(Marre nga libri i z. Dilaver Shkurti "Fterra Kasabaja Labe...")

QËNDRESA ANTIFASHISTE E POPULLIT TË FTERRËS NË VITET E PARA TË PUSHTIMIT FASHIST ITALIAN
PRILL 1939-1944

Në gjysmën e dytë të viteve 30-të, retë e zeza të një lufte të re botërore po dëndësoheshin gjithnjë e më shumë. Agresiviteti i shteteve fashiste, Gjermanisë, Italisë e Japonisë po bëhej gjithnjë më i hapët e më real.
Më 1936 Italia pushtoi Abisininë dhe më 1938 Gjermania pushtoi Austrinë. Politika e lëshimeve dhe inkurajimi i agresionit nga disa shtete e nxiti Italinë fashiste për pushtim, në fillim të Shqipërisë e pastaj shtrirjen e mëtejshme në Ballkan.

1. Pushtimi Italian. Qëndresa kundër agresionit ushtarak. Planet fashiste për të nënshtruar e italianizuar vendin tonë dhe shndërrimin e Shqipërisë në urë agresioni në Ballkan.
Më 7 prill 1939 Italia Fashiste sulmoi Shqipërinë. Populli, ndonëse i tradhtuar, i gënjyer dhe i kapur në befasi, i vuri gjoksin me trimëri luftës kundër agresorit. Por epërsia e armiqve në të gjitha drejtimet mposhti qëndresën e patriotëve. Vendi u pushtua nga bisha fashiste.
Populli i Fterrës pushtimin fashist e priti me urrejtje të madhe. Të gjithë burrat e fshatit, me të marrë vesh që ushtria italiane po zbarkonte në bregdetin tonë, u nisën vullnetarisht për të luftuar dhe u drejtuan për në Vlorë. Në afërsi të Kuçit, mbasi u informuan që ushtria italiane kishte zbarkuar në portet tona dhe vendi ishte pushtuar, u kthyen përsëri në fshat. Qëndrim urrejtjeje ndaj pushtuesit fashist mbajtën edhe të gjithë fterjotët që punonin në qytete e krahina të tjera të vendit e në mënyrë të veçantë, studentët në Normale të Elbasanit, gjimnazistët, arsimtarët, nëpunësit etj., shumë nga këta erdhën në fshat. Në bisedat midis tyre, ose me bashkëfshatarët, flitej me urrejtje për fashizmin italian, që së bashku me nazizmin gjerman, përbënin rrezikun dhe armikun më të madh të popujve.
Italia kishte planifikuar të realizonte italianizimin dhe fashistizimin e shqiptarëve. Komanda ushtarake përqëndroi në duart e veta udhëheqjen dhe kontrollin e forcave ushtarake, karabinierinë, rojet e kufirit, policinë etj. Në krye të forcave ushtarake, policore shqiptare vunë oficerët italianë. Vend të posaçëm zinte milicia fashiste. Mbështetje e pushtuesve u bënë klasat reaksionare, politikanët, nëpunësit e lartë, të cilët u futën të parët në partinë fashiste.

2. Populli shqiptar ngrihet kundër regjimit të pushtimit. Rezistenca e popullit të Fterrës dhe Kurvelshit.
Pushtimi italian shënoi fillimin e një kthese kombëtare. Komunistët shqiptarë vendosën të ngrinin popullin në luftë e ta udhëhiqnin atë për çlirimin e atdheut. Alternativa ishte: Të ngrihej i gjithë populli me armë në dorë për të fituar lirinë e pavarësinë kombëtare. Demonstratat antifashiste ishin veprimet e para të mëdha politike. Ato shpërthyen nga nëntori 1939 në qytetet kryesore. Gjatë vitit 1940 u shtua rezistenca kundër pushtuesve dhe kuislingëve.
Urrejtja kundër pushtuesit fashist u shpreh edhe në Fterrë e Kurvelesh. Që në muajt e parë të pushtimit fshatarët kundërshtuan pagimin e taksave dhe xhelepit e si pasojë, në shtator 1939, karabinieria bëri arrestimet e para të fshatarëve që nuk paguan taksat në Kurvelesh. U bënë shumë sekuestrime. Fshatarët e Kurveleshit kundërshtuan gjithashtu edhe rekrutimin në milicinë fashiste.
Sapo shkelën ushtarët italianë në Shqipëri qeveria kuislinge urdhëroi të bëhej çarmatimi i plotë i popullit. Por fshatarët e Kurveleshit nuk e zbatuan këtë urdhër, i mbajtën armët në vend të sigurtë për të qenë të gatshëm për çdo rezistencë.
Shumë fterjotë punonin në krahina dhe qytete të ndryshme të vendit për të siguruar jetesën e familjeve të tyre. Ata ishin nëpunës të thjeshtë, punëtorë, disa djem që studionin në shkollat e mesme, shumë punonin si mësues në fshatra të ndryshme etj. Në muajt e verës pjesa më e madhe e tyre vinin në vendlindje për të kaluar lejen e zakonshme ose pushimet verore. Inteligjenca e Fterrës ishte patriote, antifashiste dhe kundër pushtimit të vendit. Në takimet e përditshme në lokale, tek burimi në Ixuar, nëper dasma e takime familjare tema kryesore ishte ajo kundër robërisë fashiste, fillimet e rezistencës kundër okupatorit, për demonstratat e punëtorëve në Kuçovë, ku kishte edhe fterjotë, për demonstratat dhe revoltat në shkollat e mesme, ku mësonin edhe shumë djem të fshatit tonë e për shumë veprime të tjera antifashiste në mbarë vendin. Nga studentët e asaj kohe dalloheshin në mënyrë të veçantë Hiqmet Dusha, Turhan Mato e të tjerë.
Në vjeshtën e vitit 1940 Hiqmet Dusha erdhi mësues në Fterrë. Përshtypje të madhe ngjalli tek nxënësit e shkollës dhe prindërit e tyre fjala e tij me rastin e 28-vjetorit të Pavarësisë në nëntor 1940, i cili ndërmjet të tjerave tha: “Populli dhe rinia shqiptare nuk e durojnë dot robërinë, ne nuk i durojmë dot të huajt në vatrat tona. Për liri e pavarësi populli ynë ka derdhur shumë gjak dhe po ta lypë nevoja do të derdhë përsëri...”. Hiqmeti i porositi nxënësit e shkollës të mos nderonin allafashiste dhe në piknikun e organizuar në Bërdë u shpërndau gjithesëcilit flamurin kombëtar, që të mbanin vetëm atë nëpër duar. Nga fundi i vitit 1942, si shenjë e revoltës kundër regjimit, u hoq dhe u gris flamuri fashist në shkollë. Gjithashtu mosdërgimi i asnjë të riu nga Fterra në Itali, në aktivitete që organizonte partia fashiste, tregoi edhe njëherë urrejtjen fterjote për pushtuesin italian.

3. Agresioni i Italisë fashiste kundër Greqisë dhe pasojat e saj për popullin e Fterrës.
Ushtria e Musolinit, pas pushtimit të vendit tonë, filloi përgatitjet për ta kthyer Shqipërinë në kryeurë për të sulmuar vendet e tjera të Ballkanit. Në tetor 1940 Italia sulmoi Greqinë. Pas dy javë luftimesh forcat fashiste u futën në territorin grek. Kundërshtimi që i bëri populli ynë regjimit të pushtimit u duk në qëndrimin ndaj këtij agresioni, që luftën e tyre quajti “luftë imperialiste e grabitqare”. Ai nuk u pajtua me të dhe bëri ç’ishte e mundur për të ndihmuar popullin grek.
