Sulejman Mato

SHENIME HISTORIKE PER FTERREN

Fterra sot njihet si një fshat që ka të zhvilluar frutikulturën dhe blegtorinë. Po kështu ka të zhvilluar interesin për kulturë dhe dije, dhe kjo ka bërë që ky fshat në të gjitha kohët të nxjerrë kuadro të larta, në të kaluarën kuadro teologjikë (hoxhë me arsim të lartë) dhe pas çlirimit,qindra kuadro të larta dhe të mesme dhe, për këtë gjë njihet në mbarë vendin.
Fterra shtrihet në tri kodrina të gjelbëruara frutore. Ka disa burime të ftohta të cilat dominojnë shtëpitë e fshatit dhe kjo ka bërë që në këtë fshat të marrë hov frutikultura, ulliri si dhe ajo pjesë e bujqësisë e cila i mban gjallë banorët e saj.
Fterra në të gjitha kohët nuk i ka kaluar asnjëherë të 80 shtëpitë, mund të thuash se është fshati më i vogël në atë zonë.
Fterra ka një klimë malore bregdetare, e fshehur mirë prej erërave nga malet e larta që ngrihen përsipër tij.Mund të themi se Fterra ka një klimë ideale, ndonëse për shkak të pozicionit të saj midis dy malesh, gjatë ditës ka pak diell. Fshati është i mbrojtur nga erërat por nuk është i mbrojtur nga erozionet malore, mbasi malet janë mësive gëlqerore.
Në Fterrë, rreth dyqind vjet më parë, ka ndodhë një përbytje disa ditore e lagjes së Çoke e cila sot quhet Varrè. Banorët e lagjes që sot quhet Varrè u shpërndanë në dy brigjet e afërme në vendbanimin, andej: Kofinaj-Rukaj-Zhupaj dhe këtej: Mataj-Gjonaj-Korkutaj-Shehaj-Gjonikaj.
Kufijtë gjeografikë të Fterrës janë Qafa e dërrasës ku nis kufiri me Kuçin, Lumi i Çorrajve, ku pritet kufiri me Çorajin, Kroi i Mollës, ku pritet kufiri me Golëmin dhe në lindje Langadha e Dafe, ku nis kufiri me Borshin e vjetër.
Sipas disa dokumentave historike qendrat e fshatrave në të kaluarën nuk kanë qenë aty ky janë sot. Kuçi i vjetër e ka pasur qendrën tek Arat e verdha, në kufi me Pilurin. Borshi i Vjetër (Ku sot quhet: Bregu i Borshe dhe janë gërmadhat e vjetra) ka qënë shumë më pranë Fterrës dikur se sa sot, po të mendojmë se banimet e Fterrës së dikurshme kanë qenë më lart, në Galisht dhe një pjesë në Lug të thellë .Ndërsa
Çorraj i vjetër ka qenë i ndarë në tre lagje:Leshnja.Lagji dhe Çornaja Gorica e cila bie të jetë gjysma nga ana e Fterrës, Çerica dhe gjysma nga ana tjetër e lumit: Çornaja gorica, emërtim sllav (Gorica e Zezë) Çornaja gorica në vitin 1582 kishte 158 famije ndërsa Fterra në po këtë vit dokumentohet me 60 familje (Hane).
Argumenti i vendbanimeve të vjetra gjen shpjegim në të thënat gojore, varret dhe gërmadhat e vjetra.
Në Defterin e taksave turke ,në më të vjetrin (1432) në këtë zonë, përmenden edhe emra fshatrash që nuk ekzistojnë si: KOMATI, ZILEHOVA .Në këtë dokument emri i fshatit Fterrë përmendet nën emrin Fterran ose Ef teran, duke patur parasysh që ef, është vet tingulli F, mendoj se ky fshat qysh herët është quajtur Fterran ose Fterna.Një toponim të tillë mund ta gjejmë dhe identifikojmë në Galisht ku kemi toponimin Ternua (Fterna).
Vendbanimi i lashtë KOMATI mendoj se duhet kërkuar në Çericat e sotme, pasi aty kemi toponimin BREGU I KOMËS. Aty gjenden edhe sot gjurmë banimi, mure me tjegulla veneciane, vendmbkedhje bagëtish. Aty pranë janë Arat e KOMMEME”. Këtë llagap duhet ta afrojmë me atë të princit Gjergj Araniti i cili veç këtij llagapi kishte edhe llagapet e tjera : Komnen Golem Thopia, të cilët kanë pasur qendër Kalanë e Kaninës si dhe ate të Sopotit (Borsh) Ka shumë argumenta, ne të cilat nuk do të ndalemi , që tregojne se Gjergj Arianiti,me gjak princëror bizantin,e ka patur qendrën në Kaninë si dhe origjinën nga Golemi i Labërisë.Keshtu dhe kalaja e Sopotit të jetë Sopoti i (Borshit) jo Sopoti i Elbasanit siç e komenton Dh.Shuteriqi.
Në lidhje me emrin KOMEME nuk përjashtohet as mundësia që ky emër të përfshijë dy fise, atë të KONDE dhe të MEME.Të dy këto fise gjenden edhe sot në Fterrë.
Toka pjellore,ujrat e shumta (të pijshme) klima e përshtatshme për blegtori, frutikulturë dhe bujqësi si dhe pozicioni i përshtstshëm gjeografik për raste luftrash, të gjitha këtë rrethana e bënë këtë vendbanim që të ketë jetëgjatësi dhe kjo na bën të mendojmë se kemi të bëjmë me një fshat të banuar qysh në kohra të herëshme, fshat i cili ndonse ka ndryshuar qendren e vet, përsëri nuk e ka braktisur emrin e vjetër Fterrë.
Disa toponime të vjetra si PIRG (Në lashtësi me Pirg nënkuptohen gërmadhat e një fshati të vjetër) QYTEZË, GALISHT, GALILE... janë emërtime të kohëve të ndryshme. Qyteza duhet të jetë qysh e kohës së pushtimit romak. Galishti mendohet të jetë që i kohës romake. Aty është zbuluar një varr i madh me armë brenda si dhe mjete të tjera.
Ndërsa Galileja mendohet të jetë një toponim i emërtuar nga ardhës në Fterrë, është fjala për nje tribu me origjinë izrailite, e cila sipas të dhënave, ka zenë vend ne Fterrë qysh rreth 500 vjete me parë. Në vitin 1664-65 në brigjet e jugut ka zbritur shpura e profetit Izraelit, Sabatai SVI, i cili ka vdekur ne Shqiperi dhe është varrosur diku ne trojet tona..Ka të ngjarë që ai të ketë banuar në këto troje, në Galile të Fterrës , ndërsa varri i tij eshte ende i paidentifikuar, por ka shuem te ngjarë qe ai te jete diku zonen e Fteres, mbi malin e Galilese. Kete gje na e vertetojne edhe dy toponime te gjenduar ne kete trevë: Qafa e Shamatasë, e cila mendoj se është një shtrëmbërim i emrit të tij: ”Qafa e SABATASË ” dhe ”Sheshi i Sfitit” i cili mendoj se duhet te lidhet me mbiemrin e tij Sabbatai Svi...Ky version sado që mbetet ende i paargumetuar, nuk duhet anashkaluar dhe nuk mund të bëhet fjalë për ULQININ, (sipas M.Zeqos) pasi në letrën e tij ka disa të dhëna që vërtetojnë se Ulqini eshte qyteti i internimit të tij të parë, mirëpo ai është internuar për herë të dytë (1675) ky vend i dytë është shumë pranë detit dhe e ka Beratin dy ditë larg.
Në Çerica dhe Bërda gjen tjegulla veneciane, gjë që përligj faktin që këto zona kanë qënë të pushtuara nga Anzhuinët, rreth viteve 1200-1350, edhe toponimi Kalaja e Zonjës (Zonjes Irenë ) për kalanë e Borshit, vërteton ngjarjen sipas dokumentave të kohës.(sipas studimit të Gjerak Karaiskajit) Po t’i refrohesh toponimeve përrreth ato janë dëshmi e jetesës së hershme dhe më të re,pasi aty gjen toponime me origjinë greke, veneciane, sllave si dhe izrailite.
Për t’i kthyer emrat në trajtën që kanë pasur duhet gjurmuar me kujdes duke njohur mirë edhe proceset fonetike që i kanë ndodhur gjuhës shqipe. Vërejmë se kemi shumë toponime sllave, të vendosura gjatë kohës 150 vjeçare të pushtimit bullgar, shek.6-te Sllavët gjate pushtimit tre shekullor ndryshuan edhe mjaft emra.Të burimit sllav kemi toponimet : GjEZHDANICA, MORTOVICA, BERDA, KUMANOVA, IZVOR (Ixuar) etj.
Rrënjët bazë të tyre janë.Gjezhdë,Morto-vic,(varreza)Kuman-ove (Kumanet ishen serbet e pare )Izvor ,Ixori (Burim) etj.
Si gjurmë të krishtërimit në Fterrë kemi mbi Ardhas, një kishë si dhe pranë Shkëmbit të Kuq mbi Ixuar, ka qene një Manastir..Po kështu kemi toponimet: Qafa e Kishës si dhe Shën Thanasin, emer i një shenjtori të njohur, i vrarë pas vitit 300 të kohës sonë, te cilat flasin për një kohë më të hershme ku banorët ishin nën ndikimin e fesë të krishterë.
Sipas Eqerem Çabejt toponimi Fonicë i gjetur ne Fterrë ishte një surprizë, pasi Fonica është një fjalë greke e lashte (perëndia vrasese e erërave) Ky toponim nuk gjendet askund në Greqi.Toponimi KIKA mbi Fterrë ka lidhje me fjalën GEGA .Emertimi ështe i permëndur qysh në Iliadën e Homerit. Homeri i permend KIKET ose GIGET ne kuptimin e GIGANEVE, atyre që ngrinin mure të trasha . Por mund që kjo të jetë dhe një mbeturinë e fjalës Kokë pasi në Fteriotshen e vjetër Kik i thoshin dhe kokës, si në shëmbëllin :”ruaj kikën”.(Një pjesë të mirë të toponimisë së fshatit tonë dhe të Çorajt e ka mbledhur dhe botuar studjuesi Ali Dhrimo nga Çoraj , gati 20 vjet më parë.
Sipas të dhënave të njohura në Fterrë ka pasur familje muslimane qysh në vitin 1583 (dy familje muslimane) ndërsa e gjithë Fterra si fshat është kthyer në fenë myslimane në vitin 1804, në kohën e fushatës së Ali Pashës nëpër labëri, për t’i kthyer me forcë fshatrat e labërisë në fenë myslimane.
Si nga labëria ashtu edhe nga Fterra janë bërë emigrime të herëpashershme. Dokumetohet një emigrim i tillë për në Kalavre, (More te greqisë) pas mbytjes ne gjak të kryengritjes së Gjon Kastriotit të ri, e dokumentuar ne vitin 1492. Gjon Kastrioti i ri zbriti në Himarë e Borsh në vitin 1482, me nëntë mijë forca. Sipas shenimeve historike të F.Nolit luftetarët e Gjon Kastriotit qëndruan 10 vjetë në këto fshatra, kur kryengritja e labërisë dhe Himarës u mbyt në gjak e mizori nga hordhitë turke, një pjesë (zona e Himarës) pas një rezistence të fuqishme, emigruan për në Itali, ndërsa shumica me bagëti e gjithë ç’kishin emigruan në More të Greqisë. Disa prej tyre nuk emigruan por u fshehën në thellësi të maleve. Ka dëshmi që nga Çerica të kenë emigruar ne Itali në atë periudhë. Para luftës së dytë boterore, në kohën e Italisë, një ushtar i arberesh ka ardhur në Fterrë dhe ka thënë se trojet e vjetra të të parëve të tij ishën në Çerica. Veip Merua ka treguar që nga fshati Fterrë kanë emigruar në Kallavre (More ) të Greqisë. Mundet që janë pikërisht ata banorë të cilët, pas Moresë emigruan përsëri në Kalabri.
Familja Gjonaj është një ndër llagapet më të lashta të fshatit. Të parin e Gjone, trembëdhjetë breza më parë e quanin Mërtir Gjoni. Flitet edhe e kunderta. Qe Gjonajt kane prejardhje nga Dushat dhe jo Dushajt nga Gjonajt. Dushajt, sipas Skender Dushes jane te ardhur ne Fterrë nga Lekurësi. Mbiemri ”ZANI” tregon se ky fis ka prejardhje veriore pasi në jugë nuk përdoret ZANI por ZËRI. Mbiemri AVREC tregon se kemi të bëjmë me llagap ebreas.
Në Fterrë është dhe toponimi Nik Bita. Bita sipas historikut të Borshit ka qenë nje fëmijë ii është sjellur me anije nga një vend i largët, (Spanja) duke e paguar pë ta rritur dhe mbajtuar aty përgjithmonë. Ai kishte edhe një djale te vetin, te cilin e rriti se bashku me të. Kur Bita u rrit, dhe me që ky Bita ishte nga derë e fisme, per te mos ia marre pasurine djalit te vet te ligjshëm, i ndau të dy djemtë me pasuri dhe troje. Bitës i dha tokat e Borshit të vjetër dhe ato perballë Borshit të vjetër.(behet fjale per Galilenë e Fterrës)Sipas legjendës së themelimit të Borshit, Bita është një degë e themelimit të tij.

