterjoteve. Ndersa anet negative, ose thumbohen me rromuze e vjersha, si fenomene apo dukuri, pa u marre me persona konkrete, ose ndiqet politike e harreses dhe e çvleresimit. Gjithashtu ne faqet e kesaj gazete nuk jemi marre asnjehere me politike a pozicione politike dhe nuk kemi botuar asnje artikull politik ne keto 5 vjet..
Veprojme keshtu dhe per faktin se tek Fterra dhe tek shpirti i fterjoteve sundon e mira, sundon miresia. Ketu kemi parasysh dhe mençurine, qe na keshillon, se "kush kerkon njerez pa te meta, mbetet pa njerez". Ndaj, ne, tek njeri-tjetri, por dhe ne pergjithesi tek njeriu, shikojme ato qe na bashkojne dhe jo ato qe na ndajne, gje qe shprehet dhe ne mençurine karakteristike te Fterrres qe thote: "Lumi na bashkon e nuk na ndan; mali na lidh e nuk na zgjidh; qafa, e malit apo e kodres, na afron e nuk na largon as me fqinjet". Gjithashtu njeriu normal, perpara te tjereve, prezantohet me fytyren e paster dhe jo ndryshe.
Ne kete kendveshtrim po permend numurin 4 te gazetes sone, artikullin: Si i kapercejne fterjote veshtiresite?, ku jepet kjo pergjigje: tradita fterjote flet se veshtiresite ne Fterre e midis fterjoteve jane zgjidhe: me fjale te mençur e jo me plumb te hidhur, me arsye e jo me inat, me falje e jo me hakmarrje, (e cila nuk eshte njohur ndonjehere ne historine e Fterres ), me dashuri e jo me urrejtje, me miresi e jo me ligesi, me pune te ndershme e jo me hile te turpshme.
Ne gazeten "Fterra jone", historia dhe kultura, eshte dhene nepermjet gati te gjitha llojeve e gjinive te shkrimeve
Keshtu ne faqet e kesaj gazete gjen editorialin dhe artikullin, analizen e reportazhin, intervisten, portretin e skicen, poezine e vjershen, humorin krakteristik,pa te keq, mençurine popullore, diturine intelektuale, krijimtarine, njoftime e informacione te ndryshme, deri per vepra e botime te fterjoteve, e gjer meditime e nekrologji.
Gjykojme se keto gjini shkrimesh eshte mire te rriten dhe ne numur dhe ne cilesi. Sikur secili nga fterjote, qe jane me tituj e grada shkencore, apo qe jane specialiste te fushave te ndryshme, te shkruaj nje here apo dy here ne vit, nje apo dy artikuj, per probleme qe lidhen direkt ose indirekt me Fterren e fterjotet tane, gazeta do te mirrte me shume vlera profesionale, vlera diturie e qytetarie.
Gazeta eshte mbajtur dhe mbahet ne radhe te pare nga pak biznesmene fterjote, por dhe nga grupe individesh, siç e bene para pak kohesh, kryesisht nje grup pensionistesh fterjote nga Saranda, qe kane marre persiper te sponsorizoojne dy numura ne vit, apo siç kanë bere dhe botuesit e saj. Por, njeherazi eshte mbajtur e mbahet dhe nga bashkepunimet apo shkrimet e materialet qe kane derguar e dergojne jo pak fterjote, gjithashtu pa asnje shperblim. Falenderojme te gjithe ata qe kane kontribuar ne daljen e kesaj gazete, qofte dhe me nxitjen e deshiren e tyre, per ta mbajtur rregullisht kete gazete, sepse kjo eshte nje kerkese kembengulese e fterjoteve, kudo qe jane. Dhe kete kerkese shpirterore e kane, sepse dine dhe ta shijojne, por dhe ta çmojne gazeten.
Prandaj, me gjithe se nuk jep asnje lloj fitimi financiar dhe askush nuk perfiton ndonje leke prej saj dhe pavaresisht se sponsorizimi i bere eshte me pak se gjysma e kostos dhe jepet me nje çmim fare simbolik, ajo vazhdon te dale, duke perdore edhe pune vullnetare, deri sa e çojme ne shtypshkronje. Dhe kjo behet mbi parimin e vullnetarizmit, qe ka qene e eshte universal se e ka prodhuar nevoja e jetes dhe jo siç duan ta shpjegojne te mangetit ne kulture
Por vlera e kesaj gazeteze, nuk eshte as tek sasia e sponsorizimit, as tek angazhimi dhe koha fizike e mendore qe harxhohet per daljen e saj, por tek fakti qe, ne keto pese vjet, ne tete faqet e saj, ne 27 numura, ne mbi 500 shkrime te gjinive te ndryshme, jane pasqyruar nje pjese e mire e historise se pasur te ketij fshati dhe nje pjese e kultures se çmuar te Fterres sone dhe te fterjoteve, megjithese perbejme nje komunitet te vogel me mbi 450 familje, me mbi 2.000 banore, nente te dhjetat e te cileve banojne e jetojne jashte Fterres dhe vetem me pak se nje e dhjeta, vazhdojne te jetojne ne vendlindjen tone.
Kjo gazete ka nje vlere dhe per vete ne, qe merremi me pergatitjen dhe botimin e saj. Jo vetem se shpesh gjejme kenaqesine tone shpirterore, por edhe sepse na ka nxitur dhe detyruar te angazhojme mendimin dhe vullnetin tone per te krijuar e per te shkruar per Fterren e fterjote, duke na bere te njohim me mire dhe historine e kulturen e vendlindjes sone, sepse jo pak here njihnim me mire veprimtarine e te huajve dhe historine e Botes se sa te Fterres e te ftejtoteve tane, apo lidhjet me Kurveleshin e me Bregdetin tone.
Vlera e saj eshte e madhe ne radhe te pare per lexuesin, te cilin e ka njohur me mire me nje pjese te veprimtarise se bijve me te shquar te Fterres sone, te profesoreve e te mesuesve fterjote, te krijuesve, te specialisteve me emer, ne fusha te ndryshme te jetes. Jane njohur dhe figura te shquara te mendjes e te trimerise, te rene ne luftra per liri e pavaresi, qe nga koha e Tanzimatit, nga 1878-ta, 1912-ta, 1913-14-ta, 1920, dhe 1940-ta. Ne vemendjen e gazetes kane qene dhe jo pak fterjote te tjere, deri dhe femije, nxenes e studente te dalluar ne mesime e ne studime, dhe virtytet e jo pak njerezve te thjeshte e te mire fterjote.
Ne faqet e kesaj gazete lexuesi yne ka mesuar per gjurmet e hereshme te banimit ne treven e Fterres, dhe per deshiren e hereshme te fterjoteve per arsim e kulture. Megjithese nuk kemi ndonje dokument te shkruar, por kujtesa e te pareve tane na ka lene goje me goje, se ne Fterre ka funksionuar mejtepi-xhami, qe kur eshte perfunduar myslimanizmi i fshatrave, dhe në ntreven, deri ne Fterre, rreth gjysmes se dyte te shekullit 17-te, rreth viteve 1650-1680 Mejtepi, bashke me fene myslimane, perhapi dhe gjuhen turke, e cila u be dhe premise per te mesuar e punuar ne Stamboll e Izmir per kadi e per hoxhe, qe lindi dhe proverbin, i cili ka arritur deri ne ditet tona: 80 shtepi-100 hoxhe. Ishte periudha, kur gati shumica e fterjoteve mesonin permendesh sherjatin dhe te falat. Keshtu feja, krahas anes sunduese, u be dhe faktor i dijes dhe kultures, faktor paqeje e miresie.
Eshte e dukshme deshira per dije e kulture ne vitet e Rilindjes e ne fillim te shekullit 20-te, kur hoxha, mesuesi, Hasan Hizmo solli per here te pare, me 1905, abetaren e pare ne Fterre. Eshte kuptimplot fakti, qe vajzat fterjote kane shkuar ne shkolle bashke me djemte qe ne vitin shkollor 1926-27. Kuptimplote eshte dhe fragmenti ne vargje i viteve '20-te, qe ka ngele goje me goje, per avokatin dhe komandantin: O Xhafer Shehu me nam,/ Me fterjotë ne nje sufran,/ Me mendje si evropian, / Kerkon liri per vatan, fragmnet qe na sjell tek vargjet e kenges se grupit himarojt, me tekst te Lefter Çipes para tre vjetesh:Fterra kasabaja labe,/ fjaleholla,argjendare,/ shpirt e zemer shqiptare,/ ne çdo ane evropiane.
Lexuesi yne ne faqet e kesaj gazete ka mesuar se Fterra jone ne vitet 20-40 kishte 19 fterjote me shkolle te mesme, 9 prej te cileve me normalen e Elbasanit, veç nje numur i kufizuar qe kane shkuar per studime jashte, ne Itali, Austri, Gjermani. apo gjetke. Gjithashtu nga faqet e gazetes eshte mesuar se ne 60 vjetet e fundit te shekullit 20-te nga Fterra dolen 250 fterjote me arsim te larte, 350 me arsim te mesem, u bene 10 profesore, dy Mesues te popullit, dhe mbi 50 fterjote me tituj e grada te ndryshme shkencore dhe rreth 100 mesues, si dhe specialiste te shquar, me shume juriste, mjeke, inxhiniere, por dhe poete, shkrimtare, gazetare, artiste, ekonomiste, agronome e veterinere dhe ushtarake te larte, e te tjere.
Njeherazi lexuesi i gazetes sone ka mesuar edhe shperndarjen e fterjoteve se ku kane vajtur e ku kane qendruar, se ne Fterre ne vitet '40-te kishte 116 familje aktive, ndersa aktualisht kemi ende 51 familje, me 149 banore,shumica e te cilave jane te moshes se trete. Ne Sarande kemi 80 familje, ne Tirane 170, ne Vlore rreth 30, ne Durres 10, ne Greqi 80 familje me 200 fterjote, e te tjere me pak ne Fier, Elbasan, Shkoder e deri ne Amerike dhe Kanada, ku kemi jo pak, por qe ende nuk e dime te sakte. Por ama, kjo pasuri te dhenash e vlerash, qe ka Fterra dhe fterjotet, vetem sa eshte gervishur nga kjo gazete.
Vlere e veçante e kesaj gazete eshte dhe fakti, qe, gazeta "Fterra jone", na ka njohur, na ka afruar, na ka lidhur e forcuar me shume me njeri-tjetrin, duke forcuar bashkimin dhe vellazerimin, ne gjurmet e tradites se mirenjohur fterjote.
Prandaj, eshte ne dobi te gjithe fterjoteve qe ta permiresojme bashkepunimin me gazeten, ne dobi te rritjes cilesore te kesaj gazete me tirazh te vogel, por te mjaftueshme per komunitetin tone fterjot.
Per sa u shtjelluan, mund te arrijme ne perfundimin se Gazeta "Fterra jone" eshte shprehje e vlerave intelektuale te komunitetit fterjot.
Guro ZENELI.
Nr- 28 – maj, 2002