Ushtria greke i bëri një qëndresë të fortë sulmit të ushtrisë italiane. Pasi përballuan me sukses mësymjen e tyre, grekët kaluan në kundërmësymje dhe më 22 nëntor 1940 morën Korçën, Ersekën, Leskovikun dhe në fillim të dhjetorit Pogradecin dhe Gjirokastrën.
Në dhjetor ushtarët grekë u dukën në Rrëmullë të Fterrës. Një regjiment hyri në fshat. Ata kaluan në kundërsulm nga Fterra e Çorraji dhe në darkë kapën Qafën e Dërrasës.
Fshati ynë mbeti në vijën e frontit të luftës deri sa u ça mbrojtja italiane në Qafë të Dërrasës.
Zhvillimi i luftimeve dhe përqëndrimi i trupave greke në fshat solli dëme të mëdha në ekonomi. Pas pushtimit të Qafës së Dërrasës Fterra mbeti qendra e prapavijës së ushtrisë greke. Gjatë dy javëve ushtria greke mori ushqimin nga populli i Fterrës, po ashtu edhe bagëti të imta, gjedhe, zgjoj bletësh, shpendë, bereqet, kafshë ngarkese etj., u dëmtuan pemë frutore, agrume, ullinj dhe të mbjella. Pjesën më të madhe të shtëpive ushtria e vuri në përdorim të saj. Fshatarët u grumbulluan 2-3 familje bashkë. Burrat u mobilizuan në punë për ndërtim rrugësh. Përveç dëmeve materialeve, Fterra pati humbje edhe në njerëz. Nga bombardimet mbetën të vrarë Mato Dusha dhe Adem Mehmeti. Nga bombat e lëna nga ushtria ndërluftuese u vranë më pas edhe 4 të rinj: Eqerem Neim Zani, Lano Hajro Mërkuri, Omer Nuri Mita dhe Zihni Mero.
Gjatë kësaj periudhe jeta ekonomike e fshatit u paralizua, të lashtat u prishën, të vonat nuk u mblodhën, lidhjet me pjesëtarët e familjeve në qytetet e zonat e tjera u ndërprenë. Populli nuk pati asnjë të ardhur dhe varfëria u shtua më shumë.
Sakrificat e popullit në këtë periudhë flasin për qëndrim të vendosur të tij kundër agresionit italian dhe solidaritet me popullin grek. Por duhet kujtuar që, me të pushtuar krahinat e Shqipërisë së Jugut, qeveria dhe komanda greke e atëhershme u përpoqën të vinin në jetë planet shoviniste të borgjezisë grekomadhe për aneksimin e Korçës dhe të Gjirokastrës.
Pushtimi grek nuk zgjati shumë kohë. Gjermania naziste në prill 1941 sulmoi Greqinë nga Bullgaria e Rumania. Armatat italiane kaluan në sulm, ushtria greke kapitulloi dhe trupat italiane ripushtuan Shqipërinë e Jugut e u futën thellë në Greqi.
Me largimin e ushtrisë greke mbetën sheshit shumë armatime. Populli i grumbulloi ato e i mirëmbajti deri sa erdhi koha të ngrihej vetë në luftë të armatosur kundër okupatorit.

II. ORGANIZIMI DHE ZHVILLIMI I LUFTËS KUNDËR PUSHTUESVE ITALIANË NË FTERRË
GJATË VITEVE 1941-1943.
1. Zgjerimi i Lëvizjes ANCL. Themelimi i PKSH. Hiqmet Dusha ideator i parë i Partisë në Fterrë. Fterra përkrah thirrjen për fillimin e luftës së armatosur kundër pushtuesitt.
Pushtimi i vendit tonë dhe i shteteve të tjera të Ballkanit e Europës nga ushtritë nazifashiste nuk e çorientuan popullin tonë. Ai po përgatitej për luftë, grevat dhe sabotimet e punëtorëve, protestat e fshatarëve, veprimet e grupeve të armatosura, siç ishin ato të Çetës së Pezës, akti i Vasil Laçit më 18 maj 1941, që qëlloi mbi Perandorin, dëshmuan për një gjallërim të Luftës ANCL në pranverën e vitit 1941.
Sulmi i Gjermanisë kundër Bashkimit Sovjetik më 22 qershor 1941, u prit me zemërim dhe indinjatë të thelle nga i gjithë populli dhe pati jehonë të madhe në jetën politike të vendit. Veprimi i organizimit të kryengritjes së armatosur u vu në rendin e ditës.
Më 8 nëntor 1941 komunistët krijuan në Tiranë Partinë Komuniste të Shqipërisë. Ajo mori përsipër bashkimin, organizimin dhe udhëheqjen e popullit në luftën për çlirimin kombëar. Thirrja dhe programi i saj u përhapën në tërë vendin. Kjo Thirrje erdhi edhe në Kurvelesh e në Fterrë. Në Fterrë e sollën studentët e Normales e të gjimnazeve, e sollën intelektualët e nëpunësit që ishin lidhur me vendlindjen e tyre.
Si dokument të shkruar, Thirrjen e Parë në Fterrë e dërgoi Komiteti Qarkor i Vlorës. Atë e solli Mehmet Kofina në dhjetor 1941, dorëzuar nga bashkëfshatari ynë Nimet Mita. Për të mos u diktuar rrugës nga kontrollet e armikut Thirrjen e kishin fshehur në samar të mushkës. Këto materiale iu dorëzuan Hiqmet Dushës e, me porosi të tij, e çuan edhe tek Qazim Pali në Borsh.
Hiqmet Dusha u bë ideatori i parë i Partisë në Fterrë. Në vitin 1940 ai mbaroi Shkollën Normale të Elbasanit. Aktivitetin revolucionar Hiqmeti e kishte filluar që kur ishte nxënës në Shkollën Normale. Në vitin 1939 për qëndrim antizogist u përjashtua nga shkolla për tre muaj. Më 7 prill 1939 mori pjesë aktive në demonstratën e studentëve normalistë kundër pushtimit fashist. Bënte pjesë në grupet simpatizante të udhëhequra nga komunistët dhe ishte një nga aktivistët e njohur në shkollë. Lidhja e tij me komunistët ishte e gjerë, jo vetëm me shokët e Elbasanit, por edhe me ata të Shkodrës e të Korçës. Me mbarimin e shkollës ai vajti në Bushat tek i vëllai Mehmeti, që në atë kohë ishtë sekretar komune në Bushat të Shkodrës, ku qendroi katër muaj deri sa i erdhi emërimi si mësues në Fterrë. Atje ai pati lidhje të rregullta me Grupin Komunist të Shkodrës, me Perlat Rexhepin, Muhamet Gjolleshën, Ndrec Ndue Gjokën, këtë të fundit e kishte pasur shok shkolle në Normale, e shumë shokë të tjerë.