Mbeturina të dialektit verior në Fterrë
Nuk perjashtojne për ekzistencën e disa familjeve nga veriu. Ja disa të tilla: Në rim të Bezhane, apo Bregu i KOMËS. Kom është trajta më e lashtë e përdorur në veri e fjalës: Kamba-këmba. Sipas E.Çabejt tingulli ”o” është më i vjetër se tingulli ”a” si në rastin ”ombël”, ”Ambël”, ”Ëmbël”.Llagapet Zani, Dukagjini, Elez i(megjithse Elezajt ,sipas të thënave, janë në lidhje me Navaricën, mbiemri i tyre para myslimanizimit duhet të ketë qenë Ilias)
Në fillim të këtij shekulli në Fterrë flitej një gjuhë me trajta tepër arkaike, të tilla si: ”Klumësht”, ”kopilje” etj. Zanorja a e zgjatur në të gjitha fjalët është karakteristike për labërinë por në veçanti për të folmen fteriote. Po kështu karakteristikë për të folmen fteriote janë dhe tingujt: ng apo: mb përdoren si tinguj që nuk ekzistojnë në alfabetin shqip.



Emërtimi FTERRA

Ky emër del fillimisht në vitin 1432 tek Defter sanxhak i Halil Inalçik, me 12 zjarre, që do të thotë 12 shtëpi. Kuptimi i saj primar duhet të vijë nga një fjalë greke LEFTERRA që do të thotë :i lirë dhe LeFterran (vend i lirë) Po nuk do përjashtuar edhe ndonjë variant tjetër, që kjo fjalë të ketë pësuar ndryshime gjatë kohëve. S’do kundërshtuar as varianti që kjo fjalë të vijë nga një Terna. Në Shqipëri ka shumë toponime vendesh të tilla:kemi në Korçë: TËRNOVA, po kështu me këtë emër kemi toponim vendi edhe në afërsi të Tetovës, Tërnovë. Mund të jetë edhe deformimi i fjalës FATER ku mendohet të ketë rënë gërma ”a” mbasi ka kaluar në tingullin ”ë”.Zakonisht tingulli ë kur ndodhet midis dy bashkëtingëlloreve të forta f dhe t shuhet, humbet.
Për një version të tillë flet edhe një histori e trashëguar gojarisht, se fshati Fterrë është krijuar nga tre vëllezër. Dihet që fshati LAZARAT në afërsi të Gjirokastrës, e ka origjinën nga lagjja Vllazër e Çorajt (diku në kodrën e Harape). Mirëpo në Lazarat gjejmë mbiemrat:Mato, Gjollesha, Malaj etj. Kjo do të thotë që këto fise të kenë qenë edhe në fshatin përballë. Ka të thëna që fshati i vjetër Fterra ka qënë vendosur në Galisht. Toponimi Galisht duhet të jetë një shtëmbërim i fjalës kallishte. Ismali Bezhani na ka treguar se dikur Fterra ka qënë në Galisht, mirëpo më vonë , ndofta tre vëllezërit u zunë me njëritjetrin dhe njeri prej tyre, Gjoni, vendosi të zbriste poshtë, në Fterrën e sotme, mbasi e mbylli burimin me lesh dhie. Pas disa kohësh ky burim plasi në Ixuar (disa ditë aty doli ujë i kuq prej ngjyrës së dheut që merrte me vete). Mendoj se kjo histori të jetë e vërtetë, pasi në Galisht ka gërmadha dhe ara që mbillen nga fteriotët edhe sot e kësaj dite. Por kjo nuk përjashton që në vendet ku erdhën nuk kishte banorë .
Vendbanimet e vjetra si PIRGU, Bregu i KOMËS,, ÇERICA, etj. dëshmojnë për vazhdimësi banimesh në kohë të ndryshme. Fshatrat fqinje gjithmonë kanë dhënë dhe kanë marrë me njeritjetrin, kanë marrë pjesë në luftra të përbashkëta,i kanë përzier bagëtitë, tokat, ujërat sinoret, martesat, kështu që historiku i fshatit Fterrë duhet parë në lidhje me historikët e fshatrave fqinjë.
Fterra ka disa burime si: IXUAR, NGURËZ, GJISHTIRE, GJEZHDANICË, Kroi i BEDRINIT, Kroi i GOMAREZ, etj.



Prejardhjet e fiseve, emigrimet.

Është folur për një prejardhje apo origjinë nga veriu dhe pikërisht nga Mirëdita, dhe jo vetëm të këtij fshati por e gjithë zona e labërisë.. Kjo ide ka ardhur si rezultat i emrave katolikë që gjenden në toponimet ekzistuese. Mirëpo historikisht nuk njihet asnjë imigrim masiv nga veriu në jug, asnjë shpërngulje masive, së paku këto 500 vjetë. Për shtegtim popullsie në këto zona është folur për një shtegtim të popullisë Thrake në shek e IV-të para erës së re.(sipas studjuesit Arshi Pipa)
Profesor Ismet Elezi në shkrimet e tij hedh idenë se ¨si Fterra ashtu edhe disa fshatra të tjera të labërisë janë me origjinë nga Mirëdita. Mund te kete familje qe te kenë ardhur nga veriu për shkaqe hakmarrjeje dhe të jenë fshehur ne Fterrë, pasi Fterra ka qenë dhe mbetet një vend ideal për t’u ruajtur, por sidoqoftë kjo nuk mund të pergjithësohet. Sipas përkatësisë fetare, mirëditorët kanë qenë gjatë gjitha kohëve katolikë ndërsa zona e Himarës dhe e Labërisë, para se të muslimanizoheshin i përkisnin fesë së krishterë ortodokse, ndonëse Vatikani përmes një prifti katolik himariot i quajtur Dhimitër, rreth viteve 1600, pati bërë pëpjekje per të hyre feja katolike ne fshatrat e Himares dhe labërisë. Po kështu, në Galile te Fterrës njihet jetesa e disa familjeve izrailite si dhe gjurmët toponimike me origjinë izraelite.
Me mjaft interes janë emërtimet: ”Maja e LUCËS”, ”GOMARES”, ”Proi i KANËS”, ”GALILEJA” (e Fteres) ”HARAPA” (e Çorrajt)...Të gjitha këto toponime i gjen në tokën e Izraelit, madje janë toponime shumë të njohura, emërtohen emra malesh e krahinash. Nuk themi dot me saktësi se çfarë lidhje kanë, po nuk mendoj që Izraelitët dhe palestinezët ta kenë prejardhjen prej brigjeve të Himarës, mendim ky i ngritur prej të huajve dhe i mbështetur prej Nermin Falaskit (Vlora) në studimet e veta. Nermin Vlora ka hedhe idene se origjina e lashte e palestinezeve (pelestineve) është PALASA e Himarës. Kjo teze e saj është e huajtur nga historiane te tjerë.
Unë mendoj se fteriotët janë fshati më homogjen përsa i përket lëvizjeve. Por ka pasur edhe lëvizje nga vende të tjera në Fterrë apo nga Fterra në vende të tjera Ismail Bezhani ka treguar edhe per një lidhje ose emigrim të disa fiseve Fteriote në Navaricë të Sarandës.Në atë fshat edhe sot ka mbiemra të njëllojtë me familjet e Fterrës si :Brahaj, Malaj, etj. Dhulajt janë të ardhur nga fshati Nivicë Bubar .Kofinajt e parë janë të ardhur në Fterrë nga Borshi, por mundet të jenë me origjinë edhe më të largët. Sipas Razie Dushes edhe Elezajt jane Kofinaj.
Shkrimtari Fatos Arapi ka parë një dokument i cili bëntë fjalë për familje çifute të cilat kanë ardhur dhe banuar në Borsh dhe Fterrë nga Spanja, në kohë të mesjetës, rreth 500 vjet me pare.
Mëngulajt (Zhupajt) kanë lidhje me Mëngulajt e Progonatit dhe të Nivicës. Rukaj dhe Dukagjinajt thonë se janë të ardhur nga fshati Hundëkuq. Dushajt thonë se kanë qenë përpunues baruti dhe kanë pasur punishte në Lëkurëz të Sarandës. Bezhanajt janë me prejardhje Dushaj dhe Dushajt janë vazhdimësi e Gjonajve.
Lidhur me emrin Fterra kemi gjetur kuptimin greqisht që do të thotë krah zogu ose tigan. Në kufi me Menkulasin e Devollit, nga ana e Greqisë ka një fshat me emrin KATO FTERIO. Çfarë lidhjesh mund të ketë ky fshat (Fterra e poshtme) me Fterrën tonë?! Për këtë gjë nuk ka asnjë të dhënë. Mundet të jetë një koincidencë.
Po kështu kemi dhe një emigrim të familjeve fteriote në kohë të vonshme në Stamboll dhe Izmir nga familjet XHAMAJ, ELEZAJ, MITAJ, MEHMETAJ (Stamboll) .Fshati Ftere ka pasur emigrim vetem ne Turqi, ne qytetet Stamboll dhe Izmir.Atje gjen familjet Xhamaj, Mehmetaj dhe Çelaj. Emigranti më i fundit, gjatë kohës së luftës ka qenë profesori i gjuhës gjermane dhe angleze, fterioti Shefki Mita, i cili emigroi fillimisht në Gjermani, pastaj në Amerikë.
Mbi Fterrë gjendet një shpellë e cila prej vendasve quhet Shpella e Gjolekës. Gjatë luftrave të reformës së tanzimatit në këtë shpellë është fshehur dhe ka jetuar trimi Zenel Gjoleka për një kohë te gjate .Është rasti të përmëndim këtu sekretarin dhe bashkëluftëtarin i tij fteriot, Iliaz Kofina, njeri i ditur dhe i shkolluar.
Fteriotët kanë qenë shumë arsimdashës. Një ndihmesë të madhe në arsimimin e fteriotëve ka dhënë profesor Isa Hizmo, i cili ishte hoxha i parë i sarajeve të Sulltanit në Stamboll. Në kohën e vet ai tërhoqi 14 djem nga Fterra dhe i arsimoi për teologji në shkollat e mesme dhe të larta të Stambollit. Vetë Isa Hizmoja ka qenë hoxha i sulltanatit ne kohen e Lidhjes se Prizrenit, për ca kohë edhe dekan i fakultetit tologjik-juridik të Stambollit. Isai edhe gruan e pati nga Fterra, halla e Halil Matos, Nga kjo martese lindi nje vajze e cila u martua ne Stamboll me Ahmet bej Borshin. Nga Hizmajt ka dalë edhe një poet me ndjesi shumë të forta, por i panjohur për kohën. Ai ka dy krijime të gjata me temë Lufta e parë Botërore si dhe kurbetin. Ja një nga strofat e vjershës së tij për kurbetin:
Xhin xhani bëhet sersen
Atë natë që do dalë
Bie por gjumi se zë,
Se ndahetë në të gjallë.
Ndersa nga Avrecajt kemi pasur nje poet me emer, Isuf Avrecin, i cili ka shkruar shume vjersha qo sot u mungon autoresia. Ne nje shkrim te shkrimtarit Petro Marko,ne gazeten Bota e re, permendet se edhe vjersha shume e njohur ne mbare Shqiperine dhe qe eshte kenduar ne festivale eshte e poetit nga Fterra, Isuf Avrecit. Vjersha mbaron me vargjet:
Cili je ti more djale
Që do katemet e mia?
Une jam Ismail Qemali
Prapa me vjen historia.
Fterra në të gjitha kohët ka qenë nën sundimin e feudalëve të kalasë së Sopotit, kjo shkon gjer në kohën e Haxhi Bedos, feudal me origjinë nga Borshi, i cili ka qenë gjatë gjithe kohrave në shërbim të Ali Pashë Tepelenës dhe ka kryer mizori në fshatrat e Sulit .(1805-1813)
Fterra ne te kaluaren ka pasur shume kuadro te mbaruara ne Stamboll per teologji dhe drejtesi. Prej tyre mund të kujtojme (Kati) Korkutin i cili ndonëse ndërtoi për njerezit e vet nje shtepi te bukur dy kateshe ne fshat, mund te themi shtepine me te mire te fshatit si dhe solli një litërvi, nuk u kthye asnjeherë të jetonte në fshat. Po keshtu kemi edhe figura te tjera fteriote, kuadro te larta te diplomuara ne teologji dhe drejtesi si, Hivzi Bezhani, Avdul Mita, Shemshedin Dauti,.etj Hoxhallare me shkolle kane qenë: Xhafer Shehu, Sheme Korkuti, Nuri Mita, Rustem Elezi, Sulejman Mato, Rrapo Sadikaj, Fehim Korkuti, Iliaz Çipa, Ahmet Shehu, Shaqo Gjoni, Meto Mehmeti, Xhelal Dauti, Hasan Mita, Hasim Mita. Fakultetin ushtarak ne Stamboll e kane mbaruar edhe Hasan Hizmo dhe dy djem njeri nga Kondajt dhe tjetri nga Maçajt.