NJË “ENCIKLOPEDI” E VOGËL E FTERRES

Ndihmesa e gazetës "Fterra jonë" për të hedhur dritë mbi traditat kulturore të fshatit është e madhe. Në një këndvështrim kjo gazetë i ngjan një “enciklopedie” modeste e të vogël, për një fshat të vogël, por me njerëz të mirë, të kulturuar e të mënçur që s’u doli kurrë emri për keq. Gazeta ka shembuj të shumtë për të pohuar këto cilësi.
Botuesit e gazetës, që meritojnë falënderime, kanë edhe një meritë tjetër. Me njerës të kulturuar të fshatit ata me të drejtë nuk kuptuan vetëm profesorë me emër, xi Ismet Elezi, Muzafer Korkuti, Besim Elezi, Hamlet Bezhani, Sezai Braho, etj, apo intelektualë të njohur, si juristët: Isa Hizmo si dekan i Universitetit të Stambollit, Nafiz Bezhani e Isuf Haxhiu, të tjerë të njohur si specialistë e për virtyte si Safet Memi, Refik Bezhani e Dilaver Shkurti diplomati që përfaqësoi vendin në tre kontinente, gjeologë të palodhur si Vehap Bezhani e Rexho Kurupi, ekonomistë si Agron Xhama e Idriz Mita, specialistë e gazetarë si Guro Zeneli, mjekë të shumtë si Luan Dusha, Hamza Memi, Edip Bezhani, Maks Memi, etj. Me njerëz të kulturuar ata nuk kuptuan as vetëm sshkrimtarët e artistët Sheri Mita, Ilir Bezhani, Xhemal Mato, Bardhyl Xhama, apo Vullnet, Agim e Sulo. Me shumë të drejtë botuesit përkujtuan trimat e fshatit, që nga lashtësia e deri tek deshmorët e Luftës, si Hiqmet Dusha, Osman Memi, Azem Çeli, Shaqo Mita e vëllezërir Turhan e Fuat Mato. Nuk desha të bëj listën e njerëzve me shkollë të fshatit, por vetëm të theksoj se botuesit patën meritën të vlerësojnë në tërësi bashkëfshatarët, për ato vlera e virtyte që patën. Prandaj nderuan edhe Tahsin Elezin, Ismail Bezhanin, njerëzit e thjeshtë si Azis Mehmeti, Çallon e Brinje, Sulo Hizmon, Razie Dushën, të njohur për mënçuri e përvojë jetësore, që kanë një emër të nderuar. Në gazetë u nderuan mësuesit dhe hoxhët e shumtë fteriotë, që s’mund të numrohen, deri edhe studentët e sotëm që na nderojnë në universitetet e botës si Ardita Mita, Blerina Shkurti, Marsela Maçi, etj.
Dhe kjo është një meritë jo e vogël e botuesve, se kulturën e fshatit e përbëjnë të gjithë bashkëfshatarët, kush me shkollë, kush me virtyte e trimëri, kush me përvojë e mënçuri, ashtu si lumi mbushet me rrëketë e burimet e shumta. Kulturën e formojnë të gjithë bashkëfshatarët që punojnë mirë dhe me nder në profesionin e tyre. Shënjë kulture është edhe ajo, që as dje as sot nuk kemi dëgjuar të tregohet si i keq ndonjë bashkëfshatar. Në këtë mënyrë gazeta hapi rrugën të kujtojmë edhe shumë bashkëfshatarë të tjerë në të ardhmen. Kemi këtu Liri Fterrën (Lubonja), gazetare e njohur, që bashkë me të vëllanë, Fiqretin mbajtën me nder mbiemrin “Fterra” dhe në mendje më vijnë shumë bashkëfshatarë të tjerë, që presin t’u shprehim nderimin tonë, se formimin tonë ua kushtojmë të gjithë brezave.
Në gazetë, si pjesë e kulturës tradicionale, janë botuar emrat e vendeve (toponomastika), duke na kujtuar me këtë, jo vetëm fshatin, por edhe lashtësinë e Fterrës dhe marrëdhëniet e saj me kultura të popujve të qytetëruar.. Të çuditshëm duken emra rtë tillë si Galile, që ndofta lidhet me kulturën parakristiane dhe të kujton vende të evrenjve, të tjera si Skomora, që haset edhe në vende të tjera të Evropës lindore dhe që e shpjegojnë me emrin që marrin grupet e gaztorëve shetitës të mesjetës. Veç emrave të shumtë dhe interesantë që shpjegohen me shqipen, të tjera toponime si Fonicë, Trohoi, Langadhë, madje dhe vet emri Fterrë, që hasen edhe në vende të tjera të Ballkanit, dëshmojnë për bashkëveprime kulturash dhe qytetërim të lashtë të fshatit, i cili përmendet në dokumenta rreth 600 vjet më parë. Fshat me lidhje të shumta me botën ka qënë Fterra, se bijtë e saj studiuan në Stamboll, Misir, Vjenë, Paris, Romë, Moskë, Amerikë e sa e sa vende të tjera. Dhe në kohët e vona në Fterrë jetuan pjesëtarë të misionit anglez gjatë Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare , studiues austriakë, piktori i madhe grek Caruqis, i cili bëri disa piktura gjatë luftës dhe Fterrën e kujtonte sa herë takonte shqiptarë, prandaj i kemi dertyrim një tufë lule mbi varr.
Kultura e një populli ndjehet dhe në këngët, në fjalët e urta të tij etj. Në ‘to gjen edhe kronikën e ngjarjes, edhe bëmat e heronjve, atje kujton edhe shpirtin krijues. Dhe për të zbuluar shpirtin krijues të bashkëfshatarëve gazeta ka bërë shumë. Ajo ka botuar këngë të vjershëtorëve që bënë emër në fshat si: Isuf Avreci,, brenga e këngëve të tij të kurbetit është mallëngjyese edhe sot, ka botuar vjersha të Shaqo Mitës, Ile Zenelit, Tahsin Elezit, Sheme Dhulit, deri edhe të vjershëtorëve të sotëm, si Teno Lona, Feksor Shkurti, Servet Dauti, etj. Këngët janë kronikë e kohës. Përmes tyre mësojmë për gurgulenë trimërore të Lazo Kofinës më 1848, që s’pranoi sqima, por mblodhi lebërit e zbriti deri në Janinë. Interesant është se disa këngë historike për trimat fteriotë, janë mbledhur në Vuno, Gjirokastër, Dukaj, etj. Në këngë ndjejmë jehonën e këngëve të luftës e të punës, gëzimin e jetës e të dashurisë. Do të përmend ndonjë varg nga këngët e botuara në gazetë, për të dëshmuar sa frymëzim e shpirt poetik kishin bashkëfshatarët tanë. Shihni sa dhëmbje, mençuri e toleracë ka në vargjet: “Këta miq që kemi sot/ është harram dhe miqasia/ por pa ta s’bëjmë dot/ si ta bëjë perëndia”. Më ka pëlqyer qysh në vegjëli, por edhe sot më mahnit bukuria e vargjeve: “Bie për gjum e s’më zë/ më shfaqet një ëndërrë/ vjen një xhinde femërë/ bëj ta kap e dot s’e zë.” Vëreni sa dhimbje, ndjenjë por edhe humor ka në vargjet: ”O shokë, medet, medet!/ u plaksh e këmba më mbet/ djalërinë kush ma shet/ ta blej njëmijë e dyzet.” Ajo që të bën përshtypje në shumë këngë popullore të fshatit ( ndonëse këngët shtegtojnë si zogjtë), është se në to do të gjesh një përhapje kohore e gjeografike të çuditshme: në to flitet edhe për Stamboillin e Romën, edhe për Janinën e Misirin, edhe për Moskën e Berlinin, gjë që provon për përjetimin e ngjarjeve botërore. Por në këngë gjen emrat e shumë e shumë çukave, maleve e pllajave të fshatit. Në këngët e fshatit tonë më ka pëlqyer gjithmonë humori i këndshëm, i hollë, shpesh i mprehtë, që dëshmon për mënçuri dhe aftësi kritike. Këtë humor të mënçur e skalitii mendja e mprehtë dhe e gjallë e shumë bashkëfshatarëve, që s’u pajtuan me veset e dobësitë. Në këtë takim solemn që të mos mungojnë edhe tonet e gazit, po përmend disa vargje humoristike: “Ma bënë shoqet, ma bënë/ që rraha burrinë prëmë/ briti nëna në mëhallë/ më la nusia pa djalë.” Vëreni sa humor e ndjenjë autokritike vezullon në këta vargje lakonike e të bukura. Ja dy vargje të një natyre serioze, ku me koncizitet mahnitës, karakterizohet dhe vlerësohen virtytet e një bashkëfshatari: “Rakip zemër çeliku/ të vlerëson dhe armiku/ se kur flisje vije gurë/ drejtësi për turq e kaurë.” Nuk mund të mos përmendim këngët “Moj e bardha si jeleni” dhe “Ç’janë ata që shkojnë zallit”, që u kënduan nga valltarë me aftësi të rrallë, si Taro Gjoni, Bastri Dauti, Kadri Gjoni dhe që lanë tradita të mira në grupin e sotëm të valleve, që nderoi fshatin disa herë në Festivalin Foklorik të Gjirokastrës.
Sadoqë gazeta ka shkruar mjaft, kemi ende shumë për të bërë për të pasqyruar këngët, vallet, fjalët e urta, zakonet e dasmave, të morteve, ritet e lindjes, të vitit të ri dhe për ti nxjerrë në dritë ato, duhet kujdesi i të gjithve.
Jakup MATO
Nr- 28 – maj, 2002






DOKUMENTARI TELEVIZIV:
FTERRA - LABËRI, FTERRA - RIVIERË –
NJË MONUMENT KULTURE

Në fillim të muajit gusht 2002, u shfaqe në Radio- televizionin publik Shqiptar dokumentari televiziv “Fterra - Labëri, Fterra – Rivierë, realizuar nga Guro Zeneli e Ilir Buçpapa, me operator Nebi Duro e montazhier Andon Beqari.
Ky film u prit me interesim të madh, jo vetëm nga fterjotët, të cilët përjetuan me emocione të jashtëzakonshme për vendlindjen e tyre, por edhe nga shumë shikues të tjerë. Fakti që me dhjetra njerëz, miq, shokë e dashamirës tanë, na kanë telefonuar e na kanë uruar, është domethënës. Filmi dokumentar la tek të gjithë mbresa e kujtime të pashlyeshme. Unë, nuk jam regjizor, as kritik i artit që të bëj vlerësime për anën artistike të filmit, por një gjë është e vërtetë, se kudo filmi ka lënë shije të bukura, që do të thotë se edhe nga ana artistike, ai është paraqitur në nivel të lartë.
Në këtë shkrim të shkurtër, dëshiroj të shpreh falenderimet e mia të sinqerta autorëve të dokumentarit dhe të shfaq disa mendime rreth përmbajtjes së tij ideore.
Ai përshkohet tej e ndanë nga ideja madhore se fterjotët kanë qënë të bashkuar në luftë e në paqe, se fryma e vëllazërimit, e solidaritetit, e mirëkuptimit dhe e tolerancës, ka mbizotëruar kurdoherë. Uniteti në Fterrë e midis fteriotëve ka qënë tradicionalisht, por në situata të vështira, e për më tepër gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare është forcuar edhe më shumë deri në ditët e sotme.
Një ide tjetër që përshkon dokumentarin është ajo e atdhedashurisë së fterjotëve.
Kjo ide madhore i frymëzoi fterjotët të luftojnë me trimëri për mbrojtjen e vendit nga pushtuesit e huaj që para krijimit të shtetit të pavarur shqiptar, 1912 e vazhdim, në vitin 1914, në Luftën e Vlorës (1920) dhe, veçanërisht në pjesëmarrjen masive në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare.
Dokumentari përmban idenë humane se populli i Fterrës, brez pas brezi ka qënë e mbetet arsimdashës, duke e ilustruar këtë fakt me prova të shumta që nga të diplomuarit e parë në Univeristetin e Stambollit e deri tek profesorët, mësuesit e specialistët e tjerë në gati të gjithë fushat e jetës.
Në vend të veçantë pasqyrohet edhe folklori popullor i shprehur në këngët melodioze të grupit të Fterrës.
Autorët e filmit kanë mbajtur parasysh realitetin objektiv të fshatit Fterrë, si pjesë përbërëse e Kurveleshit dhe e Labërisë, si dhe pamjet madhështore të gjelbërimit të ullinjve, portokaleve, e pemëve të tjera frutore, të luleve të shumëllojshme që paraqiten si ansambël i bukur në dokumentar që japin idenë se Fterra është edhe pranë Rivierës.
Natyrisht, për këtë mund të ketë dhe opinione të ndryshme, por në çdo rast do pranuar se asfaltimi i 10 km rrugë, Borsh-Fterrë, që është vena jetëdhënëse, do ta afrojë kaq shumë Fterrën me Rivierën, sa që edhe kundërshtarët e tanishëm do të kërkojnë të shkojnë për pushime në atë klimë, sa detare dhe kodrinore - malore të Fterrës.
Duke i qëndruar besnik realitetit objektiv, filmi dokumentar jep edhe një mesazh të madh, të dashurisë për Fterrën, se sado që është terren i thyer, përsëri ka burime të shumta jetese sidomos për blegtorinë, që ka qënë historikisht dega kryesore e ekonomisë, si dhe frutikulturën, me të cilat kanë jetuar më parë 100 shtëpi. Prandaj Fterra nuk duhet braktisur, nuk duhet emigruar prej saj, sepse kështu vihet në rrezik ekzistenca e fshatit, i cili ndonëse tani është i vogël, por me vlera të mëdha.
Këtë thirrje e bën në dokumentar një i ri, i cili jeton e punon në fshat, por këtë thirrje e bëjmë të gjithë ne fterjotët, kudo që ndodhemi, sepse e duam Fterrën të lulëzuar e të populluar.
Jo më pak e rëndësishme është edhe ideja e pjesëmarrjes aktive sa më të gjerë të subjekteve në dokumentar, e cila e karakterizon atë, të cilët flasin me krenari të ligjshme për fshatin e bashkëfshatarët, brenda dhe jashtë atdheut, sepse kanë sjellje korrekte dhe ruajnë traditat më të mira të popullit të Labërisë, nderin , besën, mikpritjen, etj.
Këtë e dëshmon fakti se fterjotët që banojnë në Shqipëri, dhe ata që punojnë në Greqi, në SHBA, në Kanada e gjetkë, të cilët janë me qindra, sillen mirë e nuk ka të dënuar për vepra penale ose veprime të tjera të paligjshme.
Natyrisht, si për çdo vepër arti e kulture, edhe për filmin dokumentar “Fterra –Labëri, Fterra-Rivierë” mund të ketë këndvështrime të ndryshme, dëshira ose objeksione, por këto nuk e ulin vlerën e filmit në tërësi, sepse në këtë botë, veç dritës së diellit që na ndriçon, ka edhe hije. Me ndonjë episod të rëndësishëm apo me figura të njohura të kohës së luftës dhe të paqes mendoj se mund të ishte plotësuar më mirë.
Për të gjitha këto e vlera të tjera që përmban ky film, mund të thuhet me plotë gojën se ai është një monument kulture për Fterrën, por edhe më gjerë, sepse Fterra është pjesë e së tërës, e mëmës Shqipëri.

Prof. Dr. ISMET ELEZI
Nr. 30 – shtator, 2002





NJË “PARLAMENT” I VOGËL ME POLITIKË TË MADHE
(Një kandil në errësirë)