Me fillimin e punës si mësues në Fterrë Hiqmeti u vu në krye të Lëvizjes Antifashiste në fshat. Për një kohë të shkurtër me sjelljen e tij, dashurinë dhe respektin që tregonte për bashkëfshatarët e nxënësit, Hiqmeti fitoi zemrën e të gjithëve. Ai i njihte mirë të gjithë bashkëfshatarët, dinte të shfrytëzonte hallet e tyre për të rritur urrejtjen ndaj pushtuesve, t’i sqaronte ata e t’i bindte për të kuptuar situatën, gjendjen e vërtetë në të cilën ndodhej vendi dhe ata vetë. Rreth tij u grumbulluan të gjithë fshatarët. Hiqmeti u bë përçuesi i parë i ideve të luftës kundër pushtuesve dhe çlirimit të vendit në Fterrë. Gjatë vitit 1941 ai shkoi dy herë në Tiranë ku mori takim me komunistë e antifashistë të njohur më parë. Sa herë që kthehej nga udhëtimi përsëriste: “Po shkojmë drejt një lufte më të organizuar kundër okupatorit”.
Në Kuç, natën e vitit të ri 1942, në postkomandën e karabinierisë, në zyrat e komunës, dyqane e vende të tjera publike, u ngjit trakti i parë PKSH nga komunistë kuçiotë. Ky trakt erdhi në Fterrë. Leximi i tij pati jehonë në popull.
Thirrja e Partisë për të filluar luftën e armatosur gjeti terrën të përshtatshëm. Në fillim të vitit 1942 në Kurvelesh e në Fterrë ishin pjekur kushtet për organizimin e kryengritjes së armatosur. Gjatë vitit 1942 në Fterrë u hodhën themelet e organizimit politik e ushtarak të Luftës ANCL. Populli i Fterrës, në çdo kohë, ndaj lirisë e pavarësisë është gjendur i gatshëm. Kujtojmë këtu luftrat dhe kryengritjet kundër pushtuesve osmanë, shovinistëve grekë, Luftën e Vlorës në vitin 1920, Revolucionin Demokratiko-Borgjez 1924. Shpirtin luftarak, mosnënshtrimin e fterrjoteve ndaj pushtimit fashist, ideatorët e Partisë në Fterrrë e në Kurvelesh i përdorën me sukses në dobi të Luftës ANCL. Prania në Fterrë e Hiqmet Dushës ishte një mbështetje e fortë për Partinë.
Në fillim të shkurtit 1942, i dërguar i parë i Partisë Komuniste në Fterrë erdhi Mustafa Matohiti. Ai mori kontakt me Hiqmet Dushën. Mustafai shtroi detyra të rëndësishme për punën që do të bëhej siç ishin: shtimi i radhëve të simpatizantëve, krijimi i këshillave NCL në fshatra, demaskimi i parrullave të pushtuesit, mosvajtja e fshatarëve milicë e ushtarë, mospagimi i taksave, paralizimi i kryepleqësive, pajtimi i gjaqeve, bashkimi i popullit në luftë kundër pushtuesit etj. Ai dha sqarime për situatën e brendshme e të jashtme, si dhe orientime e ndihmë konkrete se si duhej ndërtuar puna më tej për zbatimin e detyrave që shtroheshin.
Hiqmeti me zotësinë dhe pjekurinë e një aktivisti të shquar e kreu më së miri detyrën e ngarkuar nga Mustafai. Ai mori menjëherë kontakt me simpatizantë të Lëvizjes NCL e njerëz që urrenin pushtuesin fashist, të cilëve u shpjegoi me durim gjendjen dhe nevojën e organizimit të luftës çlirimtare kundër tyre. U bë punë individuale për ta lidhur fshatin me Lëvizjen ANCL. Në këtë periudhë bisedat bëheshin në grupe, veç e veç, shfrytëzoheshin njohjet, lidhjet e gjinisë, dasmat, gëzimet etj. Për zgjerimin e aktivitetit shërbenin bisedat politike kundër pushtuesit. Shtëpia e Hiqmetit u bë baza e parë e kryesore e Partisë në Fterrë. Familja e të afërmit e tij u vunë të tërë në dispozicion të Luftës. Ai krijoi rreth vetes një aktiv të mirë simpatizantësh, duke e shtuar atë gradualisht me shokë të tjerë dhe me rrethin e tyre familjar e farefisnor.
Në Qershor 1942 me iniciativën e Hiqmet Dushës, i ndihmuar edhe nga Shaban Mita, u bë në shtëpinë e Hiqmetit një mbledhje me një grup bashkëfshatarësh. Pjesëmarrësit u angazhuan se do të propagandonin kudo luftën kundër pushtuesit fashist.
Përveç Mustafait erdhën në Fterrë edhe ilegalë të tjerë si Memo Meto, Bedri Spahiu, Birçe Sinamati etj Ardhja e tyre krijoi kushtet për një punë të organizuar. Me krijimin në Kuç, në maj 1942, të celulës së parë të Kurveleshit, puna propagandistike dhe organizative mori hov më të madh.
Partia e mbështetur tek Hiqmet Dusha realizoi lidhje me burra e të rinj që ishin gati të hidheshin në luftën kundër pushtuesit. Në këtë kohë Sheri Baboçi, shok i Hiqmet Dushës, dërgoi në Fterrë me Pasho Zhupën, i cili bashkë me disa fterjotë të tjerë kishte qënë në Pazar në Gjirokastër, Thirrjen e PKSH drejtuar popullit shqiptar në prill 1942. Hiqmeti e punoi individualisht e në grupe me bashkëfshatarët këtë Thirrje. Influencë të madhe ushtronin në familjet e në rrethin e tyre familjar, tek bashkëmoshatarët e bashkëfshatarët ata fterjotë që punonin në qytete e krahina të ndryshme të vendit si nëpunës, mësues e studentë që venin e iknin nga fshati sidomos në verë. Pushteti fashist dhe ai kuisling nuk mundi ta luante rolin që i ishte caktuar, kryepleqësia shërbente vetëm për lidhje administrative me komunën dhe nuk dilte dot jashtë kërkesave që shtronte fshati.
Ardhja disa herë në Fterrë e Mustafa Matohitit, Memo Metos e përfaqësues të Qarkorit ishte ndihmë e madhe për Hiqmetin. Ai bashkë me shokë të tjerë nga fshati përgatitën kushtet për një mbledhje të gjerë popullore në Fterrë.

2. Krijimi i Frontit Nacionalçlirimtar, Këshillit ANCL dhe njësitit të parë vullnetar në Fterrë.
Mbledhja e burrave të fshatit u zhvillua më 27 qershor 1942 tek “Kroi i Bedrinit”. Kjo mbledhje ishte kuvendi më i rëndësishëm popullor në fshat. Ajo hodhi bazat e bashkimit politik të popullit të Fterrës. Në të mori pjesë sekretari politik i Qarkorit të Partisë të Gjirokastrës Bedri Spahiu. U fol për situatën e brendshme e të jashtme, gjendjen e rëndë ekonomike të fshatarësisë dhe u shtruan direktivat për organizimin e luftës së armatosur kundër pushtuesit. U theksua që të gjithë ata që duan lirinë e popullit të bashkohen në Frontin NCL. Detyra e njerëzve të aftë është lufta. Kësaj i shërbeu krijimi i çetës vullnetare, formimi i Këshillit NCL, si embrion i pushtetit të ri të popullit. Mbledhja tek Kroi i Bedrinit dhe konkluzioni i diskutimeve ishte që: janë të gjitha mundësitë të bashkohemi në një front të vetëm, të luftojmë armikun, të prishim kryepleqësinë, të formojmë Këshillin NCL e njësitin guerril.