FTERRA MË 1583

Fshat me 60 burra.Me 30 shtëpi të krishtera. Një familje muslimane me tokë. Një familje muslimane pa tokë.Kjo tregon që myslimanizmi në Fterrë ka rrënjë më të hershme se koha e Ali Pashës. Katër beqarë. Në këtë kohë fshati i Kuçit kishte gjithsejt 20 shtëpi.Borshi 75 shtëpi.Çorraj 116 shtëpi. Emrat e familjeve që gjenden në Fterrë dhe paguajnë taksa:
Kokë Gjini
Zhupa Brati
Gjon Brati
Pogë Gjoni
Gjok Nika
Nik Mërtiri
Gjira Dhima
Brat Kosta
Marin Andrea
Gjokë Mëhilli
Marin Duka
Gjok Marini
Mëhill Marini
Gjin Kosta
Niko Dhima
Dhimë Mëhilli
Llesh Gjin Mato
Gjoka Gjini
Ded Gjini
Gjin Hila
Zhupë Hila
Hasan Gjoni (familje pa tokë.Duhet të jetë i ardhur)
Zhupë Deda(familje pa tokë)
Sinan Deda (familje pa tokë)
Iliaz Deda
Sinan Aliu
Memi Aliu
Thoma Gjoni
Gjok Marini
Gjonëm Gjoni
Gjikë Andrea
Marin Gjoni
Ali Nika
Hasan Toja (pa tokë)
Po kështu na këtë listë ka edhe emra të tjerë si :
Hysen Marini,
Marin Duka,
Andrea Mëhilli.
Golem Gjoni etj.
Nga këto mbiemra në Fterrë ka gjurmë vendesh,trojesh dhe tokash si:
Prroi i Dedegjinit,Gjihile,Dukhila,Gjipogë,GjonFterra,Gjonëme.
Në Toje,(në të Toje janë shtëpia dhe koshtrat e Korkute)
Në troje të Nike janë Matajt.
Disa nga këto mbiemra i gjen në fshatrat arbëreshe si përshëmbëll: Toja,Marini,Mëhilli,etj.







ÇERICA

Në kadastrën e vitit 1583 figuron si fshat më vete. Fshat me 34 shtëpi.Me 36 burra dhe dy beqarë.
Golem Bardi
Nikë Deda
Martin Deda
Novak Deda
Mëhill Gjoni
Koka Lagji
Mëhill Lagji (mbiemër që e gjen në Çorraj)
Gjon Goja
Gjon Vaguli
Martin Peçi
Gjin Deda
Andrea Vaguli
Nik dhe Gjon Vaguli
Martin Komnini
Gjon Stoja
Lekë Leci
Gjira Komnini
Të ardhura: Elb 380 akçe, Grurë 885 akçe, taks martese, gjoba, badihava 220 akçe. Fsati duhej të paguante gjithësejt 3500 akçe.
Mbiemra që sot i gjen si toponime pasi kanë lënë gjurmë në Fterrë janë:
Bardi ose Bardhi (mund te jete shndruar ne Bërda) Deda (Gjidede) Prroi i Nikdhimës, Mërtirlagj, Stoja, Bragjon, Dedehilë, Gjihile, Guri i Gjonëme , Gjinali, Dukhile, Gjopoge, Dedelec,
Toponime të tjera: Gjoplaka, GjoFterraj, Gjolleshaj, Gjonikaj Gjomënde, Gjovizhe, Nimënksh Vija e Mërtire, Hundë e Mërtire, Përroi i Nestorit, Maja e Lekës, Kika, Shesheza, Gomareza, Proi i Kanës etj. Pine, Galile, Komë, Hekal, Kondale Gjokaçe, Gjozike, Gjoplaka, GjonVizhe, Gjothanas, Gjomend, Gjonike, Gjozenik, Gjomato, Nikçokaj, Hadushaj, Qafpjetre, Hizmaj, Gjicali, Gjipoga, Hasakond, Nikmenksh, Gjeshnikosh, Sinantrako, Memotrakua, Mertinezh, Niklek, Vija e Pale, Qafpjetre, Thana e Tërhile
Shënim:( toponimet janë treguar nga nëna ime Vahide Bezhani,Mato)
Nahija e Sopotit në këtë vit numuronte 10 fshatra:
Sopoti (100 hane)
Çornaja Gorica(37 hane)
Zilehova (120 hane)
Kleparo ,
Pikernas,
Rusati,
Komati,
EFterrani
Thonë se Fterra është krijuar prej tre vëllezëerve:
Gjoni (lagja e Gjo fterra)
Lleshi (lagja e Gjo lleshi)
Dhe Nika (lagja e Gjo zenikës).
Në Gjonaj gjenden Dushajt, Brinjajt, Bezhanajt, Çallajt. Poshtë Çalle kanë qënë Çipajt. Lagja më e madhe dhe më e ndërtuar në Fterrë është ajo e Gjolleshe e cila ka shumë familje. Gjonikaj, Zanaj, Maçaj, Zenelaj, Mërkuraj, Hizmaj, Shkurtaj, Hadushaj, Malaj. Famile të zhdukura në këtë mëhallë janë: Cocaj, Kondaj, Trakaj, Çipaj) Varrezat e vjetra të kësaj mëhalle janë në Majën e Zagrazhit.
Mbiemri Gjolleshaj siç e përmëndëm edhe më lart, gjendet edhe në fshatin Lazarat.Madje heroi i luftës që u var nga forcat naziste në mes të Tiranës, Muhamet Gjollesha është nga Lazarati. Sipas historianit Koço Gjipali nga fshati Çorraj, i cili ka sudjuar historikun e fshatit të tij, Lazarati i Gjirokastrës ka prejardhje nga lagjja e Çorre, e quajtur LAZËR Mundet që kjo lagje dikur të jetë quajtur VLLAZËR dhe vet emri Lazarat ta ketë prejardhen nga fjala Vllazër-at!? Nuk mund të themi se historia e tre vëllezërve që themeloi Fterrën të jetë po kjo e fshatit Vllazër?!
GjOZEFNIKA është lagjja e tretë e Fterrës e cila sot përbën qendrën e fshatit në Ixuar, (Gjozenikë). Ajo përmbledh familjet : Mitaj, Xhamaj, Brahaj, Elezaj, Gëdaj... më lart janë Avrecajt (evrej).Kjo lagje eshte quajtur prej fterioteve Gjozenik e cila korrespondon me fjalen Gjon Zef Nik.Nuk e dimë me hollësi se kur janë vendosur në këtë territor pasi mendohet që ujët në këtë vend ka plasur më vonë. Mundet që disa nga këto fise janë shpërnguluar në vendin ku gjenden sot pas përmbytjes së fshatit nga varreja. Sipas një të dhëne, (Nga Ismail Bezhani) Elezajt dhe Brahajt kanë lidhje me fshatin Navaricë.(kanë ikur apo kanë ardhur familje prej andej?!) Poshtë tyre kemi Lagjen e Çoke (Çokaj.Kjo lagje quhet edhe Roshaj.Roshajt janë në fshatin Golem. (Kjo lagje ka pasur gjer vone vajtje ardhje me Roshajt e Golemit) Pjesa e sipërme e kësaj lagjeje quhet Nikëmëngsh, me familjet :Korkutaj, Gjonaj, Lonaj, Haderaj, Mataj, Gjonikaj. (arat e Mate quheshin:Koshtrat e Nike.) Në kodër kemi Lagjen e Mehmete (janë disa shtëpi) Përtej varresë kemi dy lagje: Kofinaj,Rukaj,Dukagjinaj. Mbi ta, domethënë mbi arat e Gjoplake , kemi familjet Zhupaj (Mëngulaj) Sadikaj, (Qyqaj) Arat pranë tyre nuk e di pse quhen ARDHAS ?!
Sipas Nolit ushtria me në krye Gjon Kastriotin, birin e Gjergj Kastriotit zbriti në Himarë. Në vitin 1482 me 9000 trima dhe qëndroi 10 vjetë në këto treva. Më 1492 kryengritja labe u mbyt në gjak .Shumë u vranë, të tjerë emigruan fillimisht në More të greqisë e disa dekada më vonë u hodhën në Italinë e jugut. Mundet që një pjesë e ushtarëve të Gjon Kastriotit të jenë fshehurdhe kanë mbetur në malësitë e Fterrës…? Kjo është një tezë interesante por pa dëshmi. Ka të dhëna që kjo luginë në rast lufte nxirrte 8000 shpata (është fjala për kohën e pushtimit turk të hershëm).Pra, kjo trevë ka qënë e populluar qysh herët. Fterra bënte pjesë në portën e hyrjes për në labëri. Ajo ishte bastioni i parë i qëndresës në rast luftrash të armikut që zbarkonte nga deti. Sipas nje dokumenti, ne rast lufte nga kjo trevë dilnin 9000 luftëtarë.
Pas vitit 1804 Fterra nuk ka më familje të krishtera,pasi, sipas të thënave, fshati Fterrë me një vendim fshatshe u kthye i tëri në mysliman. Kushtet që vinte turqia për familjet që mbanin fenë e krishterë ishin të rënda. Po kështu edhe taksat.kështu, fteriotët kanë bërë një konvertim të pranueshëm dhe natyrisht ,një veprim të mënçur dhe unanim, duke u kthyer të gjithë së bashku në fenë muslimane, ndonse fillimisht sa për sy e faqe. Kjo gjë ndikoi në ruajtjen e harmonisë, paqes dhe marëdhënieve të mira midis familjeve fteriote,gjë nuk ndodhi në fshatrat fqinje Borsh, Çorraj, Kuç, etj. Ndonëse fteriotët ishin kthyer në fenë myslimane kanë vazhduar gjer vonë ritet e krishtërimit, duke kremtuar pashkët me vezë të kuqe. Më kujtohet, kur ishim të vegjël, zonja Gjylza Korkute në ditën e pashkëve lyente vezët me ngjyrë të kuqe dhe na i jipte ne fëmijve të mëhallës. Lidhur me konvertimin e fesë mendoj se po kështu janë konvertuar edhe emrat, nga të krishterë në muslimanë.


Zakonet.