Kisha dëgjuar shpesh për një “forum” të intelektualëve të fshatit tim, Fterrë, kryesisht pensionistë, që mblidhej çdo ditë në një nga “kioskat” përballë Hotel-“Dajtiti”, në Tiranë. Bashkë me kafen e mëngjezit, ata diskutonin për problemet e fshatit dhe për gjithëçka tjetër që ishte në interes të tyre. Më vonë, ai u quajt “Parlamenti i Fterrës”, për shkak se në të bënin pjesë përfaqësues të partive kryesore, nga të gjitha lagjet e fshatit. Natyrisht, grupin e maxhorancës e përbënin socialistët, por edhe ata, më vonë u ndanë : në “nanoistë” e në “metistë”. Kishte edhe ndonjë të krahut më të majtë, që dikush i quan “komunistë” apo “enveristë”. Pastaj vinin përfaqësuesit e minorancës, të përbërë nga demokratë, social-demokratë dhe aleancistë. Legalistët dhe ballistët akoma nuk e kishin gjetur dot rrugën për të hyrë në derën e këtij “Parlamenti”.
Isha ftuar edhe unë për të bërë pjesë në këtë “Forum”,qysh në krijimin e tij, jo vetëm si intelektual, por si ish-i përndjekur politik dhe i vetmi “deputet” i pavarur. Ftesën e parë ma pruri nipi im, i mrekullushmi, As.Prof.Vehap Bezhani, në vjeshtën e v.1997. Ai më tha se shokët e gjykonin pjesëmarrja time të nevojshme, sepse plotësonte mozaikun e “Forumit”. Ndonëse e ndieja veten krenar që isha bir i atij fshati, e kisha të vështirë të plotësoja kërkesën e tyre, për shkak se në atë kohë isha i ngarkuar me detyrën e Kryetarit të Komisionit Shtetëror të Kontrollit të figurave, një detyrë shumë e vështirë, që kërkonte përkushtim dhe përgjegjësi. Por, më 3 janar 2002, kur u promovua libri im “Mëkatarë-1”, ata ishin të gjithë prezent . Unë gjeta rastin t’i falënderoja dhe t’u thosha se detyra ime shtetërore, tashmë po mbaronte. Në muajin prill të këtij viti, do të dilja në pension, prandaj,duhet të mirrnin masa për të shtuar edhe një karrige për mua në tavolinën e “Parlamentit të Fterrës”.
Po ju tregoj sinqerisht se ndjeva emocione kur hyra për herë të parë në derën e “Parlamentit të Fterrës”. Ata e kishin filluar “mbledhjen” si zakonisht, në orën 9,30, ndërsa unë shkova pak me vonesë. Meqënëse “kioska” ishte prishur, mbledhjet, tashmë, bëheshin në tavernën e Hotel-“Dajtit”, ndoshta në kushte më të mira. Kur shkova unë, karriget ishin të gjitha të zëna, por një nga “deputetët”, që ishte afër ish-diplomatit, ing. Dilaver Shkurtit, i thirrur nga të gjithë si “Kryetar”, më lëshoi vendin e tij dhe shkoi në sallën e madhe për të kërkuar karrige për vete. Diskutimet u ndërprenë, paksa, për të më përshëndetur mua, por ato vazhduan përsëri dhe unë i ndoqa me shumë vëmendje .
Përbërja e këtij “Parlamenti” ndryshon shumë nga ai i Kuvendit të Madh, qoftë nga niveli arsimor e kulturor, qoftë nga edukacioni i respektimit të normave të etikës, të moralit dhe të ligjit. Kështu,p.sh.,ndërsa Kuvendi i Madh ka Profesor, Kryetarin e tij, të nderuarin Servet Pullumbi, e dy apo tre të tjerë, në “Parlamentin e Fterrës” ka katër apo pesë herë më shumë, bile, njërit prej tyre, që është i rangut akademik, Prof.Muzafer Korkuti, i është besuar një detyrë modeste : anëtar i redaksisë të gazetës periodike “Fterra jonë”, e cila ka faqen e saj në internet dhe lexohet në të gjitha shtetet e Botës, ku ka emigrantë fterriotë. Kjo Redaksi ka edhe dy antarë të tjerë : ekonimistin Agron Xhama dhe gazetarin veteran Guro Zeneli, të cilët aktivizojnë njërëzit më të shquar të Fterrës, si Pro.Ismet Elezin, Prof.Jakup Maton, Ing.Dilaver Shkurtin, e shumë të tjerë. Ndërsa, përsa i përket bashkëpuntorëve , ndjejmë krenari të deklarojmë se, veç njërëzve të thjeshtë, por të nderuar, kemi mbi 200 kuadro të larta, nga të gjitha llojet e profesioneve, të gjithë bij të këtij fshati.
Punimet në “Parlamentin e Fterrës” zhvillohen në kushte shumë të qeta dhe të kulturuara. I ftojmë deputetët e Kuvendit të Madh për të marrë përvojë. Ata, pa dyshim do të habiten, kur të shohin se si përqafohen socialistët me demokratët, se si diskutojnë ata me sinqeritet për zgjidhjen e problemeve, pa përjashtuar debatet, por gjithënjë me respekt për njëri-tjetrin, me respekt për njeriun!. Ata kërkojnë t’i zgjidhin problemet jo me shantazhe e presione të ndryshme, jo me kërcënime për hapje dosjesh, apo me të thirrura e të bërtitura, me të rënë tavolinave apo me të rënë njëri-tjetrit. Përkundrazi, mbledhjet e tyre janë shumë të qeta, shumë të kulturuara. Ata nuk e njohin fjalorin e pistë që përdorin deputetët e Kuvendit të Madh. Ndonse nuk mungojnë shakatë, herë-herë therëse, apo kundërshtimet e paraqitura për probleme të ndryshme, sidomos për probleme politike, ato nuk janë kthyer asnjëherë në konflikte të ashpra, ashtu siç ndodh çdo ditë në Kuvendin e Madh. Ju ftojmë, në Kuvendin e Fterrës, të nderuar “homologë”, qofshi edhe “homoseksualë”, apo “homotrafikantë”, ejani të shikoni, të dëgjoni dhe po deshët edhe të flisni, por jo me fjalorin tuaj, nuk duam ta dëgjojmë dhe ta mësojmë atë.
Veprimtaria e një “Parlamenti” nuk mund të mos pasqyrohet në jetën e shoqërisë që përfaqëson.. “Parlamenti i Fterrës” ndien krenari kur shikon se banorët e këtij fshati, kudo që ndodhen, shquhen për figurën shembullore të qytetarisë. Kështu,p.sh., nga dhjetra familjet e emigruara në Greqi, asnjë nga ata nuk është thirrur ndonjëherë nga organet e policisë apo ato të hetuesisë. E ku nuk ka emigrantë nga Fterra jonë ? Politika e shkatërrimit demografik të popullsisë shqiptare, e ndjekur gjatë të ashtuquajturave vite të tranzicionit, i shkretoi plotësisht fshatrat tona. Përveç Greqisë, nga fshati Fterrë gjënden me dhjetëra familje të emigruara në Itali, Gjermani, Francë, Belgjikë, Hollandë e gjetkë. Shumë të tjera në Amerikë e Kanada. “Parlamenti i Fterrës” mban lidhje të ngushta me ta. I ngarkuari ynë i posaçëm, zoti Agron Xhama, korrespondon rregullisht nëpërmjet internetit dhe raporton herë pas here para “Parlamentit” për gjendjen e tyre. Kemi kënaqësinë dhe krenarinë të deklarojmë se asnjë nga emigrantët e Fterrës nuk është marrë ndonjëherë me veprimtari të kundërligjshme, përkundrazi, ata janë bërë shembuj të punës së ndershme dhe të sjelljes me korrektësi në zbatim të ligjeve të vendeve ku janë pranuar si emigrantë.
Po ju, të nderuar deputetë të Kuvendit të Madh, ç’kini bërë për emigrantët dhe për diasporën shqiptare, pra, për Shqipërinë e madhe që ndodhet fatkeqe, jashtë truallit të vet ? E keni lexuar ndonjëherë nenin 8 të Kushtetutës , sidomos pikën 3 të këtij neni, që thotë : “Republika e Shqipërisë u siguron ndihmë shtetasve shqiptarë që jetojnë e punojnë jashtë shtetit, për të ruajtur dhe për të zhvilluar lidhjet me trashëgiminë kulturore kombëtare”. Për derisa Ju, të nderuar “homologë”, ju paguajnë taksapaguesit me rroga kaq të majme për zbatimin e normave të Kushtetutës, nuk ka arsye të dyshoj se ju po neglixhoni, se ju nuk dini sa emigrantë keni, se ku i keni, se sa janë me punë e sa janë pa punë, se sa janë vrarë e sa janë gjallë, sa janë në spitale e sa janë nëpër burgje. Nuk mund të besoj ato që thonë, se ju kujdeseni vetëm për shëndetin e emigrandëve që janë specialistë për trafiqe, për kontrabandë, për drogë, apo që merren me krim të organizuar! Por, në qoftë se ju jeni shumë të zënë me këto aktivitete, na e besoni neve zbatimin e nenit 8 të Kushtetutës. Japim fjalën e burrit se do t’i dalim për zot detyrave të larta që u ngarkon Kushtetuta juve, shumë të nderuarve deputetë, si dhe shumë të nderuarës qeveri.
E, të kthehem tek emocionet e ditës së parë, të pjesëmarrjes time në “Parlamentin e Fterrës”. Oh, sa të lumtur do ta ndieja veten sikur të kisha një aparat inçizimi dhe të regjistroja të gjitha fjalët që thonin ata. Jo vetëm për t’i ridëgjuar vetë, por mundësisht t’i transmetoja edhe me satelit, apo internet, për t’i dëgjuar të nderuarit deputetë të Kuvendit të Madh, kudo që janë, dhe, veçanërisht Kryeministri me gjysmën e Kabinetit të tij , që shpesh ndodhen jashtë shtetit, për Ëeek-end, apo Ëeak-headed.
Diskutimet e “parlamentarëve” të Fterrës, atë ditë, kishin për objekt ngjarje të rëndësishme të aktualitetit politik. Për fshatin e tyre, me keqardhje, por nuk kishin çfarë të thoshin, se aty kishin mbetur 20 a 30 pleq, që prisnin “apelin” për emigracionin e përjetshëm. Kështu mbeti Fterra pas “uraganit” të proceseve të ashtuquajtura demokratike, të ndodhura në fillim të v.’90. Na dhemb shpirti për këtë shkretim, jo vetëm për fshatin tonë, por për të gjitha fshatrat e krahinës, për të gjitha fshatrat e Shqipërisë. Si e bëtë kështu fshatin tonë, zotërinj pushtetarë ? Kush duhet të përgjigjet për shkretimin e fshatit ? Ku na i çuat djemtë tanë, o mëkatarë të mallkuar ? Këto janë pyetjet e pleqve që kanë mbetur në Fterrë, të pikëlluar për këtë masakër, për këtë dëbim mizor të të gjithë forcës prodhuse , duke ia falur efendikojve grekë, apo të tjerëve. Ky është pikëllimi dhe mallkimi i shpirtit të tyre për të gjithë ju, mëkatarë, që i ndatë ata nga djemtë, për ju që e katandisët kaq poshtë Atdheun tonë të dashur ! Mallkuar, për jetë, mallkuar qofshi!
E ëndërronte i fterrioti demokracinë-kulturë dhe mendonte se i përkiste asaj, sepse me arsim e kulturë ishte gatuar. O ëndërr e mjerë ! Një mashtrim mizor u përgjumi dhe u zgjuat me goditjen makabre të filosofisë së Napoleonit, me “grushtin e hekurt në dorezat e kadifesë.” Dhe u shpërndatë si zogjtë e korbit. Ikët, ju, bijtë e Fterrës, në të gjitha kontinentet , duke patur me vete vetëm një bagazh, atë të fisnikërisë që mban në shpirt çdo fshatar i Fterrës. Dhe kjo është pasuria më e madhe për njeriun.
Logjika e shprehjes së pavarur të mendimeve, pa dyshim, krijon edhe diferencime të ndryshme, por ato nuk krijojnë asnjëherë antagonizëm kur problemet i bashkon analiza, arsyeja, logjika, dashuria e, mbi të gjitha, Atdheu ! Më bënin shumë përshtypje bisedat e tyre, të sinqerta, pa shfaqje të inatit apo smirës ndaj njëri-tjetrit. Nga të gjitha ditët, kur unë kam marrë pjesë, në këto takime, më ka lënë mbresa vetëm një ngacmim midis dy socialistëve, nga të cilët njëri ishte “nanoist” dhe tjetri “metist”, por edhe këta, asnjëherë nuk kanë prishur seriozisht qejf me njëri-tjetrin. Kjo ndodhi më 29 janar 2003. Në orën 9,30’, tavolina po mbushej, por ata të dy, ende nuk kishin ardhë. Pas pak u duk në derë “nanoisti”, me një gazetë në dorë. Ai mori një karrige në krahun tjetër dhe zuri vend pranë “kryetarit”. Pastaj thirri kamerjerin dhe porositi :
-Të shkurtër !… Të shkurtër, ë ?
U hodhi një sy të gjithëve dhe vuri mbi tavolinë gazetën “Zëri i popullit”. Në faqen e parë të saj ishte botuar fotografia e Kryeministrit Fatos Nano.
-E, e shikoni kush është ky ?-na tha neve duke treguar me gisht fotografinë. Atij burri i dërgon letër-falënderimi edhe Bushi, e vlerëson lartë edhe z.Xhefri, (ambasadori amerikan në Shqipëri), e vlerëson lartë edhe Berluskoni, prijsi i madh i Italisë, si dhe të gjithë udhëheqësit e tjerë të Evropës.
Po Gejxhi ?-e ngacmoi me ironi “deputeti aleancist”
-Ti pusho!-iu përgjigj ai. -Ti ke të drejtë të flasish vetëm kur të shtrohet problemi i Bishtit të Pallës.
“Aleancisti” ka mbaruar akademinë ushtarake në Bashkimin Sovjetik dhe për shumë vite ka qënë oficer madhor në Ministrinë e Mbrojtjes. Ndaj, “nanoisti” shprehet me ironi se ai, si ushtarak, nuk duhet të ketë të drejta për diskutime politike, por vetëm për ato ushtarake, pra, kur të paraqitet rasti ushtarak i Bishtit të Pallës…
-Po, mor, po!-u përgjegj i qetë “aleancisti”, por edhe kur t’i vijë radha Bishtit të Pallës, “nanoistët” nuk do të pyesin neve, por Gejxhin , apo ndonjë admiral të NATO-s. A e dëgjove z. Majko ? Sikur Shqipërinë t’ia kishte lënë çflik i jati, u tha :
-A doni baza ushtarake ? Vini gishtin e zgjidhni ku të doni!
-Të ndaloj të flasësh për Majkon!-ia preu fjalën me shpoti një pensionit i krahut të majtë. Majko e “rregulloi” ushtrinë, dhe tani, për të mos humbur kohë, merret me rrugë, tunele dhe teleferik. Po projekton tunelin nën Adriatik, për të “baritur” me tren. Pastaj do të projektojë një teleferikë që të lidhë “JAL”-ën, apo “Gjadrin” me Kaliforninë!...
-Hajde Zhyl Vern,hajde!-ia ktheu “aleancisti”
Në këto çaste, u duk në derë “metisti”.
-Hë, ai ua mbledh juve!- tha “aleancisti”.
Qeshën shokët, ndërsa “nanoisti” vazhdoi të lexojë titujt e lajmeve në faqen e parë të gazetës, duke e ngritur edhe më lartë zerin e tij : “Letër e Fatos Nanos drejtuar Bushit, ku e siguron për përkrahjen e plotë të Shqipërisë për luftën në Irak!” Më poshtë, ishte botuar një lajm tjetër, që thoshte : “Ambasadori amerikan në Shqipëri, zoti Xhefri, kishte vizituar Vlorën, për të parë nga afër përparimet që kishin bërë trupat shqiptare në stërvitjet ushtarake nga oficerët amerikanë. Ai kishte deklaruar se “këto mësime ata do t’i venë në jetë në Irak”
S’mirret vesh se ç’ndodh në këtë Shqipëri ! A ka, vallë, mandat kryeministri shqiptar, që të vendosë për përfshirjen e Shqipërisë në luftën SH.B.A.- Irak ? …Kur dëgjoja recitimin e “nanoistit”, ndieja se po më mblidhej një lëmsh në fyt, si jurist dhe si shqiptar, në respekt të normave kushtetuese, të dinjitetit, personalitetit dhe sovranitetit tonë kombëtar. Po shikoja se të gjitha këto po nëpërkëmbeshin dhe njeriu mbetet si një guak, që nuk ka asnjë vlerë. Gjithçka është e përqëndruar në duart e pak individëve, që ndjekin politikë paramonarkike, të varfërimit të popullit dhe pasurimit të tyre. Faraonë shqiptarë ….
Atmosferën e bisedave e ndryshoi paksa ardhja e “metistit”. Ai nxori nga çanta një shishe me raki dhe thirri kamerjerin :
-Bjer këtu gota bosh për ata që duan raki! -Pastaj u kthye me fytyrë nga shokët dhe pyeti :
-Përse, vallë, qeshët kur erdha unë ?
-U gëzuam!-u përgjigj “kryetari” me shaka.
-Leri ato ti, mos m’i shit mua,-ia ktheu ai me pamje serioze. -Ju e dini mirë se unë, si socialist, i kam njëlloj, si Metën ashtu edhe Nanon. Kur detyrohem të kritikoj njërin apo tjetrin, e bëj se kam një ankth në shpirt dhe nuk e mbaj dot brenda. Kur e them mendimin tim, çlirohem, më duket sikur i kam bërë një detyrë të shënjtë, detyrë të idealit tim. Ja, p.sh., ju lexoni faqen e parë të kësaj gazete dhe kënaqeni që Nano i jep përkrahje Bushit, për luftën në Irak. Ju përgjegj “nanoisti” flakë për flakë :
-Akoma nuk e ke mësuar ti që z.Nano është kryeministër i një shteti kapitalist ? Ja kush është Nanua, e vlerësojnë të tjerë burra!-i tha ai duke i treguar faqen e parë të “Zërit të popullit”.
-Ç’flet, more !-iu hodh “metisti”,- shtet kapitalist e quan ti Shqipërinë, ku vdesin njërëzit nga uria ? Çdo ditë na ngjethet trupi e na nxihet shpirti me lajmet e kobëshme që dëgjojmë. Vetëm mbrëmë pamë në televizion se në Shkodër e Tropojë pati dy vrasje për hakmarrje, në Has vdiq një fëmijë dy vjeç nga të ftohtit dhe nga uria. Vëllai tjetër po lufton me jetën. Tre fëmijë që ishin zhdukur me qëllim trafiku në Greqi, u gjetën të vdekur në Kakavi, pikërisht atje ku zoti Nano zbret shpesh herë me helikopter, bashkë me të shoqen, për të shkuar në Athinë, për pushimet javore!… Por ta quajmë si thua ti, shtet kapitalist, a nuk është shkelje e rëndë e ligjeve shpërdorimi i buxhetit të shtetit për qëllime personale edhe në shtetet kapitaliste? Por, me sa duket, zoti Nano ka marrë shembull nga miku i tij, Berluskoni, që vazhdon prej vitesh nëpër gjyqe, për korrupsion.
“Metisti” u kthye nga unë si triumfator e më pyeti :
-Apo jo,zoti Nafiz, si thoni ju ?
Kur përmendi ngjarjen tragjike të dy fëmijve të Hasit, dy fëmijë si dy pullumba, që luftonin me vdekjen me barkun bosh, e të pambrojtur nga të ftohtit, të duket sikur në Shqipëri nuk ka shtet. Po kaq tragjik ishte edhe lajmi i medias se një grua kishte shkuar për të lindur në maternitet dhe nuk ishte pranuar sepse nuk kishte të paguante 30.000 lekë. Ajo kishte lindur në rrugë dhe fëmija…A mund të digjohen këto lajme me atë qetësi që i digjojnë liderët e shtetit shqiptar ?
(vijon në numrin e ardhshëm)
Nr. 37 – shkurt 2004