Lufta për të fituar pavarësinë ishte rrënjosur thellë tek fterjotët. Diskutimet më interesante në këtë mbledhje ishin ato të Adem Lonës, Iljaz Kofinës, Xhafer Matos, Muhedin Hadërit e shumë burrave te tjerë që e morën fjalën. Ata shprehën urrejtjen ndaj pushtuesit fashist, shfaqën patriotizmin e tyre të flaktë, dhanë fjalën që populli i Fterrës do të qëndronte e luftonte në anën e Lëvizjes ANCL.
Pati edhe mendime që luftën ta organizojë paria e fshatit. Por këto u shprehën në takime të veçanta, ndërsa në mbledhje argumentat bindëse, patriotizmi i shumicës, bëri që pozitat e lëkundura të mos influencojnë.
Duke u bazuar në diskutimet dhe direktivat e të deleguarit u propozua të krijohet Këshilli NCL dhe çeta vullnetare e fshatit, njësiti i parë i armatosur në Fterrë. Pas propozimeve dhe diskutimeve të lira për kandidaturat në mënyrë demokratike u zgjodh Këshilli NCL i përbërë nga pesë vetë me kryetar Mehmet Çallon. Në çetë u regjistruan vullnetarisht 25 vetë. Komandanti i parë i çetës u zgjodh Lazo Kofina dhe zv.komandant Muhedin Hadëri. Përgjegjës politik në çetën vullnetare u caktua Hiqmet Dusha, ndërsa ndihmës Shaban Mita. Përveç këtyre në çetë u regjistruan vullnetarisht Shyqyri Sadikaj, Dervish Shkurti, Adem Lona, Fuat Mato, Pasho Zhupa, Rufet Ruko, Mustehak Çallo, Nuri Mita, Vehip Mero, Zihni Mero, Malo Malaj, Razip Gjoni, Kamber Brinja, e të tjerë. Me rritjen dhe shkallëzimin e Luftës ANCL Çeta e Fterrës ka pasur ndryshime. Një pjesë kaluan në formacionet partizane, të tjerë erdhën në Fterrë pas formimit të njësitit të parë e me radhë. Në përbërje te çetës, në periudhat e mëvonshme morën pjesë Mehmet Dusha, Safet Memi, Bilal Dusha, Eqerem Kofina, Dilaver Shkurti, Resul Mita, Halil Mato, Lutfi Dusha, Ismet Elezi, Nafiz Bezhani, Osmën Memi, Veli Mehmeti, Fuat Brinja, Nevzat Brinja, Nazmi Brinja, Bexhet Brinja, Damo Gjoni, Uzeir Shkurti, Sinan Ruko, Axhem Gjoni, Naxhi Zhupa, Remzi Braho, Sefto Gjoni, Sami Kofina, Shefqet Brinja, Shyqyri Shkurti, Ahmet Haxhiu, Nejazi Zhupa, Levend Gjoni, Hetem Malo, Habil Hizmo, Azem Çeli, Ajaz Lagji, Halil Hizmo, Azem Gjoni, Bastri Dauti, Hivzi Kofina, Lavdosh Zani, Mezan Shkurti, Hamza Mehmeti, Rait Braho, Sadik Mehmeti, Qenan Gjoni, Selim Avreci, Muhamet Malo, Mufit Haxhiu, Aqif Shkurti, Xhevit Zhupa, si dhe këshilltarët Lame Xhama, Neim Zani, Belul Brinja, Sherif Dusha, Shefqet Shkurti, Zilfo Malo, Xhevdet Kofina, Qazim Gjoni, Qemal Mehmeti, Shefki Mita.
Njësiti vullnetar zbatonte vendimet e Këshillit NCL, njëkohësisht bashkëpunonte me Çetën Partizane të Kurveleshit. Pas aksionit në postbllokun e Borshit me 27 janar 1943, eliminimin e administratës fashiste në Kuç dhe në nënprefekturën e Gusmarit, Çeta Vullnetare e Fterrës e pagëzuar me emrin “Fuat Mato”, në prill 1943, u përfshi në Batalionin Territorial të Kurveleshit të Poshtëm “Ismail Hakiu”, me komisar Memo Meton.
Njësitit të fshatit iu caktuan këto detyra :
1. Ngarkohej të bënte roje në Breg të Borshe, Qafën e Shënthanasit, Qafën e Hamuriqeve dhe Majën e Kishës, për të lajmëruar depërtimin eventual të armikut në Kurvelesh.
2. Të ishte në gatishmëri, që me të marrë sinjalin, të zinte prita përreth fshatit ose të shkonte në ndihmë të çetave të tjera të Kurveleshit.
3. Çeta vullnetare e fshatit u bë një burim i rëndësishëm për përgatitjen e vullnetarëve për në repartet partizane.
Të nesërmen e mbledhjes tek “Kroi i Bedrinit” u bë një takim tjetër i Sekretarit Politik të Qarkut, Bedri Spahiut, me këshilltarët, udhëheqjen e çetës dhe aktivistë afër burimit të Ngurrëzës. Atje u caktuan detyrat që shtronte situata, u dhanë porosi për forcimin e unitetit të fshatit në favor të Luftës ANCL.
Uniteti i treguar për krijimin e Këshillit NCL dhe çetës vullnetare të Fterrës u çmua shumë dhe u muar si shembull pozitiv në mbledhjet e organizuara nga të deleguarit në fshatrat e tjera.
Vendimet e Konferencës së Pezës erdhën në Fterrë në tetorin e 1942. Njohja me to i dha shtytje të mëtejshme punës për zgjerimin e thellimin e luftës pa kompromis kundër pushtuesve dhe fillimin e aksioneve të armatosura.
Puna në Këshillin NCL të fshatit u riorganizua dhe, në përputhje me to, u bënë zgjedhje të reja.
Edhe më pas, gjatë viteve 1943-1944 janë bërë ndryshime në përbërjen e këshillit, por më të qëndrueshëm kanë qenë Mehmet Dusha, Mehmet Çallo, Safet Memi, Shaban Mita, Lame Xhama, Sherif Dusha, Neim Zani, Halil Mato, Belul Brinja, Shefqet Shkurti, Kamber Brinja, Qazim Gjoni, Zilfo Malo.
Në drejtim të çetës vullnetare të fshatit, nga krijimi i saj deri në çlirim të vendit si përgjegjesa politikë kanë qenë:
Hiqmet Dusha nga krijimi i çetës deri në qershor 1943, kur vajti si komisar i Çetës së Kurveleshit “Toto Bolena”; qershor 1943 - dhjetor 1943 u caktua Mehmet Dusha, i cili më 19 dhjetor 1943 u largua me detyrën e komisarit të Batalionit “Dëshnica të Përmetit”; 19 dhjetor 1943 - deri në çlirimin e vendit ka qenë Safet Memi. Shaban Mita ka qenë zv/përgjegjes politik.
Komandant i çetës nga fillimi deri në fund të qershorit 1943 ka qenë Iljaz Kofina me zv/komandant Muhedin Hadërin. Nga kjo kohë deri në gusht 1944 Shyqyri Sadikaj, i cili në gusht 1944 shkoi vullnetar në Brigadën e 12-të S., ku u caktua me detyrë komandant kompanie. Komandant i një pjese të çetës, kur kjo ndahej dhe komandant i rojes partizane ka qenë Halil Mato. Komandant i rojes partizane nga krijimi i çetës deri në shtator 1943 ka qenë Dervish Shkurti. Anëtarë të Këshillit Krahinor të Kurveleshit kanë qenë Mehmet Dusha, Safet Memi, Halil Mato dhe Qemal Mehmeti.