Fterra ka ruajtur dhe respektuar me rigorozitet traditën dhe ligjet e vjetra të kanunit lab të papa Zhulit. Edhe në Fterrë burri sundonte mbi gruan, burrit i dëgjohej zëri në familje por kjo bëhej gjithmonë në mirëkuptim. Gruaja fteriote ka qenë gjithmonë e emancipuar dhe e lirë. Ajo merrte pjesë në të gjitha punët bujqësore dhe blegtorale së bashku me burrin.gruas i dëgjohej tepër fjala në familje dhe ishte e respektueshme në shoqëri. Me këtë frymë demokracie ne familje janë rritur dhe edukuar shumë breza fteriotë. Kjo lloj demokracie e brendshme familjare, pa kapërcyer caqet e nje jete patriarkale, me reflekse të një edukate matriarkale, tepër të lashtë, u bë shkollë dhe bazë e të gjithë edukatës së përgjithshme fteriote, gjë që dallonte nga fshatrat e tjera fqinje,ku gruaja nuk e luante këtë rol dhe nuk e zinte këtë vend në familje. Shumë pak raste kemi dëgjuar që burra fteriotë të kenë vënë dorë mbi gratë.Burri fteriot e ka respektuar gruan si shoqe të vet të jetës.Po kështu shumë pak raste imoraliteti kemi dëgjuar për banorët e fshatit Fterrë. Një rol të madh në fshat kanë luajtur xhamia , hoxha si dhe kryeplaku i fshatit.Fteriotët i janë shmangur me zgjuarsi gjaqeve jo vetëm brenda fshatit por edhe me fshatrat fqinje. Gjatë 100 vjetëve ka pasur vetëm dy raste zënkash me fshatarë borshiotë dhe me disa familje Çorrjote. Rasti i zënkës me borshiotët është bërë për probleme trojesh: Kështu thotë kënga:
Ç’u zunë Borshi me Fterrë
Vallë ç’panë që u zunë?
Për një dy male të çjerrë,
Për Galisht e për Rrëmullë...
Edhe poeti popullor e përbuz këtë grindje duke e minimizuar atë me fjalët:për nja dy male të çjerrë...
Gjatë luftës Nacional Çlirimtare, u ndez për pak kohë një grindje me Kuçiotë të cilët e paragjykuan neutralitetin fteriotas si të lidhur me ballin. Pas vdekjes së dy djemve të vet, Jaho Gjoliku, pati një hakërrim,duke shpallur se do të bente gjak në disa familje fteriote, por kjo gjë u mbyll me mënçuri prej fteriotëve si dhe prej vet të shoqes së tij, Hava Gjoliges, e cila gëzonte respekt për Fterrën dhe fteriotët.
Megjithatë ky incident nuk u kalua lehtë. Pas çlirimit shumë bashkëfshatarë tënë vuajtën njollën si pjesëmarrës dhe simpatizantë të organizates së Ballit Kombëtar.
Për një kohë të gjatë në Fterrë ka qenë një kryeplak i mënçur , Ismail Bezhani, i cili merrte pjesë edhe në kuvëndin e pajtimit të gjaqeve për gjithë Kurveleshin.
E folmja fteriote është si ajo e gjitha labërisë, ndonëse, duhet thënë së është më e përpunuar, më pranë gjuhës letrare, është një e folme e zbutur, e ëmbël që nuk të vret veshin në dëgjim të parë. Zanoret e zgjatura i ka karakteristike edhe e folmja e Fterrës, por kjo flet për një ruajtje e një tradite të lashtë të kësaj krahine. Zanoret dyfish të zgjatura si në rastet: kaa...haa..,naa.. etj., janë të bukura në arkaizmin e vet dhe ngjasojnë shumë me të folmen arbëreshe. Në të folmen e fillimit të këtij shekulli. Në Fterrë janë ruajtur diftongjet si dhe grupet e të folmes së lashtë arkaike me kl,gl si në rastet: kopilje apo klau (qau). Në gjuhën fteriote gjen fjalë arkaike të cilat nuk i gjen në asnjë fjalor të shqipes si : haraqe, (druri që përdoret për mbajtjen e fasuleve): ”lëmishte” ,”karthje” ,”bazhdullizma”, ”Cipal”, ”borigë” (vegël muzikore e bërë nga druri i lofatës) etj.


Veshja

Kostumi fteriot është karakteristik për gjithë labërinë, ndonëse duhet thënë se është më i përpunuari në gjithë krahinën. Fteriotët kanë në traditën e vet dy lloj veshjesh, atë me xhamadan , fuastanellë, brez, si dhe opinga me xhufka dhe; kostumin tjetër malësor me qylaf, këmishë e bardhë pa qafore e me mëngë të hapura, poture të tipit qillota dhe opinga me xhufka. Edhe kostumi i grave është dyllojesh. Kemi më të vjetrin i cili ngjason me kostumin e e grave epirote. Mandile me ojna, (si skemantili që ruhet edhe sot tek arbëreshët e italisë) xhup të qëndisur me fije ari, fustan jeshil të derdhur gjer poshtë këmbëve dhe këpucë të lehta për të ecur. Kostumi tjetër i grave ka qënë i përzier, duke futur edhe peshlinë dhe çitjanin si veshje turke: Gruaja vishte shaminë e bardhë të qëndisur me ojna, xhupin e qëndisur me fije ari dhe me figurina pas krahëve si dhe çitjanin turk. Interesantja është tek ngjyrat e veçanta, si e bardha ngjyrë krem, e zeza me noanca bojëkafe, jeshilja ngjyrë ulliri, apo e kuqja e veçantë, ngjyrë shege. Ndikimi i veshjes turke ka qënë rezultat i kurbetit të fteriotëve në turqi apo edhe i kohës së nizamllëkut në trevat turke.
Në veshjen fteriote njihet edhe Labania (llabania) si dhe qylafi me majë i dëshmuar në një nga prerjet e monedhave të qytetit Amantia qysh në lashtësi. Po kështu, për veshje të lashtë bën fjalë edhe fustanella labe e cila e gjen shprehjen e vet qysh në kohën ilire.
Veshja e nuseve fteriote dallon nga veshjet e tjera për nga ngjyrat dhe qindizmat. Po kështu gratë e fterrës kanë qënë të dalluara për qëndismat e çorapeve dhe prodhimin e qilimave me avlimendë. Figurat gjeometrike që gjen në to janë mbeturina të një koncepti të lashtë ilir.
Kënga dhe vallja fteriote kanë origjinalitetet e veta brenda këngës dhe valles labe. Mendoj se vallja e grave e kënduar në rrathë ka ndikime ose ngjason me vallen epirote.



Tiparet e Fteriotëve

Fterjotët janë paksa çehreverdhë. Mendoj se këtu ka pasur ndikimin e vet edhe uji i cili për shkak të mineraleve me radioaktivitet që ka mali mbi Fterrë, duhet të përmbajë elementë radioaktivë. Fteriotët kryesisht janë flokë gështenjë, por brenda Fterrës ka dhe një racë me tipare alpine, bjondë dhe lëkurëbardhë. Gjatësia mesatare flet për një racë mesdhetare. Sytë e Fteriotëve janë ne me te shumten e rasteve të zes e të shndritshëm. (Dushaj,Hizmaj,Korkutaj,Gjonaj,Kofinaj,Shkurtaj,Gëdaj,Gjonikaj)
Racën fteriote e ka zbukuruar përzjerja me racën e Hizmajve. Hizmajt jane me prejardhje Thrakaj. (Disa thone se jane vazhdim i fisit te Kondajve…)Raca sykaltër është ajo e Mitajve dhe Elezajve, ndërsa raca me sy të rimtë, sy të bardhë në të kaltër është ajo e Hadushe dhe e Maçajve. Fisi i Ruke ka sy të veçantë, të zes ngjyrë bajame.
Eleganca e grave fteriote si dhe bukuria e tyre është e njohur në gjithë fshatrat përrreth. Nje nga grate e bukura te Fteres e cila i ka mbetur shumekujt ne kujtese eshte Dili Dushja (Vajze nga dera e Hizme)
Ka qënë gjithmonë dëshira e fshatrave përrreth që të marrin nuse fteriote për bukrinë dhe vyrtytet e tjera të tyre si inteligjenca, urtësia ,edukata familjare , harmonia që kanë krijuar në familje si dhe qetsia shpirtërore. Fterjotët në përgjithësi janë edhe trima edhe të besës edhe punëtorë, kanë një shije të hollë artistike,janë humanistë. Ata kanë qenë të etur gjatë gjithë jetës për dije dhe dituri,,janë fisnikë dhe atdhedashës. Mbi të gjitha fteriotët kanë nostalgji për fshatin e vet dhe kanë ditur t’i ruajnë lidhjet edhe larg Fterrës, në mënyrë të tillë për t’ua patur zili fshatrat e tjera. Fteriotët nuk e kanë pasur vesin e vjedhjes. Dikur në Fterrë dyert e shtëpive i linin hapur:
Fterioti nuk e njeh pasurimin në kurriz të tjetrit, madje përgjithësisht fteriotët nuk e kanë pasur dhe as e kanë pasion tregtinë si burim fitimi. Ndofta kjo është e vetmja dobësi e tyre. Është një fakt i pamohuar që në Fterrë nuk ka pasur as të pasur as të varfër, por ka pasur në çdo kohë një nivel të kënaqshëm mirëqënie si rezultat i solidaritetit dhe marëdhënieve midis tyre. ky solidaritet ekonomik ka qën në nivelin më të lartë dhe mund ta quanim fare mirë se Fterra ka pasur prej kohësh atë që Rusoi e quan: socializëm primitiv i bazuar mbi pronën e vogël private të gjithëkujt. Socializmi i këtyre 50 vjetëve që kaluan jo vetëm nuk e arriti dot atë socilizëm primitiv fteriot, por përkundrazi, e dobësoi dhe e deformoi atë.




Sabbatai Zvi (Svi) dhe historia e tij

Me që për këtë profet është bërë shumë zhurmë dhe ka pasur diskutime të ndryshme rreth vendit ku ai ka banuar si dhe rreth varrit të tij, është rasti këtu të zgjatemi pak, për të evidentuar disa të dhëna të nxjerra nga interneti kohët e fundit.
Mesia i rremë (kështu u quajt nga shteti turk për kohën që jetoi.) Në mesin e shekullit të 170-të një profet i lindur në Ismir të Turqisë, i njohur me emrin Sabbatai Zvi, (Svi) shpalli se ai ishte Mesia dhe bindi me mijëra cifutë të shisnin plackat e tyre dhe të shkonin në tokën e premtuar. Perandoria Osmane ishte në kulmin e vet kur Sulltani e kapi dhe e arrestoi Zvi-në për krijim trazirash në perandori. Sulltani i ofroi Zvi-së një zgjidhje midis vdekjes dhe kthimit të tij në fenë myslimane. Sabbatai zgjodhi të dytën. Kthimin në fenë myslimane. Kur ai u kthye në mysliman, Natani i Gazës, një udhëtar i famshëm cifut i asaj periudhe, mendoi që ky veprim i tij ishte..Kthim në në thellësi të mbretërisë së të keqes me qëllim që të lironte shkëndijën e burgosur atje.
Pas këtij, me mijra cifutë nisën të kthehen në myslimanë, kjo ka vazhduar edhe mbas dy dekadave më vonë. Ky sekt u quajt Donmeh. Në vitin 1647 veziri i madh e dëboi nga Turqia dhe e internoi me gjithë familje në qytetin e Ulqinit, megjithë faktin se ai tashmë ishte konvertuar në mysliman dhe kishte marrë emrin Hazis Mehmeti.(Haziz Mehmet efendi) Nga disa të dhëna Hazis Mehmeti duhet ta ketë lënë Ulqinin, pasi në vitin 1673 Sulltani e ka dëbuar për herë të dytë në Shqipëri. Dhe, po sipas disa të thënave, ai paska jetuar ditët e fundit në afërsi të Beratit (?!)
Ai vdiq në vitin 1675-1676. Thonë se varri i tij qënka gjetur në brigjet e Osumit.. Ky vend i varrit të tij, ndanë Osumit mbahet vend i shënjtë për të gjitha besimet. Atje cdo vit organizohet një festë vjetore. Enciklopedia botërore thotë se pasuesit e tij u vendosën në Berat dhe ndenjën për 30 vjet me një rabi nga Selaniku.
Disa pasaktësira që vihen re rreth thënieve.
Vendi i varrit të tij njihet si varri i një bektashiu. Pra pelegrinazhi është bërë në varrin e një bektashiu. Në një fshat në jug të Shqipërisë (Fterrë) është evidentuar se 500 vjet më parë kanë gjetur vend dhe kanë jetuar cifutë. Ka mundësi që Sabbatai Svi (Zvi) të ketë kaluan dënimin e dytë në këtë vend dhe ka mundësi që popullsia e fshatit Fterrë të jenë pasardhës të pasuesve të tij
Në vitin 1956 një studjues Izraelit gjeti një letër të shkruar nga Svi, rreth 6 javë para vdekjes së tij, ku i kërkonte cifutëve të Beratit t’i dërgonin një Bibël mbi lutjet e larta të të kremtes së Jezuite. Letra është ekspozuar në muzeun e Jeruzalemit. Në letër është shkruar se:(ai ndodhet dy dytë me këmbë lart qytetit të Beratit!) Letra është gjetur mes librit të një dishepulli që jetonte në Selanik dhe që praktikonte dy fe.Publikisht fenë Islamike ndersa fshehurazi fenë cifute.
Të gjitha hamëndjet të çojnë ta kërkosh varrin e tij jo në Berat por ndërmjet fshatrave Borsh të vjetër dhe ne trojet e vjetra e te rrenuara te Galilese te cilat ndodhen mbi Qafen e Shenthanasit, pikerisht atu ku ka mbetur toponimi Arat e Cfitit, toponim i cili mund të jetë deformim i fjales Çifutit..ose, mund që tek jo fjalë të gjejme edhe defromimin e fjalës SVI ose ZVI..Arat e sheshit te CFI-tit ..e Sheshit te SVI-tit..ose Zvi-tit. Në afërsi të saj është toponimi: Kisha e Hamuriqes. Mendimi im është se emri i tij i Sabatai Svi ose Zvi ,duhet kerkuar tek emri i një bektashiu me emrin Hazis Mehmeti. Ka te ngjare vërtetë që pasuesit e ketij Hazis Mehmeti të jenë disa familje pasuese të fshatit Fterrë.
Ne Borsh ka nje shprehje:Humbsh si varri i Çifutit. Sipas kesaj shprehjeje duhet qe varri i nje çifuti te jete kerkuar ne keto troje edhe ne shekujt e meparashem nga vete çifutet dhe ai nuk eshte gjetur. Arsyeja eshte,per te mos e zhvarrosur turqit. Mundet qe ai te kerkohet si nje varr bektashiu me emrin Hazis Mehmet ashtu siç mundet që varrin e tij ta kene mbajtur teper sekret ne ate kohe dhe brezat qe erdhen e kane humbur ne kujtese. Sidoqofte, dy gjurme toponimike te gjendura ne malin e Galilese, toponimi Qafa e Shamatase (Sabatase) si dhe Sheshi i Cfitit te na japin sinjale te qarta per prehjen e trupit te tij diku ne kete mal mbi Fterrën tonë.
Vendi i quajtur Ardhas nuk di pse quhen keshtu.Ja llagapet: Avrecaj, Kofinaj, Dushaj, Mataj, Mitaj, Elezaj, Gëdaj, Hizmaj, Mehmetaj etj, janë të tilla që të lënë të dyshosh. Po kështu edhe toponimet:Galile, Kanë, Gomarëz, Lucë, Harapë, Kretë, etj., janë toponime të njohura vendesh, malesh, krahinash dhe qytetesh në vendin e Izraelit.