KËNGA LABE - KËNGAJONË

Kënga labe është shumë e lashtë. Ta do mendja që ka I i ndur bashkë me Labërinë, se ajo pasqyron shpirtin e njerëzve të kësaj krahine të madhe. Ajo është krijuar si nevojë shpirtërorë për të shprehur botën e brendëshme, emocionet dhe ndjenjat e tij në ditë gëzimi.
Kënga polifonike, kënga , në një farë mënyre, ka qenë "muzika" e shpirtit të banorit të kësaj ane. Dhe kjo "muzikë" shpërthente në raste gëzimi e hareje. Madje gëzimi i bën njerëzit të ngrihen e të hedhin dhe valle. E jo vetëm kaq, por në formë vajtimi, në hidhërime e pikëllime, "kënga" labe kthehet në elegji, në vajtim me zë e me lot, veçanërisht nga gratë, ku tregohet "historia" e personit fatkeq. Vajtime të tilla të bëjnë të të dridhet shpirti.
Edhe kënga, edhe vallja janë një trashgimni brez pas brezi, sigurisht, mund të jetë e vetmja trashgimni pa "kadastër" të shtetit, pa prokurë e pa avokat, pa dëshmitarë, pa vula e pa hipotekë, por ama janë një pasuri shpirtërore e gjithë asaj treve kukëndohet polifonia, ku këndon shpirti pa ndonjë instrument. Madje është interesante, që me gjithë progresin që ka bërë kjo këngë, përsëri instrumenti muzikor nuk është bërë dot shoqërues i saj. Thonë se kjo këngë "instrument" ka kordat e zërit, që mahnit jo vetëm dëgjuesin e thjeshte, por edhe zërat e përpunuar në shekuj nga artistë të mëdhenj.
Pjesë organike e kësaj kënge polifonike është dhe kenga fterjote, që është kënduar në breza me radhë, që kur njihet Fterra. Karakteristikë apo veçori e këngës fterjote është karakteri i shtruar i saj, gjë që shpreh dhe temperamentin dhe karakterin e qetë të vetë fetrjotëve në tërë kohët, ndryshe nga këngët me "dallgë­ - dallgë" të shumë fshatrave të tjera në këtë zonë.
E përbashkëta e këngës fterjotë, e si pjesë e këngës labe është se edhe kjo këndohet e nuk shoqërohet dot me instrument, se dhe kjo këndohet me shumë zëra që janë në unison, se dhe kjo ka marrësin, kthyesin dhe një grup që bëjnë isa. Marrësi është një, kthyesi gjithashtu është një, ndërsa ata që bëjnë iso, mund të jenë disa, por minimalisht duhettë jetë një. Prandaj thonë: "tre lebër, bëjnë një këngë", që do të thotë, se po u bënë tre lebër bashkë, ata ia marrin një kënge. Bile kënga është kënaqësia e tyre. Ndërsa vallja, nuk ka vetëm interpretim zëri, por ka dhe interpretim në lëvizje dhe kërkon një grup më të madh pjesëtarësh e jo vetëm tre vetë.
Vallj a është dhe valle burrash, por edhe valle e përzier, burra-gra, apo të rinj e të reja, kryesisht, të renditur, një burrë një grua, deri 10 persona, ashtu siç është dhe vetëm valle grash. Në se vallja bëhet e madhe në numur burrash, atëherë vërtetë hidhet në një valle, por këndohet nga dy grupe, qe hedhin nje këmbë, por që grupi i dytë përsërit atë që këndon grupi i parë, që është njëherazi dhe marrësi dhe udhëheqësi i parë i val les së burrave. Grupi i parë përbëhet nga 5-6 burra, por dhe grupi i dytë ka pak a shumë po kaq valltarë e këngetarë njëherazi.
Zakonisht ata që janë në mesin e valles këndojnë duke bërë isa në të dy anët e val les apo në të dy grupet e të njëjtës valle. Ai qe udhëheq vallen, qoftë burrë apo qoftë grua, në majën e dorës së djathtë, tund dhe një shami. Shami mund të tund edhe ai ose ajo që mbyll vallen. Vërtetë ai që ia merrr dhe udhëheq vallen, është "njëshi" i valles dhe kengës, por ama një vlerë të veçantë ka dhe ai që mbyll vallen në fund të saj. Një rol të veçante, ashtu si kthyesi në këngë, ka dhe ndjekësi i valles, që në fakt bëhet dhe një shtyllë mbajtëse për gjithë interpretimin e atij që udhëheq vallen. Zakonisht 2-3 të parët bëjnë, në momentin e duhur, rrotullimin e tyre në harmoni me levizjet dhe me zërat, duke i dhënë valles një bukuri e krenari të veçantë. Pas rrotullimit, bashkimi bëhet me krahët e ngritura e të hedhura në supin e njeri-tjetrit.
Në vallen burrërisht të Fterrës ka patur valltarë të shquar që kanë ngelur në kujtesën e Fterrës dhe të krahinës përreth, madje deri në gëzime në miqësi, në krahinë dhe deri në festivale kombëtare të zhvilluara në Vlorë e Gjirokastër apo gjetkë. Dhe emri i tyre përcillet brezave. Janë të njohur e të përmendur Taro Gjoni, Vahit Malo, Mehmet Kofina, Batstri Dauti, Kadri Gjoni, e të tjerë. Traditën e këtij brezi, që tashmë na ka lënë pasurinë e madhe të valles burrërore në Fterrë, e kanë ruajtur dhe zhvilluar Taip – Hasan –Xhuvel – Bejazi - Livan e tjerë.
Është me vlerë grupi polifonik i Fterrës, i organizuar dhe i drejtuar nga rapsodi i mirënjohur, Teno Lona, Tashmë, me mbështetjen, po të Tenos, është zëvendësuar e shtuar dhe me te rinj të tjerë, deri te këngëtari e vjershëtori Tomorr Avreci, e të tjerë më të rinj.
Ky grup ka një vlerë të veçantë, edhe se gjallëron jetën në Fterrë, por edhe nderon Fterrën në çdo aktivitete që zhvillohet në krahinë e më gjërë. Tashmë e ka .bërë traditë, që çdo veprimtari që organizohet në Fterrë e jashtë saj, grupi polifonik i Fterrës përfaqësohet me dinjitet.
Kjo tradite me vlerë, është në dobi të të gjithë fterjotëve që të ruhet e të zhvillohet përherë, pavarësisht nga tkurrja që ka pësuar Fterra jonë.
Ne urojmë dhe falëndërojmë veprimtarinë e grupit polifonik "Fterra në Këngë".

"Lapsi" në Athinë.

Shënim: nuk po i vëmë emrin, duke respektuar te drejtën e tij, siç e ka shkruar vetë autori i këtij artikulli, të dërguar në "Email ", duke e falënderuar dhe duke i kërkuar ndjesë për ndonjë shkurtim redaktorial që mund t 'i kemi bërë.