Këshilli ANCL gjatë periudhës së Luftës ANCL ka kryer këto detyra: Nxirrte vullnetarë nga Çeta Territoriale e Fterrës për në çetat, batalionet dhe brigadat patizane, vendoste rregullin dhe qetësinë në fshat, siguronte ushqim, strehim dhe organizonte mbledhje ndihmash për partizanët, kujdesej për ushqimin e popullit dhe ndërtimin e shtëpive të djegura gjatë operacioneve, organizonte arsimimin e fëmijëve, sidomos gjatë vitit 1944 kur u hapën shkollat në zonat e lira, ushtronte pushtetin për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve eventuale në fshat etj. Mungesa e bukës ka qenë preokupacion i vazhdueshëm për këshillin e fshatit.
Operacionet armike, djegjet dhe shkatërrimet e tyre e varfëronin edhe më shumë popullin. Partizanët gjithashtu duheshin furnizuar. Në raste të tilla Këshilli ANCL u bënte thirrje çobanëve fterjotë që banonin në mal me bagëti, që qumështin ta bënin djathë të njomë e t’ua jepnin fshatarëve falas. Kjo praktikohej sidomos pas operacioneve armike.
Pas formimit të Këshillit ANCL dhe njësitit vullnetar pati një rritje të dukshme të aktivitetit në favor të Luftës ANCL. Në verë, si gjithonë, në Fterrë grumbulloheshin shumë fshatarë për të kaluar lejet e zakonshme, si nëpunës, mësues e studentë për të kaluar pushimet verore. Shumë nga këta morën pjesë edhe në mbledhjen tek “Kroi i Bedrinit”. Në takimet e përditshme bisedat silleshin rreth kryengritjes së armatosur, flitej për aktet heroike të të rinjve antifashistë, për demonstratat e studentëve të Normales së Elbasanit, Gjimnazit të Shkodrës, për aksionet e Çetës së Pezës, për rritjen e rezistencës anembanë Shqipërisë etj.

3. Rritja e Lëvizjes ANCL. Fillimi i aksioneve të armatosura. Shkatërrimi i pushtetit fashist në Kuç e Gusmar dhe çlirimi i krahinës së Kurveleshit nga pushtuesit.
Pas Konferencës së Pezës veprimtaria e çetave në drejtim të spastrimit të krahinave malore nga organizmat e pushtetit okupues, u zgjerua. Çeta e parë e Kurveleshit, e formuar në muajin prill 1942, kishte filluar me kohë aksionet e armatosura. Në qershor 1942 u vra prefekti i Kurveleshit Novrus Thaçi. Më 21 gusht u godit një patrullë policësh në Progonat.
Nga aksionet e veçuara, u mendua se kishte ardhur koha për aksione të një shkalle më të gjerë, që do të çonin në çlirimin e Kurveleshit nga administrata fashiste. Më 11 nëntor 1942 Çeta e Kurveleshit bashkë me Çetën Vullnetare të Kuçit sulmoi postkomandën e xhandarmërisë dhe repartin e milicisë në Kuç. U vra komandanti italian, u çarmatosën 70 xhandarë e milicë dhe u liruan të arrestuarit. Që nga kjo kohë fashistët nuk mundën të rivendosnin më pushtetin e tyre ushtarak në Kuç. Kurveleshi i Poshtëm mbeti zonë e lirë.
Fterrës i takonte të luante rolin e avanpostit të zonës së lirë në anën Jugore të Kurveleshit.
Me krijimin e zonës së lirë, puna mori një frymëmarrje më të gjerë. Partizanët dhe njësitet vullnetare lëviznin lirisht. Në këtë kohë ishte pengesë qendra e nënprefekturës në Gusmar me aparatin administrativ, komandën e xhandarmërisë e milicinë. Më 27 nëntor 1942, në prag të 30-vjetorit të Pavarësisë, në fshatrat e Kurveleshit, duke përfshirë edhe Fterrën, u dha njoftimi që lajmëronte grumbullimin e çetave për të kryer një aksion të rëndësishëm. Në këtë aksion morën pjesë edhe vullnetarë nga Fterra, ndërmjet tyre Hiqmet Dusha e Iljaz Kofina. Në mbrëmje të kësaj dite, në një mot të ftohtë, me shi e breshër, rreth 250 partizanë e fshatarë të armatosur iu afruan nënprefekturës. Rrethuan armikun nga të gjitha anët. Nënprefekti me 100 vetë, ushtarë, karabinierë e milicë, u detyruan të dorëzoheshin. Në Gusmarin e çliruar u bë festë e madhe. Morën pjesë partizanë e popull nga të gjitha fshatrat. Mustafa Matohiti mbajti një fjalim të zjarrtë. Midis të tjerave ai tha: “Lufta antifashiste po përhapet në të gjithë Shqipërinë, betejat e ardhshme kërkojnë sakrifica dhe besim të patundur për arritjen e fitores...”
Nga kjo kohë Kurveleshi, duke përfshirë edhe Fterrën, mbeti zonë e lirë që qeverisej nga këshillat nacional çlirimatare. Gjatë operacioneve ndëshkimore pushtuesit shkelën disa herë Kurveleshin, por asnjëherë nuk mundën të qëndronin aty për një kohë të gjatë.
Pas aksionit të nënprefekturës së Gusmarit, në dhjetor 1942, krijohet çeta e dytë e Kurveleshit me emrin “Hajredin Tremishti”, në të cilën bënte pjesë edhe Shefqet Brinja nga Fterra. Në zbatim të detyrave, për periudha të shkurtëra, në këto çeta kanë marrë pjesë edhe luftëtarë të tjerë të Çetës së Fterrës.

4. Operacioni i parë fashist në Kurvelesh. Rritja e rezistencës së popullit kundër okupatorit.
Me çlirimin e Kurveleshit armiku nuk mund të pajtohej. Të pasnesërmen e çlirimit të Gusmarit, me urdhër të posaçëm të mëkëmbësit të mbretit italian, fashistit Jakomoni, dhe kryeministrit Mustafa Kruja, forcat fashiste kryen një operacion spastrimi kundër popullit dhe forcave partizane të shoqëruar me vrasje, djegje, plaçkitje me qëllim që të shuanin lufën partizane, të frikësonin e nënshtronin popullin dhe të rivendosnin pushtetin fashist në të gjithë krahinën.
Forcat fashiste u drejtuan nga komandanti i karabinierisë dhe prefekti i Gjirokastrës Tahir Kolgjini. Komanda e operacionit u përforcua me ushtarë të Divizionit “Parma” dhe me avionë vëzhgimi për bashkëveprim me kolonat fashiste, zbulim të forcave partizane dhe bombardim të fshatrave të krahinës. Armiku nuk e pati të lehtë. Partizanët e vullnetarët e çetave zunë shtigjet e Kurveleshit të Sipërm, shtigjet e Kuçit, Bolenës, Kallaratit, Çorrajt e Fterrës. Fashistët, megjithë goditjet që morën, kishin epërsi në njerëz dhe armatime. Ata arritën të futen në Gusmar, (por edhe aty nuk qëndruan të qetë, sepse partizanët dhe fshatarët i goditnin çdo natë). Pas dy javësh, mbasi dogjën fshatra të tëra, vranë pleq, gra e fëmijë, armiku u largua pa ia arritur qëllimit të shkatërronin çetat partizane, të çarmatosnin popullin dhe të rivendosnin pushtetin fashist.