Kohet e luftes

Zakonisht, gjithë historiket e fshatrave tona , kanë ngecur në diskutime të shumta kur është shkruar për kohën e Luftës Nacionalçlirimtare. Ndryshe ndodh me fshatin Fterrë, i cili nuk ka pasur probleme për të dalë kush e kush më i pari, duke treguar gjoksin e trimërisë gjatë viteve të luftës.
Fterra edhe para luftes se Dytë Boterore eshte shquar per trimëri ndaj pushtuesve, ndërsa e kundërta ka ndodhur kur janë ndezur gjakrat brenda perbrenda fshatit. Pleqesia e fshatit kurdohere ka ditur t’i sheshoje gjerat, pa krijuar hazmerira te kota. Keshtu qe gjate gjitha kohrave nuk di qe te kete patur në Fterrë hasmeria gjer ne gjakmarje, madje edhe hasmeria te gjata.ne çdo rast, pleqesia e fshatit ne bashkepunim edhe me hoxhen e fshatit i ka mbledhur burrat jo vetëm në besë por edhe në fe,në Kuran, pasi feja gjate koheve të fundit ka ushtruar një influencë të madhe në familjet fteriote..
Në të kaluarën trima të çartë kanë qenë Iliaz Kofina ,Jashar dhe Xhafer Mato, të cilët i zune disa dite prite, mbi Janine, kriminelit shumë të kërkuar grek, i quajtur Poteci. Pasi e kapen i prene koken dhe lajmeruan qeverine greke per kete gje. Qeveria greke atyre iu afroi nje shperblim te mire por ata nuk e pranuan.
Vajzë fteriote ka qënë edhe Maro Konda, mendohet të ketë qënë martuar në Çoraj. Sipas një kënge te vjetër popullore emri i saj i vajzerise quhej Salihe. Po keshtu,nga Fterra ka dale edhe nje nga trimereshat me te njohura te laberise e cila i priti grekerit me pushke. Ajo quhet Mine Zhupja. Keshtu pra, te dya keto trimeresha jane fteriote dhe hedhin drite mbi ate qe Fterra nuk ka qene vetem vendi i hoxhallarëve dhe intelektualëve, por edhe vendi i trimereshave më të njohura te Kurveleshit.
Në vitin i 1920 , së bashku me të gjitha çetat e fshatrave të labërisë mori pjesë edhe çeta e Fterrës me 12 vetë,ndër ta ishin Ismail Bezhani, Ilias Kofina dhe shume te tjerë …………………………(Lista duhet plotsuar)
Gjatë luftës Nacional Çlirimtare edhe Fterra ka dhënë njëe kontribut të çmuar, madje nga ky fshat kanë rënë edhe gjashtë dëshmorë: Mësuesi i fshatit Hiqmet Dusha, Turhan e Fuat Mato, Azem Çeli dhe Osman Memi.
Po kështu në këtë luftë është vrarë edhe patrioti trim dhe vjershëtori Shaqo Mita për shkak të një partizani të plagosur në shtëpinë e tij. Pas ikjes së ballistëve ai ngriti një bejt qesëndisës për Xhemil Lekën nga Borshi, i cili ishte vënë në shërbim të Ballit Kombëtar dhe pushtuesve gjermanë. Ja njëra nga strofat e kësaj vjershe:
O Xhemil Duka more
Partizani në qoshe
Të plasën sytë e s’e pe…
Kjo qesëndi e vjershëtorit fteriot bëri që ballisti nga Borshi të hakmerrej duke sjellur përsëri gjermanët në fshat,të cilët e morën Shaqo Mitën dhe e pushkatuan gjatë rrugës.
Mësuesi i parë i shkollës së Fterrës ka qënë Idajet Gjonika,një djalosh shumë i kulturuar,patriot dhe i apasionuar për këngët dhe vallet labe, për veshjen dhe folklorin.
Kuadro të paraluftës kanë qënë Tahsin Elezi, i cili ka mbaruar jurispudencë në Itali, (Torino) dhe ka punuar si prefekt në Komunën e Gusmarit. Po kështu mjeku farmacist Sherif Dusha, Oficeri i lartë i kohës së Zogut qe vdiq ne moshe te re, Jaho Mato.etj.
Një kontribut të çmuar në luftën Nacional Çlirimtare kanë dhënë Mehmet Dusha, Nafiz Bezhani, Iliaz Kofina, Safet Memi, Qemal Mehmeti,, Shaban Mita, Halil Mato, Ismet Elezi, Shyqyri Sadiku..Kjo listë mund të plotsohet edhe nga shumë fteriotë të tjerë që kanë qenë ose janë deshmitarë të kohës së luftës.
Çeta e Fterrës ka qënë ndër çetat e para që janë ngritur në Kurvelesh. Ajo mban datën 27 qershor 1942.Ky ishte një kuvend i cili u mbajt tek Kroi i Bedrinit. Pas shumë diskutimesh nga fshatarët e Fterrës, për pjesëmarrjen në luftën kundërpushtuesit italian,(i deleguar ne kete mbledhje ishte Bedtri Spahiu nga Qarku i Gjirokastres) u krijua Çeta territoriale e fshatit me komandant Lazo Kofina dhe komisar mësuesin Hiqmet Dusha. Ndihmës kom.Shaban Mita. Më vonë ,me propozim të Memo Metos u caktua si komandant i Çetes Halil Mato i cili pas vrasjes së Memos nuk u aktivizua më…Pas Halil Matos komandant i Çetes territoriale te Fteres ka qene Safet Memi.
Fshati Fterrë qysh në ato vite kishte ngritur një radiomarrëse, në shtëpinë e Eleze, me nismën e Tahsin Elezit dhe njohuritë teknike të Shaban Mitës.Kjo radjo gjate viteve të luftës luajti një rol të rendësishëm, pasi informonte bashkëfshatarët tanë dhe ata të fshatrave perreth me lajmet e Radio Amerikës, B.B-S-isë,etj.. Lajmet i dërgoheshin të daktilografuara Memo Metos në Kuç shkruar me makinën e shkrimit te Qemal Mehmetit në shtëpinë e Mate (nga Qemal Mehmeti dhe Halil Mato) dhe i dërgoheshin Memos, i cili ua shpërndante batalioneve dhe brigadave partizane në mbarë kurveleshin. Celula e parë komuniste është formuar në shtëpinë e Shaban Mitës.
Shume fteriote gjate luftes u hodhen ne brigadat sulmuese partizane. Permendim ketu te tre vellezerit e Dushe, Hiqmeti, Mehmeti , Bilali dhe Lutfiu, po keshtu dy motrat e Mate ,vajzat e Remzi Matos me grua te pare Lute Bezhanen (Naxhien dhe Havane) Po keshtu Nafiz Bezhanin……………………..(lista do plotsuar)
Fteriotët e përqafuan pa hezitim lëvizjen Nacionalçlirimtare, të rinj edhe pleq. Në Fterrë nuk ka pasur asnje alternative tjetër lufte, ndonëse, si një fshat me kulturë kanë verifikuar në çdo kohë situatat që krijoheshin, për të mos rënë pre e ndonjë situate të pasigurtë. Në këtë drejtim, mund të themi se Fteriotët ishëm më të informuarit e Kurveleshit, përsa i përket situatave të luftës edhe në botë,pasi, në Fterrë ishte hapur 24 orë për 24 radjoja marrëse e cila informonte për luftimet e Luftës së Dytë Botërore.
Gjatë atyre dy vjetëve,fshati Fterrë ka mbajtur një qëndrim për t’u admiruar. Nuk ka pasur mosmarrëveshje midis tyre. Po kështu nga ky fshat nuk kanë dalë as tradhtarë e as spiunë, as të lidhur me ballin apo të lidhur me agjentuarat e huaja.
Një nga figurat që ka kontrubuar në vitet e para ka qenë Qemal Mehmeti, i cili pas luftës edhe u burgos për qëndrim armiqësor ndaj partisë,pasi Qemali kishte simpati për aleatët anglezë.
Një ngjarje e atyre viteve ka qenë edhe armiqësimi i përkohshëm që krijoi Jaho Gjoligu, ndaj burrave të Fterrës, pas vrasjes së Memo Metos dhe dy fëmijve të tij. Dikush përhapi lajmin se 14 fteriotë ishën lidhur me ballin dhe Jaho Gjoligu i nervozuar deklaroi ”do të bëj gjak në Fterrë!”. Mirëpo kjo gjë nuk ndodhi.Ismail Bezhani si kryeplak i fshatit, i cili kishte nisur edhe dy djemta partizanë, i shkoi Jahos në shtëpi në ngushëllim për djemtë. Pas asaj dite u mbyll çdo dyshim që mund të kishte rreth burrave të Fterrës.
Fterra gjatë atyre viteve ka pasur shumë atmosferë entuziaste. Shumë të rinj të asaj kohe kontribuan viteve të para të pasluftës. Nje nga nismetaret dhe sekretar i rinise se fshatit ne ate kohe ka qene intelektuali Dilaver Shkurti, i cili me vone ka punuar ne detyra te rendesishme shteterore, brenda dhe jashte shtetit ………..(lista do plotsuar)
Nje nga ngjarjet e luftes eshte edhe ardhja e prefektit te Gjirokastres, Hysni Babameto në Fterrë .Mbledhja tek dyqani i Korkute. Debati i ndezur ne atë mbledhje me partizanin e oreve te para nga Kuçi Birçe Sinamatin si dhe Mustafa Matohitin. Mustafa Matohiti atë natë shkoi së bashku me Hysni Babameton dhe shpurën e tij në familjen e mësuesit Neim Zani, (i quajtur si mësuesi i Çorajve) Në Zanaj vazhdoi debati politik i nisur qysh në mbledhjen e fshatit ,një debat i madh dhe tepër i ndezur që vazhdoi gjer vonë.Birçe Sinamatin e mori në familje plaku Ismail Bezhani. Në këtë takim fteriotet mbajtën qendrim të ekujlibruar.
Fshati Fterrë edhe gjatë luftës dhe pas saj tregoi maturi dhe pjekuri,intelektualizëm dhe humanizëm.Në shkurt-mars te vitit 1944 Fterra priti dhe përcolli aleatët anglezë,të cilët u strehuan në familjen e Mate.
Gjate vitit 43 ,pas kapitullimit të ushtrisë italiane,disa familje fteriote fshehen dhe mbajten me buke disa ushtarë italiane, si rasti i Hivzi Bezhanit apo i Hizme etj.
Vlen rasti të theksojmë këtu kontributin e Hoxhë Hivzi Bezhanit,në krijimin e harmonisë dhe ndihmës humanitare që u jepej familjeve më të këputura në fshat.Hivzi Bezhani është i pari njeri me shkollë të lartë në fillim të këtij shekulli. Ai mbaroi Universitetin teologjik në Stamboll me nota shkëlqyeshëm por nuk qëndroi aty. Erdhi në fshat dhe bëri një jetë të thjeshtë duke ushtruar funksionin e tij si Hoxha i fshatit. Në atë kohë xhamia e Fterrës u kthye në një institucion të rendësishëm edukimi për të gjitha brezat.
Paslufta u karakterizua nga një rini fteriote e gjallë e plot entuziazëm. Pothuaj të gjithe të rinjtë fteriotë asaj kohe nisën shkollat e mesme dhe të larta.
Duhet theksuar se shkolla fillore e Fterrës me mësues e merituar Neim Zani ka qenë ndër shkollat më të para dhe më kualitative ndër shkollat e të gjithë krahinës së Labërisë. Ajo u themelua qysh në vitin 1916,por nga fundi i viteve tridhjetë u bë një shkollë model ku mësonin djem dhe vajza fteriote, pa dallim. Një nga mësuesit e parë ka qënë edhe dëshmori i luftës, intelektuali, vjershëtori dhe militanti i orëve të para Hiqmet Dusha. Për këtë figurë ka për t’u shkruar shumë. Fterra e nderon me dashuri dhe respekt të thellë, nxënësin e shkëlqyer të normales së Elbasanit, komunistin e orëve të para të luftës që ra heroikisht në betejën e Cepos duke dhënë shëmbëllin e vet në krye të çetës së Fterrës. Ne ate lufte kane marre pjese edhe 15 partizanë të tjerë fteriotë, me komandantin e vet trimin Lazo Kofina..