Nr. 39 – qershor 2004






FTERRA RREZATON ARSIM E DITURI
- Mbajtur në takimin në Fterrë, 28 gusht 2004
Nuk ka asnjë dyshim se fillesat e arsimimit në fshat duhet t’i kërkojmë në shekuj, derisa dukumenti i parë i shkruar vërteton se qysh në vitin 1431 fshati kishte 12 hane, ndërsa 152 vjet më vonë në Fterrë numëroheshin 60 shtëpi. Nuk do të përqëndrohem as në shekullin e nëntëmbëdhjetë, kur Isa Hizmo kryente detyrën e dekanit në Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll, ndërsa Ali Xhama, Omer Korkuti e deri te Hoxhë Bezhani me medalje të artë universitare e shumë të tjerë rrezatonin dituri e arsim edhe ne Perandorinë e Turqisë.
Po le të përqëndrohemi pak te çelja e shkollës së pare shqipe në fshatin tonë.
Të dhënat tregojne se mësimi i shqipes ka filluar në vitet e para të shekullit të nëntëmbëdhjetë e mbase dhe më heret. Se dihet që Abetarja u soll fillimisht në Fterrë rreth vitit 1905 nga Hasan Hizmoja, ndërsa në vitin 1910 Fetah Zani, i arsimuar në Janinë, krahas shkollës në gjuhën turke në xhami, u mësonte fterjotëve edhe gjuhen shqipe.
Selim Gjonika, nismëtari i shkollës së parë shqipe në Fterrë,, nuk u mjaftua me mbarimin e Medresesë së Janinës, por mbaroi edhe një kurs disamujor për mësues, që t’u shërbente më mire bashkëfshatarëve. Lufta e kohës dhe shpërngulja në masë e fterjotëve nga andartët grëkë që shkretuan fshatin, e vonuan çeljen e shkollës.
Dhe ja, erdhi tetori i vitit 1916. Burri i ndershëm , patriot e me dituri Selim Gjonika, me bujarinë e njeriut të Perëndisë dhe mirësinë e fterjotit, u tregua i gatshëm jo vetëm të jepte mësim gratis për bijtë e fshatit, por dhuroi dhe një mjedis të shtëpisë së tij për zhvillimin e mësimit.
Janë të shumta dhe fatmirësisht të shkruara mbresat e ish-nxënësve të parë të shkollës për ditën e parë të çeljes së saj e për mësuesin e tyre të adhuruar.
“ Dita e sotme, - tha mësues Selimi, - është e bardhë e plot hare dhe do të mbetet e paharruar, si një ditë e madhe dhe e shquar”. Pas afër 90 vjetësh, të mbledhur sot këtu në Fterrën tonë, ne i japim plotësisht të drejtë mësuesit të parë të shkollës sonë shqipe, se ajo qe, mbeti e do të mbetet në breza një ditë e bardhë, e madhe dhe e shquar.
Le të kujtojme se rreth të 20 nxënësit , të etur për dije, çka tregon traditë më të lashtë, u ulën këmbëkryq mbi postiqe, pa libra, pa fletore e orendi shkollore. Por mësues Selimi, pas organizimit të një ceremonie te thjeshtë me bashkëfshatarët e rritur e të vegjel, me mjete rrethanore, u mësoi fëmijëve qysh ditën e parë shkronjën A-të shtypit e të dorës dhe numrat 1 e 2. Ja, këtej nisi udha e diturisë për fterriotët, qysh atë ditën e parë në tetorin e gjashtëmbedhjetës, qysh orët e para të mësimit. Ishte kjo fillesë e thjeshtë e simbolike në një dhomë shtëpie, që do të linte mbresa të pashlyeshme në zhvillimin e arsimit për fterjotët. Janë rikujtuar e shkruar fjalët e tij para njerëzve: “Merrni dije për të nderuar veten, familjen e fshatin tonë të lashtë.
Dhe, me të vërtetë, kështu ndodhi me bijtë e bijat e Fterrës gjatë rrjedhës së viteve, duke ardhur deri në ditën e sotme.
Më 1922 fillon punën në shkollën e Fterrës i paharruari Neim Zani, mësuesi ynë i respektuar, që mësoi dhe edukoi breza të tërë fterjotësh. Ata përbëjnë armatën e madhe të njerëzve të ditur, që rrezatojnë arsim në gjithë vendin e me gjerë. Mendoj e vlerësoj se, krahas nismëtarit Selim Gjonika, mësues Neimi ka meritën më të madhe në historinë e arsimimit të bijve e bijave të fshatit. Ai punoi me përkushtim një jetë të tërë, për t’u dhënë njohuritë bazë nxënësve të etur për dije. Shkrimi i fterjotëve ruan edhe sot e kësaj dite atë bukuri e korrektësi që kishte mësues Neimi.
I rreptë, i drejtë, kërkues, serioz e fjalëprerë, bujar nga shpirti, i pastër nga ndërgjegjja, këmbëngulës për të dhënë mësim cilësor, me paraqitje burrërore e veshje intelektuali, që fjala i zinte vend jo vetëm te nxënësit por dhe te bashkëfshtarët, që të respektonte e kërkonte ta respektoje, që nuk falte lehtë gabimet e sidomos fajet në mësim, ja, i tillë ka mbetur e do të mbetet në mendjen time e të nxënësve të tij Neim Zani, ky burrë i shquar i arsimit fterjot, i nderuar nga fshati, i nderuar edhe nga shteti me dekorata të larta.
Dhe rruga e arsimit në Fterrë përparon vit pas viti. Më 1925 ndërtohet shkolla e re fillore dhe më 1926 në të ulen 39 nxënës, nga të cilët, për herë të parë, dhe 16 vajza. Pra, nisi dhe për to, në formë të organizuar, arsimimi aq i dëshiruar, i mbetur vetëm në dëshirë nga pengesat e fanatizmit të kohës. Tashmë, rruga e shkollës qe e çelur për të gjithë. Djemtë vazhdonin shkollat dhe më lartë, në Kuç e në Borsh, por u arrit që deri në Çlirim rreth 20 fterjotë të mbaronin edhe shkollat e mesme, midis tyre rreth 15 vetë vazhduan ose mbaruan shkollën Normale të Elbasanit, që për kohën ishte Universiteti i Mësuesisë. Nga ky “Universitet” dolën dhe Mësuesit e Popullit, bij të Fterrës sonë, Lame Xhama e Xhevdet Kofina.
Edhe pas pushtimit fashist e në vitet e Luftës shkolla e Fterrës nuk i ndërpreu plotësisht mësimet. Në këtë periudhë shkëlqeu si meteor mësuesi Hiqmet Dusha, emrin e të cilit mban sot shkolla. Si intelektual i formuar, me një vizion të qartë për luftën e të ardhmen e vendit, ai jo vetëm i mësoi, por dhe i edukoi nxënësit me mdjenja të larta patriotike. Shembulli më i lartë qe, padyshim, pjesëmarrja në luftën e madhe për çlirim dhe dhënia e jetës në ballin e betejës. Kontributi i tij për fshatin e për shkollën nuk do të harrohen kurrë. Ai është dhe do të mbetet përgjithmonë në mendjen tonë si një pishtar i pashuar për dituri e për
Pas luftës Nacionalçlirimtare e në vazhdim shkolla e Fterrës njohu rritje sasiore e cilësore. Më 1 mars 1961 Fterra dekorohet nga Kuvendi Popullor i Shqipërisë me motivacionin: “Fshat nga gjiri i të cilit kanë dalë me dhjetëra mësues, që kanë kontribuar në zhvillimin e arsimit në krahina të ndryshme të vendit”.
Tashmë, në kushte të reja, hapen njëra pas tjetrës klasat e tetëvjeçares në fshat, ndërtohet shkolla e re me 16 dhoma mësimi dhe me pajisje e orendi të nevojshme. Numri i nxënësve dhe i mësuesve rritet nga viti në vit. Kanë meritë shumë mësues, fteriotë e të zonave të tjera. Por vlerësim të vaçantë meriton mësuesja Dilfigjare Lona, që ka punuar në Fterrë rreth 20 vjet si mësuese, me përkushtim, me dashuri e respekt për nxënësit e prinderit, me aftësi pedagogjike e dashuri prindërore për fëmijët. Respekt të vaçantë kemi për Stavri Dhramin, që ka punuar e drejtuar me përkushtim e me arritje të mira mbi një dhjetëvjeçar në shkollë, respekt edhe për të shoqen, bijën e Fterrës Burbuqen, që kam bindjen se është kampione jo vetëm për sasinë e viteve, por dhe për arritjet si mësuse e drejtuese e shkollës për një kohë të gjatë. Respekt e nderim edhe për mësuesit e huaj e të fshatit që kanë punuar në vite apo punojnë në shkollën e Fterrës.
Por, vitet e fundit, sidomos këtë dhjetëvjeçar, për shkak të emigrimeve të shumta të fterjotëve, duhet të pranojmë se shkolla është zvogëluar shumë, aq sa trembemi të përmendim shifra. Numri i të gjithë nxënësve tani nuk është as sa ishin nxënësit e parë në tetorin e vitit 1916! Thirrja është: Të mos e braktisim fshatin, të mundohemi ta ndërtojmë edhe këtu jetën sa më mirë, siç e kanë ndërtuar në të vërtetë një pjesë e mirë e fterjotëve.
Dhe, së fundi, po jo nga rëndësia, dua të them disa fjalë dhe për kontributin e fterjotëve në zhvillimin e arsimit shqiptar. Për këtë flasin dhe shifrat. Ne kemi të regjistruar deri tani emrat e mbi 120 fterjotëve që kanë mbaruar shkollat për mësues, rreth gjysmat janë femra. Por edhe më shumë duhet të jenë. Dhe në këtë shifër nuk përfshihen mjekë, inxhinierë, ekonomistë, oficerë etj., që kanë dhënë apo japin mësim në shkolla të mesme e të larta si specialistë të lendëve përkatëse. Nga lista e mësuesve kemi Mësues të Popullit e të Merituar, kemi professorë e doktorë shkencash, kemi drejtues të shkollave, pedagogë, dekanë, kemi artistë e shkrimtarë, kemi studiues e shkencëtarë. Pra, fterjotët nuk janë mjaftuar vetëm me detyrën e mësimdhënësit të thjeshtë, por janë rritur në nivel vazhdimisht, duke u përfshirë në shumë fusha të shkencës, të diturisë e të kulturës. Dhe në këtë drejtim mund të themi me plot gojën se kontributi i tyre për vendin tonë ka qenë e është i çmuar.
Qindra fterjotë të tjerë, me arsim të mesëm e të lartë në degë të tjera të shkencës e të dijes, kanë dhënë e japin ndihmesë të vyer në përparimin e vendit, kanë rrezatuar arsim e dituri në në çdo detyrë që kanë kryer e kryejnë, duke punuar me ndershmëri e përkushtim.
Respekt e nderim për bijtë e bijat e ditura të fshatit tonë, që ia kanë ngritur më lart emrin Fterrës dhe fterjotëve!
Fterrë, 28 gusht 2004.
Bardhyl XHAMA
Mësues i Merituar

Nr. 40 – gusht 2004





LIDHJET ME FTERRËN DHE ME NJËRI-TJETRIN,
NEVOJË SHPIRTËRORE E MATERIALE, PËR SOT E PËR MOT
- Mbajtur në takimin në Fterrë, 28 gusht 2004

Le të kthejmë mendimin te të parët tanë, duke kujtuar, për një çast, secili njerëzit e vet në kurbet-vite të shkuara, apo në emigracion-këto vite. A ka ndonjë fterjot që ka ikur dhe "ka hedhur gurin pas"?. Përkundrazi, në të gjitha kohët, dhe kur fterjotë shkuan në kurbet, dhe kur shkuan pas nëpunësisë, civile e ushtarake, dhe tani në emigracion, përsëri "shpirti i Fterrës" së përbashkët na ka ndjekur pas. Është kjo arsyeja, që në Fterrë, një nga bijtë e këtij fshati, ka sjellë sot librin me titullin kuptimplot: "Ne të lam, po Ti s'na le,/ Se Ti vjen, ku vemi ne".
Duke biseduar me fterjotë të moçëm, duke studjuar Historikun e Fterrës e gazetën "Fterra jonë", duke njohur, sa ka qënë e mundur jetën e bijve tanë në emigracion dhe veprimtarinë e Komunitetit fterjot, arrin lehtë në gjykimin, se fterjotët në tërë historinë e njohur, përherë kanë ndjerë dhe kanë mbajtur lidhje të forta me Fterrën dhe me njëri-tjetrin. Madje kemi bërë "fterjote" dhe nuset tona, dhe dhëndurrët tanë, sipas mënçurisë: "Nusja e mirë bëhet bijë e parë e fshatit", ndërsa "dhëndërri i mirë bëhet djalë i parë i shtëpisë". Njëherazi, kemi bërë dhe simpatizantë e miq, gati nga çdo krahinë e Shqipërisë e deri nëpër botë, nga etni e fe të ndryshme, jashtë komplekseve tradicionale.
Pra, duke e parë këtë problem në këto dy shekujt e fundit, (shekulli i 19-të dhe 20-të), del se fterjotë, që kanë shkuar në Turqi apo Selanik, në Europë e deri në Sh.B.A. e Kanada, i kanë mbajtur lidhjet me Fterrën dhe me njëri-tjetrin. Këtë e vërejmë kënaqshëm edhe sot te fëmijtë tanë.
Duke i vëzhguar këto lidhje, historikisht e aktualisht, del: Së pari, se lidhja me Fterrën është dashuri shpirtërore, është dashuria për vendlindjen, si atribut individual për çdo fterjot, i shprehur: në mall e derte, në bejte e vajtime e deri në krijimtarinë letrare e artistike, në krijimtarinë shkencore, arkeologji e drejtësi, në median e shkruar e në emisione televizive dhe deri: poezi e libra, kushtuar Fterrës e fterjotëve. Cili fterjot erdhi në Fterrë dhe nuk u gjallërua e nuk u pushtua nga ndjesi të veçanta? Një fterjot i dalur nëpër botë, në një bisedë të lirë në Tiranë, na dha këtë ide: Në Evropë kam shkuar,/ N’Amerikë kam fjetur,/ Por vend më të dashur ,/ Nga Fterra, s’kam gjetur./
Njëherazi, kjo lidhje ështu shprehur dhe në mbështetjen e në solidaritetin shoqëror për njëri-tjetrin, për bijtë e Fterrës e të fterjotëve, kryesisht për shkollim e kulturë, për nëpunësi e për profesione apo zanate të ndryshme. Fterjoti nuk është kursyer për të bërë mirë, me aq sa ka patur në dorë, cilitdo, aq më tepër fterjotit jashtë Qafave të fshatit.
Së dyti, janë lidhje ekonomike të shprehura në anën materiale, edhe duke marrë, por edhe duke dhënë diçka për Fterrën. Kështu, bie fjala, fterjoti ka marrë nga vendlindja, një kavanoz me mjaltë a një shishe me ujë Ixori, një varg me çepele a një bukfiqe, një shishe vaj ulliri a një "kokakola" me raki me aromë rrushi amerikan, apo dhe pak mish të pjekur fterre, apo patate e qepë të ëmbla nga koshtrat tona.
Gjithashtu, ftetrjoti dhe ka prurë diçka nga vetja e nga mundi i tij në Fterrë. Kështu, ka sjellë jo vetëm civilizim, por dhe ndihmë ekonomike për familjen dhe kontribut për Fterrën. Të tilla punë kanë bërë kurbetlinjtë në Stamboll, nga mezi i dytë i shekullit 19-të, Isa Hizmo me të tjerë, duke nxitur idenë: çdo derë një djalë në kurbet, por dhe duke dhënë ndihmë për rregullimin dhe ndërtimin e kalldrëmeve në lagjet e fshatit Fterrë, të cilët, sipas traditës, i ndërtuan me duart e tyre ustallarët fterjotë, që janë mirëmbajtur deri vonë, por që në këto vitet e fundit, për fat të keq, janë duke u parë me "syrin e njerkës".
Eshte e vyer ndihma para dy shekuj për ndërtimin e Xhamisë-mejtep; për shkollën fillore e për xhaden Kuç-Fterrë në vitet '20-30-të; për telefoninë me Kuçin në vitet '30-'40-të e me Borshin në vitet '60-të; për ndërtimin e Hidrocentralit në Fterrë ne 1956-tën e për shkollën 8-vjeçare dhe ujësjellësin në vitet '60-'70-të; për rregullimin e mirëmbajtjen e xhades, nga ana e Borshit e Kuçit; por dhe për ndërtimin e godinës dhe Muzeut për Fterrën, në vitin 1979-80-të, e të tjera punë, që janë bërë në dobi të Fterrës. Një shëmbull i freskët i viteve të fundit, është dhe rregullimi e mirëmbajtja e varrezave të Fterrës, duke dhënë çdo fterjot një kontribut modest financiar. Në këtë kuadër bëjmë apel për më shumë kontribut për vendlindjen tonë e të të parëve tanë. Është obligim i përbashkët ringritja e Muzeut të Fterrës, rregullimi dhe sistemimi me projekt i Ixorit, si qendër e Fterrës, ripërtëritja e ujësjellësit me ujët e Ngurrëzës e ndofta dhe rikompozimi i Lapidarit të dëshmorëve të Fterrës sonë. Realizimi i këtyre detyrimeve kërkon mbështetjen kryesisht të iniciativës së lirë private, por dhe asaj komunitare. Detyrë madhore për komunitetin fterjot është mirëmbajtja, madje deri asfaltimi i 10 km rrugë, nga Ixori ynë, këtu ku jemi, e deri në Qafën e Kalasë së Borshit, që është në dobi të vetë egzistencës së Fterrës sonë, të cilën të gjithë e duam shumë, deri dhe me tepërim.
Lidhja me Fterrën e me njëri-tjetrin është jo vetëm tradite e kultivuar, por mund të cilësohet dhe si trashgimni genetike, që vërteton se dhe geni fterjot i përket genit shqiptar, i cili nuk u shua, as nën sundimin shekullor nga Perandoria Romake e as deri te sundimi otoman 500 vjeçar, madje as te arbëreshët e Italisë e as te arvanitasit e Greqisë, kur Amerika e Jugut në më pak se 200 vjet, humbi etninë dhe gjuhën e vet, duke u konvertuar në “Amerikën Latine”. Kujtojmë këtu dhe shëmbullin e Fiqret Fterrës,që megjithse i rritur në Tiranë dhe i ikur në Amerikë në djalëri që në 1943, pa ardhur asnjëherë në Fterrë, kur vdiq në 1997 në Nju Xhersi, la amanetin që hirin e trupit t’ia sillnin e t’ia hidhnin në detin pranë Borshit, amanet që ia plotesoi Gruaja e tij, amerikania Kostancë, me dy femijtë e tij, 5 vjetë më parë. Pra, lidhjet e fterjotëve me njëri-tjetrin e kanë bazën dhe te instikti i dashurisë për njëriun tënd, e kanë burimin dhe te qumështi i nënave fterjote, dhe tek edukata familjare dhe e vendlindjes, dhe te mjedisi i Fterrës.
Së treti, janë lidhje shoqërore e miqësore të fterjotëve që janë shtrirë dhe në fshat e fqinj, me shokë e miq nga krahina e nga treva shqiptare, madje dhe me të huaj, deri dhe në jo pak martesa të reja, që janë bërë këto vitet e fundit dhe në Itali e Greqi, Amerikë e Kanada, apo gjetkë.
Prandaj, tradita e lidhjes me Fterrën dhe me njëri-tjterin është e nevojshme, jo vetëm të njihet, por dhe të ruhet e të zhvillohet për të mos “u tkurrur” më tej, që mund të çojë deri në braktisjen e Fterrës sonë "lule xheneti", siç e kanë quajtur të parët tanë, sepse ka vlera njerëzore e natyrore, ka vlera historike-arsimore-kulturore, ka vlera të mirësisë e të virtytit, ka vlera të punës e të jetës. Fterra është vend me bukuri ekzotike e me natyrë pjellore, me njerëz që shquhen për urtësi e mirësi. Mirpo, në kushtet e demokracisë, duhet njohur dhe vlera turistike e Fterrës, si përparësi për kthimin e saj në një pikë turistike të çmuar.
Kjo sepse Fterra mund të bëhet pikë turistike pranverore e verore, madje dhe për vjeshtën e parë. Dhe ja pse. Në pranverë ringjallet jeta, kur “prilli mbush çeturët” e “maji njom dhe gurët”. Në verë, kur dhe buzë detit të zë vapa, këtu nuk ndjen pikë djerse. Edhe vjeshta e parë, këtu është e artë dhe e kamur. Në këtë periferi, dhe në dimër ka një klimë normale, që nuk i njeh temperaturat ekstreme.
Pra, Fterra ka një pozicion komod. Ka ujë burimi të lehtë. Nga lart vjen era e malit, që të freskon ballin. Nga lugina vjen era e detit ngarkuar me avuj uji. Nga lumi vjen freskia e vesës. Këtu dhe toka, si një organizëm i gjallë, me kullotat e saj speciale, u jep një shije të veçantë dhe qumështit, djathit e mishit të qëngjit e të kecit, ashtu siç kanë “nostimë” dhe frutat e perimet, vaji i ullirit e rakia e rrushit, fiku perdhikul dhe arra që thyhet me dorë, patatja e qepa me qepujkën etj. Këtu kultivohet dhe bleta., mjalti i të cilës është kurativ për disa sëmundje. Mjeku Peti Zeneli, në vëzhgimet e tij, ka arritur në gjykimin se në këtë klimë nuk ka as dhimbje koke e as sëmundje zemre, këtu nuk ka as të dhjamosur e as diabetikë, përveç sëmundje stomaku për mungesë regjimi.
Në kushtet e demokracisë globale, kur në sajë të komunikimit elektronik e lëvizjes së shpejtë të njerëzve ka ndryshuar dhe ligji i hapësirës dhe i kohës, në dobi të qytetërimit, problemi është të ndryshojmë dhe mentalitetin tonë të jetesës për të punuar, jo vetëm me dashuri platonike për Fterrën, por të mendojmë dhe individualisht, dhe si komunitet, se çfarë mund të realizohet për ta kthyer Fterrën në një pikë turistike të çmuar, krahas Borshit që kemi pranë, sepse dhe Fterra, edhe zyrtarisht e administrativisht, hyn në zonë turistike, si pjesë përbërëse e Komunës Lukovë.
Dhe kur arrijme në këtë përfundim, bazohemi dhe në përvojën e fshatrave nëpër Botë, që i kanë kthyer në qendra urbane, duke ndërtuar vila e duke i transformuar në vende pune e çlodhëse. Në zona të ndryshme rurale dhe atje ku ka pak banorë, madje dhe atje ku nuk ka banorë, shkojnë nga qyteti në periferi, siç i konsiderojnë ata ish-fshatrat, dhe kryejnë punë bujqësore e shërbime të tjera. Një shëmbull të tillë e kemi edhe tek një numër fterjotësh që jetojnë e punojnë në Sarandë, por që vijnë herë pas here në periudha të ndryshme të vitit, si për të punuar koshtrat e tyre, dhe për të ndënjur këtu me ditë a me muaj, se në këtë klime e këtë mjedis të zgjatet dhe jeta.
Tregues i mirë dhe shpresëdhënës është dhe fakti që disa fterjotë, jo vetëm kanë filluar të mendojnë, por dhe kanë filluar të rregullojnë shtëpitë ekzistuese, por dhe të ndërtojnë shtëpi me kerkesat e kohës së sotme. Këtë po e shikojmë, sidomos te ata fterjotë që merren me aktivitet privat, që janë duke menduar e projektuar ndërtimin e shtepive të tyre të reja për të ardhur me pushime dimërore a verore, apo në vjeshtë e në pranverë, sipas mundësive.
Kështu, mendojmë se Fterra jonë do të kthehet një qëndër turistike edhe për të huaj, edhe për miq e shokë të fterjotëve nga shumë anë, deri nga bota ku janë e ku punojnë. Eshtë shëmbull i bukur, që me nxitjen e Ismet Elezit erdhi në Fterrë një ekip studjuesish nga universiteti i Gracës në Austri, që për tri javë bënë studimin social-kulturor për Fterrën tonë, që e kanë botuar dhe në një libër shkencor të atij universiteti. Është frymëzuese dëshira e publicistit Fatos Lubonja, djali i Liri Fterrës, që kërkon të ketë një shtëpi në Fterrën tonë, ku të vijnë e të banojnë për një kohë të caktuar edhe poetë e krijues të tjerë, se Fterra jonë është dhe vënd frymëzues, edhe me natyrë ekzotike, edhe me histori e kulturë, edhe me bij të shquar të saj.
Për gjithë sa theksuam, gjykojmë se, për më tepër në kushtet e ekonomisë së tregut të lirë, janë të gjitha mundësitë për të ruajtur e forcuar lidhjet me vendlindjen tonë dhe të të parëve tanë, duke gjallëruar dhe riorganizuar Komunitetin fterjot, këtu e në Tiranë, duke u organizuar dhe në emigracion, sidomos komuniteti fterjot në Greqi, ashtu si kudo ku ka bashkësi fterjotësh, duke zgjeruar e forcuar lidhjet me Fterrën dhe me njëri-tjterin, bashkëpunimin midis nesh, duke parë gjithnjë ato që na bashkojnë për ta bërë Fterrën tonë ashtu siç e duam të gjithë. Se në Fterrë, ashtu siç na tha një profesor, Jakupi, mund të jetosh si zotni edhe duke qënë bari, edhe duke qënë bletrritës.
Fterrë, 28 gusht 2004. Punuar, në bashkëpunim
Gëzim Dusha, Jashik Maci dhe Guro Zeneli
Nr. 40 – gusht 2004