Në këtë kohë dolën këngët e njohura të Memo Metos, që përjetësuan ngjarjet si :
Kurvelesh zemëra ime, Kurvelesh,
Ç’janë këto lajmërime, Kurvelesh,
Të dërgon Duçja “Lëvdime”, Kurvelesh,
Se do bëhen bombardime, Kurvelesh,
Shtëpi, plaçka e thërrime, Kurvelesh,
Zjarr e flak e shkatërrime, Kurvelesh,
Do mbeten foshnjat jetime, Kurvelesh,
Nga Kolgjini dhe Merlika, Kurvelesh…
Ose kënga tjetër për prefektin tradhtar e të shitur :
Këtu na erdhi prefekti,
Shpërndan afishe miletit,
Ca me firma të dovletit,
Ca me firma të prefektit,
Ky prefekti nur, o nur,
Gjysma turk, gjysma kaur,
Dhe një natë që ra një mur,
Vate u fut në haur,
Në haur u fut i ngrati,
Atje ishte edhe veshëgjati.
Pas dështimit të këtij operacioni fashist në Kurvelesh, puna u shtri edhe në fshatrat e Bregdetit, Rrëzomës, Delvinës, Konispolit, Kardhiqit, Tepelenës, Lumit të Vlorës, duke vendosur lidhje e bashkërenduar veprimet e çetave partizane e vullnetare të këtyre zonave. Këto lidhje, për Delvinë e Sarandë, realizoheshin shpesh nëpërmjet Fterrës. Kështu Çeta e Fterrës e shtriu aktivitetin edhe më tej. Në dhjetor 1942, një pjesë e çetës shkoi në ndihmë të çetave të tjera në Kurveleshin e Sipërm, pjesa tjetër qëndroi në Fterrë, duke kryer shërbimin në Bregun e Borshe, Shënthanas, Galile, Hamurriqe.

5. Veprimet luftarake të Çetës Territoriale të Fterrës. Sulmi mbi postbllokun e Borshit. Fuat Mato dëshmor i parë i Fterrës dhe i rinisë së Kurveleshit.
Në fillim të vitit 1943 ishin krijuar kushte për veprime luftarake kundër forcave të armikut të përqëndruara në rrugët e komunikacionit. Në Fterrë erdhi Çeta Partizane “Hajredin Tremishti” e drejtuar nga zv/komandanti i saj Xheladin Beqiri. Mbas takimit me Këshillin NCL dhe Çetën e Fterrës, u vendos që të sulmoheshin forcat italiane në Postbllokun fashist të Borshit, ku qëndronte një togë armike. Çeta e Fterrës e kishte nisur aktivitetin e saj më 27 qershor 1942, por në fakt veprimi i parë luftarak fillon me këtë aksion. Në kthesë të rrugës për në Fterrë armiku kishte ndërtuar një qendër zjarri, e cila shërbente për vrojtim e luftim. Më 26 janar, nga Çeta e Fterrës u morën të dhëna zbuluese mbi forcat dhe armatimin e armikut. Çeta partizane “Hajredin Tremishti” dhe ajo e Fterrës u vendos në pjesën nga Burimi i Ixorit deri në kthesën e parë të rrugës që vjen nga Fterra, ballë për ballë me mitrolozin e rëndë. Sulmi u bë në orën një pas mesnate dhe vazhdoi deri në orën tre e gjysëm të datës 27 janar. Fashistëve u erdhën në ndihmë forca të tjera nga Suga. Çeta iu afrua armikut deri në distancën e hedhjes së granatave. U vranë disa ushtarë, u plagos një oficer dhe një ushtar u zu rob. Në këtë aksion Çeta e Fterrës ishte nën goditjen kryesore të armikut. Dëmet nga ana jonë ishin një i vrarë dhe një i plagosur, të dy luftëtarë të Çetës së Fterrës.
Në këtë aksion mbeti i vrarë dëshmori i parë i Fterrës dhe i rinisë së Kurveleshit FUAT MATO, që ra në afërsi të drejtpërdrejtë të mitrolozit armik. Trupin e tij e tërhoqën me vështirësi Vehip Mero e Pasho Zhupa. Në këtë aksion u plagos Shyqyri Sadikaj.
Nga Çeta e Fterrës morën pjesë 18 vetë midis të cilëve: Hiqmet Dusha. Iljaz Kofina, Shaban Mita, Shyqyri Sadikaj, Fuat Mato, Veli Mehmeti, Habil Hizmo, Vehip Mero, Zihni Mero, Pasho Zhupa, Azem Çeli, Rufet Ruko, Muhedin Hadëri, Safet Gjoni, Nurçe Gjoni etj.
Menjëherë populli i Fterrës i ngriti këngë dëshmorit të tij të parë, trimit FUAT MATO, këngë që u këndua vazhdimisht gjatë Luftës e pas Çlirimit të vendit nga populli i Fterrës e në Kurvelesh:
…E zeza natë e janarit
Në postbllok plasi zjarri
Kush u hodh në sulm i pari,
Djal’ i vogël i Jasharit,
Fuati, petrit i malit....
Varrimi i Fuatit u bë më më 28 janar 1943. Hiqmet Dusha në emër të bashkëluftëtarëve, të rinisë dhe të fshatarëve u betua që “Fterra do të qëndrojë përherë me Luftën NCL dhe Fuatit do t’ia marrim hakun ...” Ai i bëri thirrje rinisë të tregohej e gatshme për të marrë pjesë në aksione të tjera kundër armikut. Memo Metua i shprehu Nënë Fatimesë ngushëllimet dhe po atë ditë, i frymëzuar nga qëndrimi heroik i saj ai ngriti vjershën e njohur “Se liria i ka rrënjët mu në gjak”:
Pas tre ditësh erdhën në Fterrë për t’u betuar tek varri i Fuatit përfaqësues të rinisë së Kurveleshit. Para tyre mbajti një fjalim të zjarrtë Birçe Sinamati, që ngriti peshë zemrat e gjithë pjesëmarrësve. Të frymëzuar nga kjo ngjarje, shumë nga të rinjtë shtuan radhët partizane. Të njëjtën gjë bëri edhe vëllai më i madh i Fuatit, Turhani. Në atë kohë ai ishte student në Normalen e Elbasanit. Më 1 maj 1943, bashkë me 100 shokë të tjerë normaliste, braktisi mësimet dhe doli partizan. Turhani u rrjeshtua në Çetën e Dumresë e më pas në Brigadën e I-rë S. Në shtator 1943 ai u pranua në PKSH dhe u caktua zv/komisar i Kompanisë së Mortajeve të kësaj brigade. Ra dëshmor gjatë luftimeve për çlirimin e Pogradecit në maj 1944.