Vitet e para

Vitet e para të çlirimit Fterra pati një solideratet të madh midis familjeve ,pati entusiazëm dhe afrim një afrim të paparë. Në Fterrë punët e bujqësisë edhe më parë bëheshin bashkarisht. Në raste kur mblidhte ullinjtë një familje i shkonin në ndihmë edhe, komshij, miq, të afërm, farefis apo bashkëfshatarë. Kështu në shirje e në korrje, kështu në dasma apo vdekje.Vitet e para të socializmit (48-49)mbahen mend si vitet e zisë së madhe të bukës. Mbajmë mend , në ato vite shumë familje vuanin për bukë.Trazirat lart, në qeveri, pasqyroheshin në atë fshat të largët dhe të vetmuar të jugut me një gjendje krize të pakonceptueshme. Kush kishte familje në qytet edhe mund të jetonte. Gratë niseshin me yje për të mbledhë lakra në male…Shpesh herë ktheheshin bosh, apo me ndonjë kacek me kos apo qumësht që ua falnin stanarët fteriotë,
Erdh kohë e keqe shumë
Mbemë të mbytemi në lumë,
kush ka fëmijë shumë
kushë është kështu si unë,
nisemi herët për lakra
fëmijtë i lëmë tek vatra
nëpër male na zë nata…….
Këto janë disa nga ligjet që nëna ime kishte improvizuar, së bashku me shumë gra të tjera fteriote,kur na ktheheshin ne fëmijve të atëhershëm nga mali pa gjë. Në ato vite shpirtin fteriotëve ua mbanin stanet e Zhupe, kryesisht stani i Godo Zhupës apo… Vait Malos babait te intelektualit fteriot Zaçe Malo. Këto vite u quajtën: Koha e Koçit ose vitet e tradhtisë së Koçi Xoxes. Shteti u mbylli edhe koritat me të cilat bënin vaj ulliri. Megjithatë fteriotët asnjëherë nuk e ulën poshtë as shpresën për ditë më të mira. Më kujtohet ajo ditë kur u mblodhën në shkollën e Fterrës për t’u kërkuar që vajin t’ jepin shtetit.Kush kapetj duke bërë vaj dënohej tre vjet burg. Atëhere Azis Mehmeti u ngri midis fshatarëve dhe duke iu drejtuar të deleguarit tha :-Vërtetë ju sot po na i mbyllni koritat e vajit por këta… tregoi nga fshatarët kini për të parë se kanë për të vazhduar ta shtypin vajin në zhaka…dhe nisi t’u tregojë (jo më të deleguarit, por fteriotëve)se si mund të vazhdonte puna me zhaka…Fshatarët e kuptuan ku qëllonte ai, mirëpo edhe i deleguari e ndjeu këtë gjë dhe ia preu sqarimet e mëtëjshme…se si mund të vazhdonin paskëtaj fteriotët të bënin vaj me anë të zhakave…
Fteriotëve në çdo kohë nuk u ka rënë poshtë humori. Dasmat feriote ishin vende ku shfaqeshin aftësitë e poetëve të Fterrës ndërsa vdekjet ishën vendet ku shfaqesh talenti ligjërues i grave fteriote. Fterra ka pasur shumë poetë popullorë, ndër më të shquarit ka qënë poeti popullor Tahsin Elezi. Shumë vjersha të tij mbahen mend nga fteriotët edhe sot, por edhe janë botuar në librin poezi popullore, botuar nga Instituti i krijimtarisë popullore. Ndër to më interesantja është vjersha për futjen në kooperativë e cila ka edhe këto vargje:
Gjashtëdhjetëetre familje
Filluan jetën e re…
Gjithë anëtarë kooperative
Bashkuar në një ide.
…………………….
Në vitin 1956 ,së bashku edhe me shumë fshatra të tjera,Fterra përmbushi pa hezitim porosinë e Partisë për t’u futur në kooperativë.U bënë disa mbledhje, Burrat e diskutuan këtë gjë edhe në Xhami, edhe në shkollën e Fterrës. Atëhere Kryeplaku i i fshatit ,Ismail Bezhani i cili kishte edhe djemtë me detyra me rendësi në shtet, ishte i pari që tha duhet të bëjmë kooperativën edhe ne .Zaten Fterra kooperativë ka qenë edhe më parë… Godo Zhupa i vetmi blegtor i pasur, me mbi 500 kokë dhen, nuk hezitoi aspak për t’i futur dhentë e tij në bashkësi. Por kjo nuk bë pa dhëmbje.Pas një viti atij iu hidhërua kaq shumë zëmra sa dhe vdiq.
Fteriotët përgjithesisht kanë qenë unanimë në vendime. Edhe kur Fterra u kthye në myslimane ne kohen e Ali Pashe Tepelenes (1804) ajo u kthye në mënyrë unanime. Kjo ndodhte për të mos krijuar konflikte dhe të çara midis një komuniteti të harruar, por të vëllazëruar midis tyre, në gëzime dhe hidhërime së bashku. Përgjithësisht fteriotët kanë qenë të varfër dhe të barabartë në varfërinë e tyre.Ishte humanizmi dhe solidariteti midis tyre në çdo hall që imbante gjallë. Do të therej një mish…me porosi të kryeplakut dhe hoxhës së fshatit do t’u çohej mish edhe familjeve të varfëra në periferi të fshatit, si bie fjala Haxhiajve që jetonin në lumë apo familjes së varfër të Dhulajve që jetonin në Langadhë. Hava Gëdia (Bezhania) edhe kur i ra shtëpia dhe e zuri përsipër, me tra mbi trup, pati aq frymë sa të linte amanetet e saj të cilat ishin….Do t’i therni 9 dhitë e mia dhe do ta ndani për ahiret…do çoni edhe familjeve që janë në lumëra, Çerrica dhe Langadhë…