Deri nr.43. te filloje nga nr.44

PSE DOLI KJO GAZETË

E dini pse doli dhe mbahet “Fterra jonë”? Se në Fterrën tonë ka lëndë të parë për gazetë, se te fterjotët tanë të mirë eshte e zhvilluar aftësia e të menduarit dhe afësia kijuese, se te fterjotët ka mënçuri popullore dhe dije intelektuale, ka tradita historike e kulturore, ka e ç’nuk ka….
Ka një lëndë të pasur…
Fterra është ai “çik” vend, është ajo “copë” tokë, është toka “nënë”, që si “organizëm i gjallë” prodhues, me natyrën e klimën, me burimet ujore, ka zhvilluar bujqësinë, blegtorinë dhe pemtarinë, duke bërë që, në shekuj me radhë, njeriu të ngulet e të mos shkulet, nga kjo treve kodrinore e luginore, 200-250 m. mbi nivelin e detit, me këmbët te lumi, ulur “këmbëkryq” mbi kodra dhe i shtrirë sa gjatë-gjërë në prehrin e malit, që i rri si kurorë përmbi kryet e saj.
Dhe, pikërisht, fterjoti në këtë trevë, që në lashtësi, ndërtoi shtëpi, hapi ara, njëra në sup të tjetrës, mbolli portokalle, ulli, hardhi, misër e grurë, perime e patate, dru drufutorë e të tjera. Njëherazi, në këtë terren kultivoi blegtorinë, dele, dhi e lopë vendi, kafshë ngarkese, kryesisht mushkën e kalin, shpendët e shtëpisë, bletarinë, e të tjera e të tjera, duke zhvilluar kështu, një ekonomi mikste.
Historikisht, në Fterrën tonë ka patur rreth 100-120 shtëpi. Dhe njerëzit këtu krahas punëve në bujqësi e blegtori, zhvilluan dhe kurbetin. Fatkeqësisht, ne nuk kemi mundur të njohim mirë të kaluarën e lashtë, madje as në mesjetë, para vitit 1431. E themi këtë se parpara këtij viti, nuk njohim, të paktën deri tani, ndonjë dokument të shkruar për Fterrën tonë
Aktualisht, në kushtet e sotme, Fterra ka si prioritete kryesore për zhvillimin e saj: bujqësi e blegtori, frutikulturë e turizëm. Dhe, mbi të gjitha, fterjotët kudo që janë kanë kërkuar dhe kërkojnë dituri.
Fterra jonë njihet në dokumenta historikë, që në fillimet e shekullit të 15-të e këtej. Por njohje më të plotë kemi, në mënyrë të veçantë, në shekullin e 19-të dhe të 20-të. Dimë që, qysh në shekullin e 19-të ka bërë kurbet, kryesisht në Turqi, në Stamboll, Izmir, e gjetkë nëpër perandori. Dimë gjithashtu për zhvillimin arsimor e kulturor në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të e, kryesisht, në vitet 1920 dhe deri në vitet 2000.
Është kjo arsyeja që Fterra njihet si fshat arsim-dashës e njëherazi dhe kulturë-dashës, si fshat që, dhe përpara Pavarësisë, ka nxjerrë një numur të madh, hoxhë e kadi, apo nëpunës të kategorive të ndryshme. Ndërsa, pas Pavarësisë e këtej, përveç shumë hoxhëve, të cilët, para e pas viteve ‘20-të, u konvertuan në mësues të gjuhës shqipe, pati dhe një numur, kryesisht djem, (19 gjithsejt), që në vitet ‘20-të-40-të, ndoqën studimet në Shkollën Normale të Elbasanit, shumica e të cilëve u bënë mësues të mirënjohur deri në nivel shqipërie.
Kjo traditë u zhvillua më shumë në vitet ‘40-të – 2000, kur mumri i mësuesve u shumëfishua. Sipas shifrave të nxjerrura nga Dilaver Shkurti, kanë mbaruar studimet për mësuesi, mbi 135 fterjotë, shumica dërmuese e të cilëve kanë kryer studimet e larta universtare. Nga Fterra jonë janë 2 “Mësues të popullit”, janë 12 profesorë, përveç një numuri të madh me titij e grada të tjera shkencore.
Dhe jo vetëm në mësuesi, ku Fterra shquhet, por bijtë e Fterrës janë me emër dhe si specialistë në fusha të ndryshme, si mjekësi, drejtësi, inxhinieri, ekonomi, ( industri, bujqësi e blegtori), në art e kulture, në krijimtarine popullore, artistike e shkencore. Në 60 vitet e fundit kanë mbaruar shkolla të larta mbi 300 bij e bija fterjotë.
Ndaj janë kuptimplotë vargjet e këngës, të ngritura nga Shako Mehmeti :
O portat e gurta,
Ç’burra kini nxjerrë,
Mbi 100 mësusa,
Dije kanë mbjellë,…
Gjithashtu, janë kuptimplote vargjet e këngës që janë kënduar në vitin 1999, nga grupi polifonik i Himarës, me tekstin e rapsodit të mirënjohur, Lefter Çipa, ku thotë:
Fterra kasabaja labe,
Poshte e sipër evropiane…
Është vendi për të thëksuar dhe virtytin e mirësisë fterjote, ku shfaqet dhe karakteri, dhe ndershmëria, dhe drejtësia për të bërë mirë, jo vetëm njeri-tjerit, por dhe çdo njeriu tjetër, në punë e në jetë. Për këtë flet tërë tradita fterjote. Është kuptimplote se si pihet dhe rakia në Fterrë, në dasma e davete. Ndërsa, në fshatra për rreth, pihet kryesisht me “shëndete”, që, sipas zakonit: t’ia imponosh tjetrit që ta pijë me fund, në Fterrën tonë nuk përdoret pothuajse fare fjala “shëndete”, por është përdorë e përdoret, masivisht, urimi: “Mirësi “, që nuk imponon, por lejon që secili ta pijë gotën e rakisë, sipas dëshirës së tij.
Njëherazi, është për t’u theksuar se në faqet e kësaj gazete është dhënë idea se fterjotët, përherë kanë ditur të kuptojnë dhe t’u përgjigjen kushteve të kohës. Kështu, kur ka qënë koha për të luftuar, kanë luftuar për liri; kur ka qënë koha për të punuar, kanë punuar; kur ka qënë koha për të ndërtuar kanë ndërtuar dhe kur ka qënë koha për të studjuar, kanë studjuar. Dhe karakteristikë eshtë se, kryesisht, fterotët kanë kërkuar mënçuri e dituri dhe janë shquar për ekuilibër, për civilizim dhe mirësi.
* * *
Është pikërisht, kjo “lëndë” e parë e Fterrës sonë, është pikërisht ky“brumë”, janë kushtet e reja të demokracisë, janë traditat e pasura, historike e kulturore në shekuj me radhë, është emri i mirë i këtij fshati dhe bijve të tij, është pozicioni: “Fterra-Labëri- Fterra-Rivierë”, që pasqyron historinë e gjeografinë, por dhe aktualitetin e perspektivën, të cilat na nxitën dhe na obliguan, të nxjerrim gazetën “Fterra jonë”, që para 8 vjetësh, në muajin Maj 1997, duke punuar në mënyrë krejtesisht vullnetare, .
Dhe ne, tre bij të Fterrës, pavarësisht se kemi qënë e jemi dhe me detyra të tjera, jemi përpjekur të gatuajmë pjesë nga “brumi”i Vendlindjes sonë dhe fterjotëve tanë të mirë, duke dhënë në faqet e saj vlerat më të mira të Fterrës dhe të fterjotëve, të mirë e të civilizuar, paqësor e punëtorë, të ndershëm e të drejtë, të mënçur e të ditur.
* * *
Ka një mënçuri që thotë se është më mirë të shkruash, qofte dhe keq, se sa të mos shkruash asgjë, se në fund të fundit, dhe kur shkruan keq, u thua të tjerëve: mos shkruani si “Filani’, dmth,“mos shkruani keq”!
Por ne, si botues të kësaj gazete, pasi biseduam, shoqërisht e miqësisht, konkluduam të shkruajmë pozitivisht, pa negativizëm ndaj askujt, te shkruajmë në mënyrë profesionale, me vërtetësi e ngrohtësisht, me mirësi e dashamirësi, jashtë të gjitha komplekseve politike e nepotike, larg çdo kompleksi tradicional.
Synimi i saj ishte, dhe mbetet, të mbjellë mirëkuptim e harmoni, dashuri e miqësi. duke promovuar vlerat e Fterrës dhe të fterjotëve, nga vendlindja deri nëpër botë. Ishte, dhe mbetet, dëshira për të pasqyruar dhe transmetuar në breza me radhë, vlerat e të parëve tanë dhe aktualitetin tonë në progres.
Dhe pasi u përcaktua kjo përmbajtja e gazetës, atëherë e kërkua dhe “koka” e saj, se si do të quhej. Dhe fare thjeshtë, në mënyrë kuptimplote, u tha: “Fterra jonë”, duke dalë në mënyrë periodike, njehërë në dy muaj, (zakinisht, në fund të muajit të dytë) me formatin, tashmë i njohur, sasia e faqeve 8, që më vonë u bënë 12, ashtu siç del dhe aktualisht, duke kërkuar që në faqet e saj, të shkruajnë të gjithë fterjotët, që i kanë mundësite dhe aftësitë.
Këto 8 vjet vërtetuan se kjo gazetë ka pasur e ka vlera të veçanta për Fterrën dhe për të gjithë komunitetin e fterjotëve. Por ama progresi i saj kërkon të rritet dhe cilësia profesionale, të shtohen bashkëpunëtorët e saj, të trajtohen më shumë probleme me interes më të gjërë për Fterrën dhe fterjotët.
Guro ZENELI.
Nr.44 – shkurt 2005