6. Përpjekjet e armiqve për të penguar Luftën ANCL. Lindja e Ballit Kombëtar. Fterra i qëndron besnik fjalës së dhënë
Fashistët, për ta pasur më të lehtë sabotimin e Luftës ANCL në Kurvelesh, përdorën futjen e spiunëve në zonat e lira Në shkurt 1943 dërguan në Kurveleshin e Poshtëm një oficer të zbulimit ushtarak. Ai u paraqit si i arratisur antifashist. Në Fterrë, me porosi të Hiqmet Dushës, ai u shoqërua për në Kuç. Në këtë kohë italianët përgatiteshin të kryenin një operacion të madh në Kurveleshin e Poshtëm. Agjenti me të dhënat e grumbulluara përgatiti një letër, të cilën ia dha një fshatari nga Kuçi që ta postonte në Himarë. Letra do të binte në duart e zbulimit italian në Vlorë. Ajo u kap, sepse partizanët ishin vigjilentë. Në të thuhej : “Ndodhem karshi ishullit të Korfuzit, 20 km në thellësi. Këtu ka portokalle dhe ullinj. Më propozojnë të fejohem më një vajzë. Që fejesa të dalë më sukses, më duhen 2000 lireta”. Përmbajtja ishte: “Në Kurvelesh ka partizanë (portokalle) dhe ullinj (fashistë). Për të kryer operacionin duheshin 2000 forca”. Gjyqi partizan këtij spiuni i dha dënimin e merituar.
Rast tjetër ishte ai i ushtarit italian që u kap në postbllokun e Borshit, të cilin e liruan. Në kolonën e ushtarëve të operacionit fashist të prillit që erdhi nga Saranda në Fterrë e Kuç, ai u tregonte eprorëve të tij shtëpitë ku strehoheshin partizanët, të cilat pastaj u dogjën.
Në nëntor 1943 u krijua Organizata e Ballit Kombëtar. U propagandua se ekziston një organizatë nacionaliste që ishte për bashkimin e shqiptarëve në luftë kundër pushtuesit. Partia i bëri thirrje Ballit Kombëtar që të bashkohej me Luftën Antifashiste NCL si pjesëtarë të Frontit NCL. Por në janar-mars 1943 krerët e Ballit Kombëtar nënshkruan një sërë marrëveshjesh me pushtuesit. Ata synonin të siguronin pushtetin politik pas mundjes së Italisë fashiste dhe të neutralizonin Frontin ANCL. Sabotuan përpjekjet për luftë të përbashkët e ndërmorën veprime për të shuar Lëvizjen ANCL.
Në mars 1943 erdhi në Fterrë eksponenti i Ballit Kombëtar në Qarkun e Gjirokastrës, Ismail Golemi. Përveç Hiqmet Dushës e Mehmet Dushës në mbledhjen e organizuar në fshat ishte dhe Birçe Sinamati nga Kuçi. Ismaili u mundua t’u mbushte mendjen burrave të Fterrës se “Italia është akoma e fortë” .... “Nuk ka ardhur akoma koha për luftë, po të luftohej do të merrej populli në qafë, do të kishte vrasje, djegje e persekutime, prandaj nuk duhej vajtur pas komunistëve...”. Por fjalët e tij nuk pinë ujë. Burrat e Fterrës, të cilët shihnin e kuptuan se kujt i shërbente kjo organizatë, qëndruan përkrah Frontit NCL e nuk u lëkundën nga fjala e dhënë e vendimi i tyre. Fterjotët, Hiqmeti, Mehmeti e Birçja i hodhën poshtë me argumente propagandën e nuk pranuan propozimet e tij. Ismail Golemi, nëpërmjet Lugut të Fterrës, iku nga kishte ardhur.

7. Operacioni armik i prillit 1943 në Kurvelesh dhe qëndrimi i popullit të Fterrës.
Në pranverë 1943 në zonat malore të Vlorës dhe Gjirokastrës ishin ngritur baza partizane, të cilat mbanin nën goditje rrugët e komunikacionit. Kurveleshi ishte një nga bazat më të forta. Çetat partizane dhe territoriale ishin bërë zot të krahinës. Këshillat NCL vepronin ngado si i vetmi pushtet i popullit.
Në këto kushte, fashistët vendosën të kryenin në Kurvelesh një operacion spastrimi nga pesë drejtime, me epiqendër Kuçin. Ata shpresonin t’i jepnin një grusht dërrmues Lëvizjes NCL që kishte marrë përmasa të gjera. Kjo do t’u shërbente për të vendosur pushtetin fashist, që populli i Kurveleshit e kishte përmbysur.
Forcat italiane sulmuan nga Himara, Tepelena, Gjirokastra për në zemër të Kurveleshit. Ata parashikonin që me goditje nga disa drejtime, t’i detyronin forcat partizane të tërhiqeshin, t’i rrethonin ato me epiqendër Kuçin dhe pastaj të sulmonin për t’i shkatërruar.
Çeta Vullnetare e Fterrës dhe pak partizanë qëndruan në pozicione e në vëzhgim në Borsh të Vjetër dhe pastaj do të zinin rajonin Rripa e Cjepurit e Bërdë. Fashistët të grumbulluar në Ixuar të Borshit, mund të sulmonin në çdo kohë dhe populli nuk duhej të gjendej në befasi. Më 15 prill fashistët hynë në Fterrë pa ndeshur në rezistencë, mbasi erdhi urdhëri për tërheqje. Nëpër lumin Shushicë përparonte një batalion armik.
Populli i Fterrës u largua në pyjet e Koritës, Moçalin e Çoke, Lugun e Thellë, Cmarte e gjetkë, duke marrë me vete vetëm pak sende të nevojshme për jetesë. Në Fterrë fashistët arrestuan dhe morën me vete 10 fshatarë, kryesisht pleq, të cilët qëndruan për të ndikuar në mosdjegjen e shtëpive të fshatit. Ata i çuan në Vlorë, i mbajtën të izoluar dhe pas një kohe i liruan. Me të hyrë në Fterrë ushtria italiane dogji 20 shtëpi dhe grabiti pasurinë e bagëtinë, bashkë me kafshët e punës që gjetën përpara.
Kurveleshi u përshkua me zjarr nga trupat fashiste. Karabinieria ushtroi terror, dogji shtëpitë, vranë e arrestuan simpatizantë që nuk mundën të iknin nga fshatrat. Forcat armike qëndruan deri më 22 prill 1943.
Dëmet ishin të shumta. Në një komunikatë të luftës thuhej: “Kurveleshi u qëllua befas. Fashizmi dogji, plaçkiti, shkatërroi në mënyrë fashiste. Me qindra fëmijë kanë ngelur pa bukë, pa strehë. Fashistët dogjën Kuçin, një pjesë të Fterrës, të Bolenës, disa shtëpi në Progonat e Nivicë.”
Megjithatë armiqtë nuk mundën të shkatërronin e të dëmtonin asnjë nga repartet partizane ose nga çetat territoriale të Kurveleshit. Operacioni armik, jo vetëm që nuk lëkundi besimin e popullit në fitoren e Luftës ANCL, por përkundrazi e shtoi urrejtjen ndaj pushtuesit.

8. Qëndrimi përbuzës i fterjotëve ndaj prefektit të Gjirokastrës.
Autoritetet kuislinge të Gjirokastrës, që të ruanin njëfarë kredie për vete në popullin e Kurveleshit dhe për të zbutur zemërimin e madh që kishte përfshirë fshatarët për shkak të mizorive që kishin kryer fashistët italianë në Operacionin e Prillit, menduan t’u shpërndanin fshatarëve një sasi të hollash dhe misër në formë dëmshpërblimi. Shpërndarjen e ndihmave e mori në dorë prefekti i Gjirokastrës Rasim Babameto, i cili erdhi në Kurvelesh të Poshtëm me një suitë të madhe që të ndante lëmoshën e pushtuesit, duke dashur të tregojë njëkohësisht “dhembshurinë” e kuislingëve për fatkeqësinë që e kishte goditur popullin.