Djemtë dhe vajzat e Fterrës

Djemtë dhe vajzat e Fteres ne çdo kohë kanë qënë të etur për dije dhe kulturë. Në të kaluarën Fterra njihej si fshati i 100 hoxhëve me 80 shtëpi, ndërsa sot Fterra njihet si fshati i 300 kuadrove të larta, përsëri me 80 shtëpi.Fteriotet ne te kaluaren kane qenë ndofta te vetmit Hoxhe me shkolla teologjike, të shpërdarë në të gjithë Jugun, edhe në qytetet dhe fshatrat e Çamërisë. Shumë prej këtyre Hoxhëve aty ku kanë jetura kanë ushtruar një ndikim të madh në përhapjen e dijes si dhe të shkollës shqipe. Në historikun e Golemit del se një hoxhë nga Fterra hapi shkollën e parë shqipe qysh në vitin 1916. Mesuesi i parë i Fterrës ka qenë Selim Gjonika i cili ka mbetur gjatë në kujtesën e fteriotëve për kulturën, atdhedashurinë, optimizmin dhe ikjen e tij në moshë të re.
Fterra ka nxjerrë edhe mësues të tillë të nderuar si Lame Xhamën, lauruar nga Kuvendi Popullor me medaljen Mesues i Popullit, po kështu Xhevdet Kofinën e Safet Kofinen ,lauruar nga Kuvendi Popullor me medaljen Mesues të Merituar, të tri këto figura që edukuan breza të tërë me dije dhe atdhedashuri, të njohura në gjithë jugun e Shqipërisë (Vlorë-Sarandë e Delvinë) mbeten të dashura dhe të respektuara nga të gjithë fteriotët..Ato mbeten për brezat që i kanë njohur dhe qëndruar në bangot e shkollave, figura të nderuara pasi ata edukuan dhe pergatitën breza të tërë intelektualësh të ardhshëm të cilët u shpërndanë në mbarë vendin. Mësues të Xhevdet dhe Safet Kofinës kanë qenë edhe shkrimtarët e njohur Petro Marko dhe Shefqet Musaraj. Nuk duhet të harrojmë edhe meritat e mëdha të dy mësuesve të parë të Fterrës Idajet Gjonikës dhe Hiqmet Dushës.
Viteve në vazhdim nga Fterra kanë dalë shumë mësuesë, mjekë, agronomë ,inxhinierë, etj.të cilët edhe nëpër fakultete por edhe në jetën e më vonshme nuk reshtën së studjuari dhe së kontribuari duke marrë grada shkencore dhe tituj të ndryshëm. Kemi kënaqësinë të themi se Fterra është quajtur fshati i cili për nga numri i banorëve ka arritur shifrën rekord në gjithë Shqipërinë për kuadro të larta. Ndër ta kemi pesë doktor profesorë si: Ismet Elezi njeriu i shquar në 2000 shkencëtarë të botës për vitin 1999, profesor në drejtësi. Besim Elezi, doktor, profesor i shquar dhe i njohur brenda dhe jashë vendit, si kirurg, Muzafer Korkuti, doktor, profesor i njohur brenda dhe jashtë, ishkencave arkeologjike, Sezai Braho, doktor,profesor i shkencave mjekësore, dhe Jakup Mato doktor profesor në lemin e artit dhe kulturës, Hamlet Bezhani, doktor,profesor në shkencën e linguistikës të cilët për kontributin që kanë dhënë, mbeten krenaria e Fterrës si dhe e gjithë Shqipërisë. Po kështu kemi edhe disadoktor,profesore dhe asistent profesorë si, Zeko Braho për historinë e arsimit, Hamza Memi në shkencën e mjekësisë, Vehap Bezhani në shkencën e gjeologjisë, Zaçe Malo në shkencën e veterinerisë, Edip Bezhani, në shkencën e mjekësisë, Kudret Mita, në shkencën ushtarake,etj.
Po kështu nga Fterra kemi një sërë kuadrosh të tjera si, Inxhinierë, shkrimtarë, artistë, gjeologë, mjekë. Le të përmendim mjekët:Mjekët ,Safet Memi, Hamza Memi Luan Dusha, Maksim Memi, Sezai Braho, drejtorin e spitalit ushtarak Agjah Ruko, mjekun e kombinatit Halil Hizmo ,mjekun e përkushtuar Fahri Mita, mjekun e njohur dhe shumë të përkushtuar për çdo fteriot, Edip Bezhani,etj.
Në Fterrë ka shumë familje me gjashtë fëmijë të cilët kanë mbaruar që të gjithë universitetin. Le t’i përmendim :Familjet Rukaj me 6 vëllezër dhe motra të gjithë me universitet ndër to Ideale Rukja e cila arriti edhe postin e zëvendësministres dhe Lirim Ruko i cili ishte drejtor i Poligrafikut. Po kështu familjen Mataj: Jakup, Skënder, Sulejman, Elisabeta, Xhemal, Peri..të gjashtë me universitet dhe tituj) Familjen Bezhanaj, (Vehap, Fadil) pastaj prap familja bezhanaj me katër vëllezërit Hamlet, Edip,Petrit dhe Mensur Bezhani, të gjithë me arsim të lartë dhe tituj shkencorë, duke ndjekur vazhdën e kulturës familjare,të gjysh Hivziut. Edhe ekonomisti i njohur Nail Bezhani ka lënë gjurmë si një figurë e nderuar dhe tepër e respektuar për gjithë fteriotët, pasi në vitet e para ai ka ndihmuar shumë fteriotë për të ardhur dhe për t’u punësuar në Kombinat. Naili ishte ai që i solli Fterrës turbinën e hidrocentralit qysh në vitet pesëdhjetë. Një tjetër figurë nga Bezhanajt ka qenë dhe Refik Bezhani, poliglot, me kulturë të gjerë, spikeri i parë i RadioTiranës, i cili vitet e fundit u lidh shumë me fshatin dhe hallet e tij. Në vitet e fundit ai sheshoi rrugën plot koiledhe duke lehtësuar lëvizjen e makinave nga Fterra në Kuç, për në Vlorë. Vëllai i vet Siri Bezhani është ndër inxhinierët e parë të pasluftës, diplomuar në Çeki.
Po kështu edhe juristi i njohur intelektuali dhe publicisti Nafiz Bezhani, partizani i orëve të para i Brigadës së parë Sulmuese i cili kaloi një jetë plot privacione dhe persekutime. Hamlet Bezhani pedagog i vjetër dhe me gradë shkencore në fakultetin e gjuhëve të huaja i cili ka përpunuar fjalorin e vetëm dygjuhësh 42000 fjalë, së bashku me pedagogun tjetër linguistin nga Çorraj, Ali Dhrimo.
Nuk duhet te harrojme kuadrot e tjera jo me pak te rendesishme te Fterrës, ushtaraket, Halit Zhupa, Bajram Sadiku, Shyqyri dhe Shqiponja Sadiku, Vexhi Gjoni, Naxhi Zhupa, Damo Gjoni, Zagoll Brinja dhe Kuadri i larte, perfaqesuesi i ushtrise sone ne NATO (Bruksel) Kudret Mita.
Një familje fteriote e njohur ,e cila ka jetuar jashtë fshatit është edhe ajo e Shehe. Prej kësaj familjeje në të kaluarën kanë dalë figura të njohura si Xhafer Shehu, ndërsa më vonë kemi familjen Shehu nga Fterra motër e vëlla shkrimtaren e njohur Liri Shehu dhe aktorin shumë të njohur Fiqret Shehu që mbaroi artet e bukura të Bukureshtit dhe përfundoi në Hollivud në Amerikë. Si gjak fterioti nga nëna kemi edhe shkrimtarin dhe publicistin dhe analistin, tepër të njohur të kohës sonë, Fatos Lubonja, djalin e kuadrit të njohur të kohës së luftës dhe të socializmit, Todi Lubonja.
Nga brezi i më të rinjve përmendim dy dramaturgut, regjisorët dhe aktorët tepër të njohur ne gjithe Shqiperine si Sheri Mita dhe Ilirian Bezhani. Po kështu edhe regjisorin e njohur te Radiotelevizionit shqiptar Xhemal Mato, i cili kohet e fundit, në rolin e kryetarit të Shoqatës së Mjedisit po jep një kontribut te çmuar, për mbrojtjen e natyrës shqiptare
Le të përmendim kuadrot e njohura nga familja e Dushajve duke nisur nga Mjeku farmacist Sherif Dusha, një nga famacistët e parë me shkollë në Shqipërinë e pasluftës. Të kujtojmë kolonel Mehmet Dushën, kuadër i ditëve të luftës dhe më pas kuadër i rëndësishëm i Ministrisë së Brendshme, Bilal Dushën partizan i orëve të para dhe më vonë kuadër i lartë ushtarak,.Lutfi Dusha kuadër i lartë që ka pasur detyra të rendësishme në Ministri. Inxhinierin e njohur Siri Bezhani me gjithe djemte e tij, te tre kuadro te larte ,te cilet sot jetojne dhe punojne ne Kanada. Djemtë e Remzi Matos, i cili nën regjimin komunist u burgos padrejtësisht dhe bëri 10 vjet burg, Vullnetin (shkrimtar dhe piktor) dhe Agim Maton (poet i njohur) Përmendim familjen Mitaj ,Ilmi, Kudret, Elvira dhe Didare Mita, po kështu edhe aktorin dhe regjisorin Sheri Mita dhe kuadrot e larta Idriz Mita dhe Fahri Mita. Mehmetaj, Zhupaj, (dy vëllezërit oficerë madhorë Pasho dhe Halit Zhupa).Kuadrin e larte Naxhi Zhupa si dhe shefin e veterinerise se rrethit te Sarandes Mynir Zhupa. Inxhinierin e talentuar të elektrikes Agim Kofina, inxhinierin e njohur të minierave Dilaver Shkurti, Pëllumb Shkurti, mësuesin Flamur Shkurti,Agronomin e njohur Sulejman Haxhia, drejtor i fermës .Dy vëllezërit e familjes Xhamaj (Shkrimtarin e njohur Bardhyl Xhama si dhe ekonomistin e njohur Agron Xhama i cila ka pasur gjithmonë detyra të rëndësishme shtetërore si dhe mjekun Leka Xhama. Vlen të përmendet puna apasionante e këtyre dy vëllezërve, së bashku edhe me ndihmën e Muzafer Korkutit dhe Guro Zenelit në nxjerrjen e gazetës Fterra jonë. Kjo ka qenë gazeta e parë në Shqipëri, gazetë e një fshati aq të vogël, dhe një shëmbull që më vonë u pasua edhe nga fshatra të tjera. Kjo gazetë sot është bërë zëri i fteriotëve në Shqipëri dhe jashtë. Ajo ka një iformacion të bollshëm për historikun dhe figurat e Fterrës. Aq më teëpr që Agroni e ka kanë futur këtë gazetë edhe në internet, një rast i rrallë për një gazetë të një fshati….Të kujtojmë familjen Braho (Rait, Tare, Sezai dhe Zeko Braho ( të gjithe me tituj dhe detyra të rendësishme shtetërore. Vëllezërit Zenelaj, Melqez dhe Guro Zeneli dhe mjeku Poet Zeneli .Gurua njihet si publicisti dhe ,figura e një intelektuali të njohur që ka nderuar Fterrën me kontributin e tij të gjatë politik dhe shoqëror. Po kështu kemi dhe familjen Dusha (Luan Dallandyshe, Skënder, Ëngjëll, Fatmir, Shpresa dhe Dante Dusha i cili ka mbaruar akademine e lartë. Po keshtu nga Dhushajt kemi djalin e dëshmorit Hiqmet Dusha, Juristin e njohur Dusho Dusha si dhe kuadrin me rendesi te qytetit te Sarandës Gëzim Dusha, djemtë dhe vajzat e Mehmet Dushës (Vladimir, Besa, Ilir, Arben, Flutura,të gjithë me arsim të lartë.Familja e shquar e Hizme, Halil, Ismet, Rruhi, Naze Hizmo.(të gjithe kuadro të larta e të njohura. Familja e Mehmete, (Bajraktar Mehmeti…etj) Familja e Çalle ( me djemtë Ruzhdiun zeoteknikun e njohur të Pogradecit) Juristin Verdi Haderi, zeoveterinerin shumë të njohur me tituj shkencore ,Zaçe Malo, kuadrin e larte ushtarak Vexhi Gjoni, si dhe Juristin ,kuader tjeter me poste te rendesishme në shtet, Jashik Maçi, po keshtu edhe kuadrin e larte dhe me poste shteterore Yzedin Dhuli. Po keshtu kuadrot e larta Rexho Kurupi, Abedin Merkuri dhe Hulusi Hizmo, Feksor Shkurti, Bedo Merkuri,... Lojtarin e njohur ne gjithe Shqiperine Edi Zhupa dhe kuadrin e larte te fizkultures Senai Elezi.. Lista është shumë e gjatë, natyrisht mua tashmë nuk më kujtohen të gjithë emrat e kuadrove të Fterrës, ndaj dëshiroj që vendet t’i lë hapur, për ta plotsuar të tjerët me gjitha kuadrot e larta të dala nga ky fshat i vogël..
Një kontribut të madh per fteren kane dhënë edhe persona fteriote të mireinformuar ne politike dhe me pikepamje liberale si, Lazo Kofina, ish komandant i çetës së Fterrës në Luftën Nacionalçlirimtare,njeri me horizont të gjerë. Po kështu edhe Juristi Tahsin Elezi, i diplomuar në Itali, poet i talentuar, për një kohë prefekt i Gusmarit , kryeplaku i fshatit dhe anëtari i pleqësisë së kurveleshit Ismail Bezhani, Fterioti i mënçur Azis Mehmeti, oficeri i lartë, ish kryetar i kooperativës së Fterrës Shyqyri Sadiku (Qyqja).
Fterra sot ka nje kryeplak,Teno Lonën arsimtar dhe i pasionuar me kengen dhe vallen fteriote. Teno Lona eshte dhe nje vjershetor shume i mirë.Poezite e tij jane kenduar nga grupi i Fteres ne disa festivale kombetare. Po keshtu ne Tirane kemi edhe një shoqate te Fteres me kryetar te saj Inxhinierin Dilaver Shkurti. Dilaveri per fteriotet e Tiranës eshte ne rolin e një kryeplaku te dyte.
Po kështu duhet nderuar edhe demokrati dhe disidenti fteriot Sejko Hizmo me vizion për të ardhmen, poet, i cili provoi edhe burgun për mendimet e tij të pavarura. Le të kujtojmë shprehjen e tij domethënëse: ”Po të ishte i mirë socializmi e praktikonte vet Amerika”.
Brezi i ri i sotëm ruan dhe vazhdon traditen e dashurisë dhe humanizmit për njeriun e thjeshtë. Fterra vazhdon edhe sot ta ketë në gjak ndjenjën e arsimdashjes, i cili është evident në të gjitha familjet fteriote qe banojne brenda dhe jashte Shqiperise. Ata jane me qindra djem dhe vajza fteriote të cilat na kane nderuar dhe vazhdojnë të na nderojnë, kudo qe jane. Kjo eshtë tradita fteriote e trashguar nga brezat që shkuan,tradita e punes se palodhshme per te fituar dije dhe kulturë dhe për ta perhapur ketë dije dhe kulturë anembane ,brenda dhe jashte atdheut,gjer ne Kanada dhe amerikën e largët. Fteriotet kane intelekt natyral ,janë edhe shumë të thjeshtë dhe popullorë.
Emri i fituar me dije dhe aftësi eshte gjithmonë më jetëgjatë se emri i fituar me mënyra të tjera. Dija i ka bërë bijtë e Fterrës njerez te vyrtitshëm që të dinë të qendrojnë gjithmonë larg së keqes. Ç’është më kryesorja, fteriotët ,ku janë e ku s’janë, kanë një mall dhe nostalgji të madhe për Fterrën, jo vetëm ata që e kanë njohur dhe kanë kaluar fëmininë atyre anëve por edhe ata që nuk e kanë njohur por u kanë treguar prindërit e tyre. Të gjithë fteriotët kanë ditur që t’u ushqejnë fëmijve të tyre, së bashku me dashurinë për dijen dhe kulturën edhe dashurinë për fshatin e tyre të dashur, Fterrën e varfër dhe të braktisur në këto vite.


Të dhëna kryesore per toponimet,
kufizimet dhe siperfaqen e Fterrës .

Gjajtesia maksimale 11 kilometer.
Gjeërësia maksimale 4.4 kilometër

Sipërfaqja 39.56 km2
Kuota më e ulët sipas nivelit të detit 130 metra.
Kuota më e lartë.Maja e lëpjetës 385 metra.
Burimi në kuotën me të lartë.Ngurrëza. 400 metra.
Kroi i mollës 1230 metra.
Gjatësia e rrugës automobiliste 9.5 k.metra.



BURIMET

Ivzori, Ngurrëza, Uji i pakët, Gjezdanica, Burimi i Konde, Burimi i Lone, i Langadhës, Burimi i Lugut të thellë, Burimi i Dedecit, i gurrës, i hejazit, Kroi i Çetës, Kroi i Çerrices, Kroi i Mërtilagjit, Kroi i Gjishtires, Kroi i Mustos,Kroi i Bedrinit, Kroi i Gërthity, Kroi i Dardhave, Kroi i Moqilave, Kroi i moçalit të Avdiut, Kroi i moçalit të Çokës, kroi i Shelqit,kroi i ërbenit, Kroi i Hauzeve, Kroi i Poriutr, Kroi i kretës, Kroi i Qytezës, Kroi i Vidhesës, Kroi i Xhame, Kroi i Grykës së lale, Kroi i Sheshit të madh, Kroi i rrëzës së shkallës, Kroi i mere, Kroi i Gëde, Kroi i Çike, Kroi i Asllane, Kroi i Hundës së drerit, Kroi i Qafërrëmullës, Kroi i krënërit, Kroi i përroit të zi, Kroi i Brodanit,..