PËRHERË E DASHUR, GJITHMONË NË NGJITJE
- Në tetëvjetorin e gazetës “Fterra jonë” -
U mbushën tetë vjetë që kur gazeta e dashur “Fterra jonë” pa dritën e parë të botimit, në maj të vitit 1997.
Edhe pse ishte një vit i mprapshtë, kur vendi kalonte çaste shumë të vështira, tre nga bijtë e shquar të Fterrës, Muzafer Korkuti, Agron Xhama e Guro Zeneli morën nismën e guximshme për të nxjerrë një gazetë dhe, duke patur mbështetjen morale të shumë bashkefshtarëve, nismën e kthyen në realitet.
Dhe kështu, para tetë vjetësh, pa asnjë fond, pa asnjë bazë materiale, pa asnjë zyrë dhe pa asnjë shpërblim për punën e kryer, botuesit tanë të nderuar e të respektuar nxorën në dritë gazetën me titullin kuptimplotë e gjithëpërfshirës “Fterra jonë”. Vërtet një gazetë e vogël, me vetëm tetë faqe, por me një botë të madhe, me një shpirt të gjerë, me një vizion të qartë qysh në numrin e parë për të pasqyruar e përjetësuar historinë e kulturën e Fterrës e të fteriotëve, jetën dhe punën e fshatit e të bijve të saj, traditat dhe edukatën, bashkimin e vëllazërimin e përhershëm me njëri-tjetrën e me miqtë e shokët, të kaluarën e largët, po dhe më të afërtën e të sotmen.
Këto synime madhore, tani pas tetë vjetësh botim të gazetës “Fterra jonë”, i shohim më së miri të materializuara në qindra faqet e saj, duke u bërë për lexuesit e shumtë, bashkëfshatarë e dashamirës, një libër i hapur, një enciklopedi me vlera të mëdha dokumentuese për të gjithë brezat e sotëm, por, sidomos, për brezat e rinj që janë e do të vijnë.
Për të krijuar një ide më të saktë për sasinë e madhe të informacionit që ka sjellë gazeta “Fterra jonë” në këta tetë vjetë, po japim shkurt disa të dhëna statistikore:
Janë botuar deri më sot 44 numra gazete, me 446 faqe,. Nga muaji maj i vitit 2002 gazeta del me 12 faqe, nga 8 faqe që dilte më parë. Vetëm shkrime kryesore, si editoriale, artikuj problemorë, intervista, reportazhe etj. janë botuar 450 artikuj. Shkrime për fteriotë të vaçantë janë botuar 136 artikuj, të cilët kanë dhe vendin e tyre në faqen e internetit. Janë botuar, gjithashtu, rreth 450 fotografi, që i kanë dhënë gazetës jetë e frymëmarje, paraqitje estetike e kanë ilustruar më së miri përmbajtjen e shkrimeve.
Gazeta ka nxitur e pasqyruar takimet e fteriotëve në festën tradicionale që bëhet në fshat çdo pesë vjet, organizimin e piknikut të përvitshëm që bëhet në Tiranë në kodrat e Liqenit të dielën e fundit të majit, ka nxitur e pasqyruar filmin dokumentar “Fterra-Labëri, Fterra-Rivjerë”, apo dokumentarin për Mësuesin e Popullit Lame Xhama. Lënda e gazetës shërbeu edhe si lendë bazë për librin e Guro Zenelit “Ne të lam, po Ti s’na le, se Ti vjen ku vemi ne” etj. etj.
Ja, pra, pse gazetën e quajtëm një enciklopedi për fshatin, një libër të hapur ku gjithkush mund e duhet të shkruaj gjëra me vlerë, por që gjen edhe një material të pasur e të zgjedhur për gjithçka që lidhet me fshatin, me të kaluarën e të sotmen. Se ta themi me sinqeritet, një pjesë e madhe e fteriotëve, përfshirë dhe mua, në gazetë mësuam shumë ndodhi e hollësi që nuk i dinim fare, apo i kishim të mjegullta, nga gazeta mësuam për sipërfaqen rreth 40 km katore të fshatit, për gjithë ato emra burimesh, arash, qafash, lëmenjsh etj., për Defterin Osman të vitit 1431 ku përmendet për herë të parë fshati në një dokument të shkruar, për përbërjen dhe lëvizjet interesante të popullsisë, për pasuritë e mbitokës e të nëntokës, për blegtorinë e bujqësinë. Shumë ngjarje e figura të historisë, të arsimit e diturisë, të kulturës e mirësisë, të mikpritjes e bujarisë etj. i kemi njohur e saktësuar përmes gazetës. Dhe jo vetëm të së kaluarës së largët, të luftës për liri e pavarësi, po dhe të së kaluarës më të afërt, të Luftës Nacionalçlirimtare e madje deri në ditët e sotme. Kjo ndodh se gazeta është e hapur, në të shkruajnë të gjithë, madje jo vetëm fteriotë, por dhe shume dashamirës të saj. Kjo ndodh se në gazetë nuk është shkruar vetëm për figura të shquara e të spikatura, për njerëz me grada e tituj shkencorë, por shumë e më shumë edhe për njerëzit e thjeshtë, për barinjtë e blegtorët, për nënat e motrat tona punëtore, të urta e bujare, për pleqtë mendjehollë e zemërçelur, për nxënës e studentë, për emigrantët me mall të pashuar për mëmëdheun e fshatin, për gëzime e fatkeqësi familjare etj.,etj.
Ja, pra, pse çdo numër gazete pritet me dëshirë nga fteriotët e më gjerë. Është e lavdërueshme puna e Agron Xhamës që e ka futur gazetën ‘Fterra jonë” edhe në Internet. Përmes faqeve të internetit ajo lexohet në të gjitha kontinentet. Jo, ju siguroj që kjo nuk është propagandë. Përveç shumë fteriotëve në Greqi, Itali, në shtete të tjera të Evropës, Amerikë, Kanada etj. gazetën e kanë parë e lexuar në internet edhe disa të huaj, Dhe Agronit i kanë ardhur shumë mesazhe prej tyre, ku shpesh kërkohen dhe të dhëna te tjera per këtë fshat të çuditshëm, që nuk e gjejnë dot në hartë, por që për ta ka disa arritje mbresëlënëse. Kjo është kënaqësi jo vetëm për botuesit, por edhe për gjithë komunitetin fteriot.
Gazeta është e të gjithëve dhe për të gjithë. Ajo edhe tani, pas tetë vjetësh, është pa buxhet, pa mjete, pa zyra. Botuesit janë po ata, Muzua, Agroni, Gurua. Vullnetarisht kanë punuar e punojnë, pa asnjë shpërblim. Një punë shumë e nderuar, një punë që duhet ta çmojmë të gjithë, një përkushtim i gjatë e i lodhshëm për fshatin. Meritojnë nderim e respekt edhe ata që e kanë sponsorizuar gazetën, biznesmenë e nëpunës, njerëz të thjeshtë e emigrantë, sepse pa ndihmën e tyre botimi i gazetës do të vështirësohej. Kjo edhe sepse të ardhurat nga shitja e gazetës janë aq të pakta, sa nuk mund të përballojnë kurrsesi shpenzimet për botimin e saj. Meritojnë nderim e respekt edhe ata që shpërndajnë gazetën, ata që e tregtojnë atë në Tiranë, Vlorë, Sarande e deri në Greqi. Respekt e nderim të vaçantë për bashkëpunëtorët e gazetës, për ata që shkruajnë, për ata që nxjerrin në dritë krijimet e tyre, që vlerësojnë punën e fteriotëve e të botuesve duke u siguruar lëndën e parë. Nderim dhe për lexuesit, se ata janë konsumatorët e punës që bëhet, për ata botohet gazeta.
Dhe, së fundi, nderim e falënderim për të gjithë ju që keni ardhur në këtë datë përkujtomore, në tetëvjetorin e gazetës “Fterra jonë”, fteriotë e dashamnirës të Fterrës, bashkepunëtorë e lexues.
Gëzuar Festën! Gëzuar me raki fterre, që është e pastër dhe e kulluar si ujët e Ixorit!… Gëzuar!…
Mirutakofshim në përvjetorë të tjerë!
Bardhyl XHAMA
Nr.44 – shkurt 2005



PROFESORET E FTERRËS

Besim ELEZI, (20 mars 1935): Profesor, Doktor i Shkencave Mjekësore, kirurg i shquar.
Ka lindur në Fterrë. Ka kryer shkollën fillore në fshatin e lindjes dhe atë unnike në Gjirokstër. Shkollën e mesme mjekësore e ka mbaruar në Tiranë në vitin 1952. Në vitin 1957 ka mbaruar me diplomë "shkqelqyeshëm" Fakultetin e Mjekësisë në Tiranë. Që atë vit është emëruar mjek kirurg dhe pedagog në Katedrën e Kirurgjisë. Më pas ka kryer specializime dhe kualifikime në disa klinika të botës.
Me punë këmbënguëse ka ngjitur shkallët e karierës mjekësore, pedagogjike e shkencore. Në vitin 1964 mbrojti disertacionin për gradën shkencore "Kandidat i shkencave mjekësore”, më pas mbrojti disertacionin për gradën shkencore “Dokor i shkencave mjekësore”. Për veprimtarinë pedagogjike mori gradën "Docent" e më pas "Profesor". Në vitin 1976 u emërua shef klinike dhe në vitin 1982 shef katedre, që më pas u quajt Departament në Qendrën Spitalore Universitare "Nënë Tereza".
Ka dhënë një kontribut të shquar në modernizimin e kirurgjisë shqiptare, duke futur shumë metoda të reja diagnostikimi dhe trajtimi. Ka përgatitur, në të njejtën kohë, një numër të madh mjekësh dhe kirurgësh.
Në vitin 2003 u pensionua. Tani drejton Shërbimin Universitar të Kirurgjisë në Spitalin e Durrësit.
Eshte zgjedhur Kryetar i Shoqatës së Kirurgëve të Shqipërisë, anëtar i Komitetit Permanent të Eurokirurgjisë dhe anëtar i Kolegjit Ndërkombëtrar të Kirurgëve. Ka bërë një numër publikimesh dhe referimesh në takime shkencore në vend dhe jashtë. Ka botuatr monografi e tekste mesinore dhe rreth 100 artikuj e kumtesa.
Eshte nderuar me urdhëra e medalje të ndryshme. Në vitin 2002 është shpallur "Personalitet i shquar i Qarkut" për Vlorën, ku në motivacion, midis të tjerash, thuhet: “…Vlersohet si bir i Kurveleshit për atdhetari, humanizëm e marrëdhënie të ngushta shoqërore".

¶¶¶

Edip BEZHANI ( 26 korrik 1948 ) : Profesor i Asocuar, Doktor i Shkencave Mjekësore, pedagog e kirurg.
Lindi në Fterrë, ku kreu dhe filloren. Gjimnazin dhe Fakultetin e Mjekësisë të UT i përfundoi në Tiranë.
Në vitin 1972, mbasi u diplomua si mjek i përgjithshëm, fillon specializimin pranë klinikës së kirurgjisë së përgjithshme, për urologji, në Spitalin Nr.2 në Tiranë, që e përfundon në vitin 1975. Nga ky vit deri në vitin 1990 punon si specialist urolog dhe kirurg i përgjithshëm në Poliklinikën Qendrore të Tiranës, si dhe në klinikën urologjike të Spitalit Nr. 2 (për kirurgjinë ) në Tiranë
Në vitin 1990 filloi punën si pedagog në Fakultetin e Mjeksisë në specialistetin e urologjisë, ku vazhdon të punojë edhe sot.
Në vitin 1996 mbrojti titullin Doktor i Shkencave Mjekësore, ndërsa në vitin 2004 merr titullin Profesor i Asocuar.
Ka kryer disa specializime brenda e jashtë shtetit, është pesë herë pjesëmarrës në seminare ndërkombëtare në Austri, ka mbajtur referate në seminare e konferenca kombëtare e ndërkombëtare, si dhe është bashkëautor në shumë publikime kombëtae e ndërkombëtare
Në vitin 2001 botoi monografinë : “Morfometria dhe funksioni i veshkës unike”.

¶¶¶

Fejzi HIZMAJ (11 korrik 1948 - 10 maj 2004) : Profesor i Asocuar,Doktor i Shkencave Mjekësore, drejtues administrativ, pedagog.
Lindi në Fterrë. Mbasi mbaroi shkollen e mesme në Tiranë, vazhdoi studimet në Fakultetin e Mjekësisë, që e përfundoi më 1971. Me pas, për dy vjet, specializohet për mjek mikrobiolog në Institutin e Higjienës e të Epidemiologjisë, ku punon deri në vitin 1983 si specialist mikrobiolog, parazitolog dhe epidemiolog.
Nga viti 1983 deri në vitin 1996 punon në Drejtorinë e Higjienës dhe të Epidemiologjisë në Tiranë si mjek laboratorist. Prej vitit 1996 punoi në Institutin e Shëndetit Publik në Tiranë si specialist e drejtues, deri sa ndërroi jetë.
Ka kryer specializime të ndryshme brenda e jashtë shtetit në fushat e shëndetit publik e të mikrobiologjisë. Ka dhënë mësim në Fakultetin e Mjekësisë e në institucione të tjera mjekësore e shkencore të specialitetit.
Ka një kontribut të vaçantë në fushën e studimeve shkencore e të zbatimit të tyre. Ka kryer mjaft studime shkencore, ka botuar dhjetra artikuj shkencorë, 5 prej të cilëve jashtë vendit, ka marrë pjesë me kumtime në shumë sesione e konferenca shkencore brenda e jashtë vendit.

