GJURMË TË HERSHME BANIMI

Është vështirë për të mos thënë e pamundur, të gjesh kohën e saktë se kur është banuar për herë të parë fshati ynë. Jo vetëm se mungojnë të dhënat historike, por edhe për faktin se banimi i tij nuk është bërë në një ditë apo vit të caktuar. Në fillim lugina e Fterrës me kodrat e faqet e maleve që e formojnë atë ka qënë shfrytëzuar si kullota e zona të pasura për gjueti. Këta vizitorë të parë që kishin populluar bregdetin e Jonit shumë herët, vinin nga kalaja e Badhrës (midis Borshit e Piqerasit), nga kalaja e Sopotit, e Karosit (Qeparo), kala të cilët siç dëshmojnë të dhënat arkeologjike kanë qënë të banuara qysh në epokën e bronzit (rreth 4000 vjet më parë).
Për lashtësinë e banimit të fshatit na vijnë në ndihmë të dhënat gjuhësore. Kështu, emërtime të mirëfillta shqip janë “Qafa e Qishës”, me të cilin lidhet ekzistenca e një lagje fshati në Qafën e Qishës. Aty ka edhe mure që i takojnë një kohe më të vonë, shekullit të IX-XI para erës sonë. Të tilla janë Ixuar – Ixor – burin uji, Bërda – kodër e vogël, varré – tog me gurë të vegjël etj. Ka dhe disa emra qe shpjegohen si ndikim i gjuhës greke e turke si derve, foti, hon, perivol etj.
Burimi i parë i shkruar që dëshmon për ekzistencën e fshatit është ai i vitit 1431, i cili na bën të njohur se fshati kishte 12 oxhaqe, që do të thotë se ai banohej nga 12 familje të mëdha.
Në historikun e krijimit të fshatit një pjesë e së vërtetës na vjen edhe nëpërmjet gojëdhanave, të cilat kanë aritur deri në fillim të shekullit tonë. Në kujtimet për historikun e fshatit Tahsin Elezi shkruan se në grykën e Fterrës erdhen per here te pare si gjuetare, kater vellezer: Gjoni, Lleshi, Çoku dhe Xhama, te cilet me vone themeluan kater lagje kryesore: Gjofterraj, Llesh (Bregu i Lleshe), Çokaj dhe Xhamaj. Me vone linden edhe nenlagjet Baliaj, Komaj, Rukaj, Dukagjinaj. Me shtimin e familjeve e me zgjerimin e nevojave per kullota e toka te reja, u vendosen familje edhe ne Çerrice, ne Arqi, Gjezhdanice e me pas edhe ne mal – Galisht.
Ne shekullin e kaluar fshati kishte afersisht sshtrirjen dhe madhesine qe ka sot.
Fterra bën pjësë në Shqipërinë e lartë bregdetare, me një klimë mesdhetare – dimra të butë e verëra të nxehta.
Ajo është e vendosur në shpatin perëndimor të malit, në një terren të thyer që pritet nga shumë përrenj. Fshati duket sikur është vendosur në një gropë, që rrethohet nga male të lartë shkëmborë me shumë pak bimësi. Kodrat përrreth fshatit janë të veshura me shkurre (mare, shqope, sqina,etj.), që kanë gjelbërim të përhershëm.
Arat e fshatit, të gjitha tarraca të bëra gjatë shekujve nga stërgjyshërit tanë, falë edhe burimeve plot ujë që ka fshati, janë kthyer në ara e kopshte të begatë dhe përbëjnë bazën ekonomike të çdo familje.

POZITA HISTORIKE

Shqipëria e lartë bregdetare p.e. sonë ka qënë e banuar nga fise ilir i Kaonëve, Bregdeti i Jonit, ose siç u quajt gjatë mesjetës bregdeti i Himarës, është një nga zonat më të lashta të banuara në gjithë truallin e Shqipërisë. Shpella në Spile të Himarës ka qënë e banuar rreth 10.000 vjet më parë. Pas kësaj janë banuar edhe Korosi (Qeparo), Badhra, Sopoti, Gjashnjari (afër Lukovës) etj. Në kohën antike, shek.IV-II p.e. sonë u ngritën qendra të reja si Sopoti antik, Hundecoca, Himara, etj. Lindja e fshatit tonë si edhe gjithë fshatrat e tjera të bregdetit, duhet parë si vazhdimësi nga e njëjta popullsi, në përshtatje me kushtet sociale, ekonomike e politike që u krijuan gjatë mesjetës.

Prof.Dr.Muzafer KORKUTI
Nr.1, maj – 1997