QAFAT

Qafa e Shën Thanasit, Qafa e Hamuriqes, Qafa e Qishës, Qafa e pirgut, Qafa e Pjetre, Qafa e Veize, Qafa e Fonicës, Qafa e kopecit, Qafa e Gjokaçes, Qafa e Martezës, Qafa e rrëmullës, Qafa e Gargullit, Qafa e Arqisë, Qafa e lëpjetës, Qafa e Hejazit, Qafa e drerit, Qafa e peshtanilit, Qafa e Zhuphasanes, Qafa e Kumanovës, Qafa e Mehmete, Qafa e Lleshe, Qafa e arrës, Qafa e Zagrazhit..


MAJAT

Maja e Bërdës,
Maja e Lekës,
Maja e varrit,
Maja e gargullit(1215 m),
Maja e martezës,
Maja e Balashit,(1275 m.)
Maja e Gjokaçes,
Maja e lajthisë,
Maja e Fonicës,(1428)
Maja e Lazre,
Maja e Gjothanasës,(1341)
Maja e Gjeshnikoshit,
Maja e Peshtanilit,
Maja e lëpjetës,(1596 m.)
Maja e Thomalleshit.


ARAT

Ara e Fonicës, Ara e Zhulit, Ara e Kopecit, Ara Gjokaçes, Arat martëza.Arat e rrëmullës,Arat e Qafë Arrës, Arat e sheshit të Cfitit, (çifutit) Arat e Hejazit, Arat e Murrizës, Arat e hanisë, Arat e Lukshtave, Arat e rrahut, Arat e Gurrës, Arat e sheshit të Xhanit, Arat gropat e Golëmit, Arat e Gjozenikut, Arat e kanançelës, Arat e Alikos, Arat e sheshit të madh, Arat e Vidhezës, Arat e Qytezës, Arat e Arqisë, Arat me avlli, Arat e Kretës, Arat e Kushtbabës, Arat e Lugut të Fterrës, Arat e Qerimit, Arat e Langadhës, Arat e Gjovizhdës, Arat e Bërdës, Arat e Dardhave, Arat e vreshtave, Arat e Gomarëzës, Arat e Sheshezës, Arat e Mortovicës, Arat e Gjolige, Arat e Gjonplakës, Arat e Gjonlagje, Arat e GjinLazrit, Arat e Gjinalisë, Arat e Gjinpogajve, Arat e Gjishtire, Arat e Kumanovës, Arat e Ngurrëzës, Arat e dëllinje, Arat e Argëlidhesës, Arat e Lalucës, Arat e Konjilleshit, Arat e lumrave, Arat e Lugut të thellë, Arat e Çericës, Arat e Koriepes, Arat e Skomoranjeve, Arat e Xhingës, Arat e Kikës, Arat e Janjerit, Arat e Hupit.


HUNDA

Hunda e zabelit, Hunda e miut, Hunda e lalucës, Hunda e Gurrës, Hunda e Gjozenikut, Hunda e madhe, Hunda e Haske, Hunda e drerit.

HARCAT

Harca e Poge, Harca e Hupit, Harca e Purriut, Harca e Ushakthit.

BRIGJET

Bregu i Koriepes, Bregu i Pogës, i plepës, i Lleshe, i mesëm, i madh, i Gjilazrit.

SHPELLAT

Shpella e Kazanit, e Buçke, e Soroit,e Guvave, e Gjonlekës, e Zane.

LUMENJTË

Lumi i Fterrës, i Gjezhdanicës, I dukhilës,I Langadhës, I Lugut, I XHingës, I Lugut të Thellë, I Gjonplakës, I gomarezës, I Brodanit, I Lëpushës, I rrëmullës, I Progrit, I Kanançelës, I Kanës (?) I Hasubesë, I Kopilit, i Zi.


GURËT DHE LËMENJTË

Guri i dardhës, I Çokës, i cjapit, i Gjiknovës, i shqipes, i Lone, i rarë, i Hatos, i Leke, i Tërhoit, i Lugut, i ri, i Hatos, i Avrece,



TOPONIME

Dërrasa e Lugut, Dërrasa e mullirit, Shtegu i Nikmëngshit, Shtegu i Dhimës, Shtegu u Ponçes, Buza e Poriut, Buza e Kurpërit, Shkëmbi i Kuq, Shkëmbi i Hamzos, Shkëmbi i Leke, Gropa e bufit, Honi i zane, Honi i Janjerit, Honi i Hupit.


PERSPEKTIVE

Fterra ka disa Burime me ujra të ftohta dhe të pijshëm. Burimi i Ixorit, i Ngurrëzës , i Gjezhdanicës.. Por ka edhe kroje të tjera si Uji i Pakët, Kroi i Bedrinit, Kroi i Kanës, Kroi i Langadhes...
Së pari:
Në fterrë duhet menduar që me këto ujra ngritja e një hidrocentrali lokal i cili është projektuar vite më parë nga Inxhinieri fteriot Islam Zhupa. Ky hidrocentral do t’i vijë në ndihmë me energji elektrike jo vetëm fshatit , por edhe do të krijojë mundësi punësimi si mundësi për përmirësimin e rrugës automobilistike që na lidh me Borshin dhe Kuçin, si dhe do të përmirësojë infrastrukturën.
Së dyti:
Fterra është ka qenë dhe mbetet një vend ideal për rritjen dhe mbajtjen e blegtorisë, për prodhimin e prodhimeve blegtoriale si, mish, qumësht, djath, gjalp, gjizë ,etj. Fterra do të ketë edhe më shumë përfitim nga rritja dhe zhvillimi i blegtorisë, duke ngritur në fshat dhe dy baxho për përpunimin e qumështit. Kjo gjë do të rrisë nivelin ekonomik të vet fshatarëve por edhe do të përmirësonte imazhin e vrarë të Fterrës së braktisur,pasi shumë fteriotë të ikur në Greqi e gjetkë, do të shikonin se në Fterrë do të kishin përfitim më të madh ekonomik. Përsa i përket shitjes së bulmetit, ai së pari duhet të fillojë t’u shitet familjeve fteriote që ndodhen në Sarandë, Vlorë, Tiranë ,etj. Po kështu, gjatë verës prodhimi fteriot mund t’u shitet familjeve që vijnë për turizëm në Borsh.
Vetëm në tre qytete, Sarandë ,Vlorë ,Tiranë mund të bëhen mbi 200 familje fteriote, ndër të cilat bën pjesë edhe familja ime me gjithë vëllezërit e mi, që kemi shumë dëshirë të konsumojmë bylmetin e fshatit tonë.
Së treti:
Fterra ka shumë mundësi të ngrejë një litërvi për pëpunimin e vajit të ullirit. Unë di që, qysh tani familja Bezhani ka çuar një litërvi në Fterrë. Ne kemi një shembull të bukur litërvinë e Korkute e cila ka punuar gjer vonë. Vaji i Fterrës është një vaj shumë i mirë i cili kërkohet në treg. Kjo iniciativë mund të shkojë edhe më tej nga binsnesmenët fteriotë, duke pasur parasysh që edhe ky prodhim mund t’u shitet familjeve fteriote kudo që ndodhen, në Sarandë, Vlorë, Tiranë dhe gjetkë.
Së katërti:
Fterra ka mundësi të zhvillojë ekoturizmin i cili sot po merr një zhvillim gjithmonë e më të madh në shumë vende të botës. Turizmi dy-tre ditor nëpër stane apo nëpër vende të bukura pranë ujrave, me gjithë mjediset e preferuara nga turistët që e dëshirojnë një gjë të tillë. Për një turizëm të tillë Fterra është një vend ideal, pasi ka pranë dhe bregdetin e Borshit dhe, mund të kombinohet pushimi në plazh me atë në mal, sidomos gjatë verës. Një bisnesmene italiane ka vizituar Borshin dhe Fterrën me këtë qëllim ,e hodhi këtë ide qysh në vitin 1993.
Së pesti:
Në Fterrë ,me burimet e Ixorit, Ngurrëzës dhe Gjezhdanicës mund të kultivosh dhe të rritësh edhe troftë. Kjo duket diçka utopike por ata që e njohin këtë bisnes thonë që shtë me shuëmë leverdi. Ujrat e pastra dhe të rjedhshme të Fterrës janë shumë të përshtatshme për kultivimin e këtij peshku të shijshëm.
Së gjashti:
Fterra njihet si fshati që dikur ka pritur dhe strehuar disa familje izraelite. Madje ende qëndron mendimi se, disa prej familjeve fteriote janë pasuese të familjeve të internuara në 1664-65 ,së bashku me me Mesinë, Sabbatai Svi.. Duhet parë mundësia e gërmimeve apo hedhjes dritë më tepër mbi këtë fakt ,dhe pastaj të krijojmë lidhje apo marëdhënie vizita dhe vajtjeardhje me ndonjë organizatë kulturoe apo humanitare Izraelite, pasi me kohë mund të krijohen edhe mundësi të tjera për krijimin e lidhjeve më të ngushta apo investime të përbashkëta.
Së shtati:
Rruga e vjetër ekzistuese Borsh- Fterrë është afërsisht 10 kilometra.Krahas kësaj rruge ,e cila do miëmbajtur dhe rregulluar, mendoj të krijohet edhe rruga anës së lumit, nga ura e Borshit, anës së lumin ,gjer në Pusin e Veshe , ( nënë Langadhë..) Kjo rrugë është e rrahur prej makinave të druve. Ajo ka nevojë vetëm për zgjerim dhe për disa tombino sidomos për muaj e dimrit. Distanca nga Langadha gjer në Urën e Borshit nuk mendoj se është më shumë se katër kilometra. Pjesa tjetër le të jetë ajo ekzistuesja, (Langadhë-Fterrë) Afrimi si distancë me Borshin do të zgjidhte për Fterrën shumë probleme të pazgjidhura gjer më sot. Kjo rrugë mund të bëhet me ndihmë nga shteti por edhe me pjesëmarrjen e fshatit Çoraj, pasi, nga Pusi i Veshe… gjer në Çoraj nuk janë as dy kilometra.
Shenim:
Do t’ju lutesha gjithë fteriotëve që ta shtojnë këtë listë me hisori,fakte dhe emrat e të gjitha atyre fteriotëve të tjerë që kanë kontribuar në një farë mënyre me emrin e vet duke e nderuar fshatin tonë kudo që ndodhen.
Shënimet le të kenë autorësinë e vet.
Ky historik i fshatit Fterrë nuk pretendon se ka thënë gjithshka,përkundrazi,ai ka shumë mangësi dhe boshllëqe të cilat priten të mbushen prej të dhënave të shumë miqve të mi fteriotë, për të plotsuar të gjithë së bashku kuadrin e fshatit tonë të dashur.
Për Fterrën, gjatë viteve kam shkruar shumë poezi,tregime, reportazhe. Këto shënime kanë të bëjnë me nostaligjinë time për vitet e fëminisë, vite me halle për më të rriturit, por për ne fëmijët që bridhnim rrugëve, koshtrave dhe lumërave së bashku, ndofta ato ishën vitet më të bukura... mbushur plot aventuara , gjithë dashuri për njeritjetrin, respekt për më të moshuarit dhe optimizëm për jetën.



Është një shtëpi

Është një shtëpi
Mbi një bregore të gjelbëruar,
me dy dritare si sy..
më shohin mua,
më ruajnë mua.


Është një shtëpi
Më ndjek kudo që vete,ka vite,
më rri në mendje,më rri në sy,
më rri në ëndrra,është e dhembshur si një nënë,
sa herë që i shkoj shkoj si mysafir më pushton një ngazëllim i rrallë,
thua se aty i gjeta dikur hënën,yjet,dhe detin që shushurin në muzg,
pyllin e lartë,përrallat e çuditshme dhe drejtpeshimin në jetë,
mendimet për të gjitha vjershat që shkrova,
aty unë njoha dikur atë fëmijën me bluzën me një komçë
e me pantallona kaki,prerë nga stofi i ditëve të luftës.

Është një shtëpi,
me një fik në oborr,
brejtur dhe kërrusur si një plak i brengosur,
dhe vija e ujit që shushurin nënë të plot mall,
Ca shkallë të gurta të çojnë tek porta e saj,
një dritare sheh akoma nga rruga..
Nuk e di në janë akoma meneksheja dhe borziloku
Që i vadiste mëngjes për mëngjes nëna ime?
Të gjitha këto unë i kam të skicuara në memorje,
në një papirus të çuditshëm që s’e sheh askush
e me një bojë të çuditshme që s’di ku e kam gjetur.


Është një shtëpi
Me dy dritare si sy..
Më ndjek mua,
më ruan mua.
Streha ime e parë,
kënga ime e parë,
shkolla ime e parë,
malli im i parë,
aerodromi im i parë
i lartësisë së ditëve të sotme.

Enter supporting content here