¶¶¶

Hamlet BEZHANI (10 qershor 1940): Profesor, Doktor i Shkencave Filologjike, pedagog për gjuhët gjermane e angleze.
Ka lindur në Fterrë, ku mbaroi dhe arsimin fillor. Shkollën shtatëvjeçare dhe gjimnazin i përfundoi në Tiranë. Nga viti 1958 deri më 1961 studioi në Gjermani në Universitetin e Laipcigut për gjuhë e letërsi gjermane. Nga viti 1961 deri më 1964 përfundon UT në degën gjuhë e letërsi angleze e shqipe.
Nga viti 1966 deri më 2005 punon në Universitetin e Tiranës, në katedrën e gjuhës angleze, si pedagog, shef katedre, zëvendësdekan për anën shkencore në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja. Për vite me radhë ka drejtuar Këshillin Shkencor të Fakultetit Histori-Filologji e të Gjuhëve të Huaja.
Gjatë këtyre viteve ka kryer shumë kualifikime pasuniversitare, në Gjermani, në Kinë, në Amerikë, në Francë etj.
Ka një veprimtari të dendur shkencore e botuese në fushat përkatëse. Është bashkëautor në hartimin e Fajalorit Gjermanisht-Shqip në dy vëllime, me rreth 82.000 fjalë, botuar në Gjermani. Ka hartuar disa tekste universitare për studentët me mbi 1300 faqe, etj. Kontribut të vaçantë ka dhënë edhe në fushën e përkthimeve nga gjuha angleze e gjermane, ka hartuar e mbajtur kumtesa e referate shkencore në veprimtari brenda e jashtë vendit. Mban titullin Doktor I Shkencave Filologjike.
Në vitin 1995 merr edhe titullin “Profesor”.

¶¶¶

Ismet ELEZI (5 prill 1920) : Profesor, Doktor i Shkencave, drejtues i lartë në administratë, jurist.
Ka lindur në Fterre. Mesimet e para i mori në vendlindje dhe i mbaroi në Piqerras. Ka përfunduar Liceun e Tiranës (1942 ) dhe më 1943 filloi studimet e larta në Firence të Italisë, të cilat i ndërpreu në kushtet e luftës.
Nga korriku i vitit 1943 mori pjesë aktive në rininë antifashiste në Kurvelesh. Në vitet 1946-1951 kreu studimet e larta për drejtësi në Leningrad (Petërburg) (ish Bashkimi Sovjetik) me diplomë të shkëlqyer. Po aty kreu studimet pasuniversitare (1957-1960) për marrjen e gradës shkencore. Gjatë viteve ka pasur detyra të ndryshme: Prokuror Kasacioni pranë Gjykatës së Lartë, Sekretar Shkencor i lnstitutit të Shkencave, Sekretar Shkencor i Universitetit, Kryetar i Byrosë Juridike në Këshillin e Ministrave (1966-1985).
Ka drejtuar katedrën penale në Fakultetin e Drejtësisë (1957-1990). Për rreth 50 vjet punon si pedagog. Gradën shkencore e ka marrë në vitin 1961, kurse titullin “Profesor” më 1972. Ka krijimtari të gjerë shkencore (mbi 8000 faqe të botuara). Vepra shkencore: "E drejta zakonore penale e shqiptarëve" ka marrë çmimin e Republikës. Vepër me vlerë të vacantë ështëdhe "E drejta zakonore e Laberisë”. Është autor i disa teksteve të së drejtës penale (Pjesa e Posaçme) si dhe bashkëautor i teksteve të tjerë.
Ka marrë pjesë në konferenca shkencore kombëtare e ndërkombëtare. Në vitin 1998, Qendra Ndërkombëtare e Biografive në Kembrixh (Angli) e ka shpallur "Njeriu Ndërkombetar" në shkencë.
Është veteran i Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare.

¶¶¶

Jakup MATO ( 16 shtator 1934 ): Profesor, Doktor i Shkencave,studiues arti.
Lindi në Fterrë. Shkollën fillore e kreu në fshatin e lindjes, ndërsa shtatëvjeçaren dhe të mesmen në Gjirokastër. Pas përfundimit të shkollës së lartë , në Universitetin Shtetëror të Tiranës (1959), punoi në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës si specialist i letërsisë , kryeredaktor i gazetës “Mësuesi”, drejtor i arteve dhe zëvendës kryetar i Komitetit të Kulturës dhe të Arteve. Nga viti 1973 deri 1987 punoi si specialist i arteve në Komitetin Qëndror të Partisë . Më 1987 u emrua drejtor i Institutit të Lartë të Arteve (sot Akademia e Arteve). Nga viti 1991 e në vazhdim ka qenë punonjës shkencor në Qendrën e Studimit të Arteve të Akademisë së Shkencave, ku dy herë ishte edhe drejtor i saj.
Që nga viti 1960 e në vazhdim ka botuar një numër të konsiderueshëm artikuj shkencorë e kritikë për
letërsinë dhe artet, ka mbajtur një sërë kumtesash në veprimtari shkencore. Ka botuar monografitë : “Risi të letërsisë shqiptare” (1983), “Paradokset e satirës dhe të humorit” (2000), “Imazhe, kode, kumte” (2001), “Rrjedhave të artit paraprofesionist” (2004) .

¶¶¶

Mukades Mançe (RUKA) ( 1948 ) : Doktore e Shkencave, Profesore e Asocuar.
Lindi në Fterrë. Mbaroi Universitetin e Tiranës, në degën Gjuhë - Letërsi Ruse. Eshtë kualifikuar jashtë shtetit, Rusi, Itali, Angli. Ka referuar dhe botuar studime shkencore filologjike. Ka hartuar tekste mësimore universitare. Ka botuar fjalor Rusisht-Shqip. Ka fituar gradën shkencore “Doktor i Shkencave” më 1988, dhe titullin shkencor “Profesor i Asociuar” 1999. Është Përgjegjëse e Departamentit të Gjuhëve Sllave e Ballkanike në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja, në Universitetin e Tiranës.

¶¶¶

Muzafer KORKUTI ( 17 maj 1936 ) :Profesor, Doktor i Shkencave, arkeolog i shquar.
Lindi në Fterrë. Pasi kreu shkollën fillore në fshatin e lindjes, ndoqi mësimet në shkollën shtatë-vjeçare dhe të mesme në Shkodër. Punoi si mësues dhe drejtorr I shkollës shtatëvjeçare të Kuçit nga viti 1954 deri në vitin 1957.
Studimet e larta i kreu në Universitetin e Tiranës, në degën e historisë. Ato i përfundoi me rezultate shumë të mira në vitin 1962. Për një kohë të shkurtër ndoqi studimet e larta në Leningrad ( Petërburg), por u detyrua t’i ndërpriste për shkak të prishjes së marrëdhënieve midis dy vendeve. Pasi mbaroi shkollën e lartë u emrua në Qendrën e Studimeve Arkeologjike të Akademisë së Shkencave. Gjatë veprimtarisë së tij 41 vjeçare në këtë institucion u specializua në fushën e prehistorisë dhe drejtoi gërmime në më shumë se 15 qendra pre e protohistorike. Ka botuar mbi 45 artikuj shkencorë në revista shkencore në Shqipëri dhe 34 artikuj në revista jashtë shtetit. Është bashkëautor në disa tekste universitare., “Arkeologjia” 1972,”Arkeologjia” 1993, në tekstin “Historia e Shqipërisë”, në botimin “Les Illyriens”, 1985, dhe në “Historia e popullit shqiptar”, 2003. Është autor i librit: “Neoliticthum und Chalkolithichum in Albanien”, botuar në Gjermani, në vitin 1995. Që nga viti 1968 deri në vitin 2002 ka qenë lektor i arkeologjisë në Universitetin e Tiranës, ndërsa gjatë viteve 1972 – 1975 në atë të Prishtinës.
Ka dhënë leksione në universitete të ndryshme të botës, si në Paris (Francë), Heidelberg dhe Munster (Gjermani), Romë, Pizë, Bari, Leçe, Bolonjë (Itali), Athinë e Selanik (Greqi), Vienë (Austri), Sinsinati (ShBA) etj. Është pjesëmarrës në disa dhjetra simpoziume dhe kongrese ndërkombëtare. Është drejtor i Institutit të Arkeologjsë nga viti 1998 deri 2005, kryeredaktor i revistës “Iliria” (1971 – 2003) dhe anëtar korrespondent i Institutit Arkeologjik Gjerman, 1986.
¶¶¶

Sezai BRAHIO ( 20 gusht 1939 ): Profesor, Doktor i Shkencave Mjekësore, pedagog.
Ka lindur ne Fterrë, ku kreu dhe filloren, ndërsa 7-vjeçaren në Kuç dhe Tepelenë. Shkollën e mesme mjekësore e kreu në Tiranë.
Në vitin 1963 mbaroi studimet në Fakultetin e Mjekësisë teë Universitetit të Tiranës. Po këtë vit emërohet pedagog në katedrën e farmakologjisë të Fakultetit të Mjekësisë.
Që nga viti 1963 e në vazhdim ka zhvilluar dhe zhvillon leksione dhe seminare me të tri deget e Fakultetit të Mjekësisë. Leksione e seminare ka zhvilluar për një kohë të gjatë edhe në Prishtinë në Fakultetin e Mjekësisë së Përgjithshme, si dhe leksione me specializantët pasuniversitarë.
Është bashkëautor i hartimit të programeve mësimore universitare e pasuniversitare të lendëve të farmakologjisë mjekësore e klinike. Është nismëtar e kontribues në krijimin e mbarëvajtjen e Institutit Studimor të Mjekësisë Popullore
Ka kryer specializime jashtë shtetit në fushën e farmakologjisë mjekeësore dhe asaj klinike, si në Rumani, Francë, e Itali. Ka qenë kryetar i komisionit dhe redaktor shkencor i kumtesave dhe referateve të Konferencës së Parë Kombëtare të Mjekësisë Shqiptare (1986). Ka mbajtur referate shkencore në Athinë e Londër. Është anëtar i komisionit të nomenklaturës së barnave (që drejtohet nga Ministria e Shëndetësisë), duke qenë për katër vjet radhazi edhe kryetar i këtij komisioni.
Qysh nga viti 1982 e në vazhdim ka kryer edhe detyra të tilla, si shef i sektorit shkencor të Fakultetit të Mjekësisë, shef i katedrës së farmakologjisë dhe shef i departamentit të lëndëve biomjekësore.
Ka veprimtari të gjerë botuese: ka hartuuar mjaft tekste universitare e monografi, ka botuar shumë artikuj në revista shkencore dhe ka mbajtur dhjetra referate shkencore e kumtesa.
Në vitin 1980 i jepet titulli “Doktor i Shkencave” dhe më 1994 “Profesor”.

¶¶¶

Vehat BEZHANI (4 prill 1934 – 12 prill 2002) : Asistent Profesor, Doktor i Shekencave në Gjeologji
Lindi në Fterrë. Mbas mbarimit të shkollës së mesme politeknike në Tiranë, punoi për disa vjetë në Mirditë si gjeolog. Në vitin 1961 përfundon Universitetin e Tiranës dhe deri në vitin 1968 punon përsëri në Mirditë, në Rubik, si inxhinier gjeolog. Nga viti 1968 deri në vitin 1972 e gjejmë në ndërmarrjen gjeologjike të Pukës.

Nga viti 1972 deri në vitin 2000 kryen detyra të rendësishme në Institutin e Kërkimeve dhe Projektimeve Gjeologjike në Tiranë, detyra që i vazhdoi deri kur doli në pension.
Ka kryer shumë studime e projektime me vlerë në fushën e gjeologjisë e veçanërisht për perspektivën e bakrit në rrethet e Veriut, i vetëm, apo me grupe pune të drejtuar prej tij. Është bashkëautor në hartën gjeologjike dhe atë metalogjenike të Shqipërisë,
Në vitin 1988 merr titullin “Doktor i Shkencave”, në vitin 1991 titullin “Mjeshtër kërkimesh” dhe vitet e fundit
Asistent-Profesor.

¶¶¶

Zaçe MALO ( 1945 ) : Profesor i Asocuar, Doktor i Shkencave, drejtues i lartë i administratës.
Lindi në Fterrë. Ka kryer studimet universitare në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë Tiranë, Veterinari. Ka punuar veterinier në NB Kamëz, pedagog në Univeristetin Bujqësor, specialist në Komitetin e Shkencës, Drejtor në Institutin e Kërkimeve Veterinare dhe Drejtor në Drejtorinë Veterinare në Ministrinë e Bujqësisë dhe Ushqimit.
Ka botuar shumë artikuj shkencorë brenda dhe jashtë Shqipërisë. Eshtë, gjithashtu, autor dhe bashkëautor në shumë botime shkencore dhe libra universitare. Është delegat zyrtar i Shqipërisë në Organizatën Botërore të Veterinarisë, Paris.

¶¶¶

Zeko BRAHO (9 shtator 1934) : Profesor i Asocuar, Doktor i Shkencave, studiues dhe pedagog.
Ka lindur në Fterrë. Shkollën fillore e kreu në fshatin e lindjes, të mesmen në Normalen e Elbasanit, ndërsa studimet e larta në Institutin e Lartë Pedagogjik të Tiranës, të cilat i përfundoi më 1957. Dha mësim në shkollën e mesme pedagogjike në Vlorë, në gjimnazet e këtij qyteti, në Akademinë e Aviacionit e të Marinës dhe në Filialin e Universitetit të Tiranës për Vlorën. Pas vitit 1990 është në kryesinë e disa shoqatave kulturore të rrethit.
Ka botuar monografitë: për Jani Mingën, Marigo Posion, “Vlora në rrjedhën e historisë”, “Historiku i arsimit në Vlorë”dhe disa studime të tjera. Ka botuar artikuj shkencorë dhe ka mbajtur kumtesa në veprimtari shkencore. Mban gradën shkencore Doktor dhe titullin Profesor i Asocuar.