Më datën 19 maj 1943 prefekti erdhi në Fterrë. Kërkoi të bënte takim me burrat e fshatit. Takimi u bë në shtëpinë e Neim Zanit. Në këtë takim ishin disa fshatarë dhe Hiqmet Dusha e Mustafa Matohiti, i cili u paraqit si mësues në Çorraj. Mbasi dëgjuan pallavrat e prefektit, ndërhynë Mustafai e Hiqmeti duke u thënë: “Megjithëse ju i quani komunistët të shitur ata hanë vetëm bukën e tyre, kurse ju hani në çanakun e fashizmit dhe me të hollat e tij keni ardhur këtu të na ofroni ndihmën tuaj “bujare”. Kjo tregon se komunistët janë bij të popullit që luftojnë për çlirimin e atdheut dhe jo të shitur, prandaj mos u mundoni t’i mbushni mendjen njeriu se nuk ju dëgjon kush…”
Kjo përgjigje elektrizoi gjendjen dhe shumë nga pjesëmarrësit i thanë prefektit që operacioni në Kurvelesh ishte kryer me dijeninë dhe miratimin e tij. Në fund fshatarët njëzëri nuk i pranuan ndihmat e fashizmit. Të nesërmen prefekti shkoi në Kuç ku mori të njëjtën përgjigje nga populli i Kuçit.
Pas operacionit armik të prilllit nga persona të veçantë në fshat pati edhe ndonjë lëkundje ndaj Luftës ANCL, që synonin rivendosjen e pushtetit të vjetër, por këto mendime u hodhën poshtë nga populli i Fterrës.
9. Çeta e Fterrës zgjeron aktivitetin edhe jashtë territorit të saj. Në Fterrë inaugurohet Çeta Partizane “Toto Bolena”. Hiqmet Dusha bie dëshmor në Libohovë. Populli i Fterrës betohet për të dytën herë.
Uniteti i popullit të Fterrës forcohej çdo ditë. Çeta vullnetare e inkuadruar në Batalionin Territorial të Kurveleshit të Poshtëm, shtoi aktivitetin edhe jashtë fshatit si në Kurveleshin e Sipërm, Mesaplik, Rrëzomë etj. Ajo zakonisht rrinte në pozicione në kufi me Borshin, e gatshme për t’u mbrojtur nga sulmet e fashistëve. Por, duke filluar nga maji 1943, bashkë me çetën e Kuçit shkoi në Gusmar për t’u ardhur në ndihmë forcave partizane pas operacionit armik të prillit, ku fashistët kishin arrestuar e dërguar shumë burra në kampet e përqëndrimit. Nga Smokthina ajo u kthye në fshat e qëndroi në pozicione, përsëri në gatishmëri në drejtim të Borshit.
Në qershor, pjesëtarë të Çetës së Fterrës, bashkë me Çetën “Hajredin Tremishti” nëpërmjet Kurveleshit të Sipërm, shkuan në fshatrat e Kardhiqit e të Rrëzomës, ku zhvilluan aktivitete politiko-propagandistike. Ata hapën gjithashtu edhe depot e drithit të mbledhur nga pushtuesit dhe ua shpërndanë atë fshatarëve.
Në fillim të gushtit, një pjesë e Çetës së Fterrës, e udhëhequr nga Mehmet Dusha, së bashku me atë Kuçit, shkuan në Kurveleshin e Sipërm, ku krerët reaksionarë të Nivicës kërcënonin Çetën e Bregut që ndodhej në Qafën e Kreshtës. Çeta shkoi gjithashtu në Gusmar e Rexhin në mbrojtje të bazave të Lëvizjes NCL dhe mori pjesë në debatin politik me tradhtarin Tahir Kolgjini.
Pas kësaj çeta, kryesuar nga Mehmet Dusha, u caktua me detyrë që të shoqëronte dhe siguronte përfaqësuesit e Frontit NCL në debatin politik që do të bëhej në Vaun e Dafinës me krerët e Ballit Kombëtar. Diskutimet e mbajtura dhe fjala e Memo Metos në mbrojtje të Luftës ANCL dhe organizimit të aksioneve kundër pushtuesit fashist u mbështetën nga pjesëmarrësit dhe i paralizuan krerët e Ballit, të cilët dështuan plotësisht.
Çeta e Fterrës zakonisht vepronte brenda fshatit e rreth tij, por në rastet që përmendëm u aktivizua edhe jashtë fshatit, duke kryer detyra që zakonisht i kryenin çetat partizane. Për zbatimin e këtyre detyrave, në çetën e Fterrës ishte krijuar një bërthame e vogël e përhershme vullnetarësh.
Karakteristikë e popullit të Fterrës me shumë intelektualë, arsimtarë e studentë, nëpunës të thjeshtë në aparatet administrative të asaj periudhe, në mënyrë të veçantë në 6-mujorin e parë të vitit 1943, por edhe më përpara, duke iu përgjigjur thirrjes që u bëri Fronti NCL për të braktisur administratën fashiste, si edhe këshillës së intelektualeve që ishin në Fterrë, Hiqmet Dusha e të tjerë, përqafuan Lëvizjen ANCL dhe u kthyen në fshat. Braktisën punën dhe studimet dhe erdhën në Fterrë : Mehmet Dusha, Bilal Dusha, Safet Memi, Lame Xhama, Shefki Mita, Resul Mita, Shaban Mita, Dilaver Shkurti, Shefqet Shkurti, Demir Shkurti, Ismet Elezi, Sirri Bezhani, Nafiz Bezhani, Rait Braho, Xhevdet Braho, Remzi Braho, Qemal Mehmeti, Lazo Kofina, Sami Kofina, Xhevdet Kofina, Belul Brinja, Nishat Brinja, Shefqet Brinja, Zilfo Malo, Safet Gjoni, Kadri Gjoni, Qazim Gjoni, Sadik Mehmeti, Halil Mato, Sinan Ruko, Eshref Mita e shumë të tjerë nëpunës e studentë fterjotë. Pati edhe fterjotë që në atë periudhë ushtronin punë private dhe që ishin aktivizuar në shërbim të Luftës NCL, të cilët u kthyen në vendlindjen e tyre me gjithë familje. Shumë nëpunës e studentë ishin lidhur me Lëvizjen NCL dhe punonin për të, bile kishte nga këta që ishin të organizuar në grupet edukative. Me të ardhur në fshat ata morën kontakt me Hiqmet Dushën, me komunistë e aktivistë të tjerë, me këshillin NCL dhe çetën vullnetare e u aktivizuan menjëherë duke marrë pjesë në luftën e armatosur.
Në qershor 1943 inaugurohet Çeta Partizane “Toto Bolena”, një nga çetat e para të Kurveleshit, e cila rreshtimin e parë e bëri në Fterrë, në vendin e quajtur Kondale. Ajo përbëhej kryesisht nga vullnetarë të Kurveleshit të Poshtëm, duke përfshirë edhe gjashtë fterjotë. Komisar u caktua Hiqmet Dusha dhe komandant Iljaz Kofina. Fakti që në udhëheqje të çetës u caktuan dy fterjotë tregon vlerësimin që i bëhej Fterrës e bijve të saj.
Në gusht 1943 kjo çetë u inkuadrua në Batalionin “Asim Zeneli”. Në luftimet për asgjësimin e garnizonit italian në Libohovë, mori pjesë edhe batalioni “Asim Zeneli”. Pas dy ore luftimesh të përgjakshme, partizanët çliruan Libohovën dhe armiqte u mbyllën në kala. Por në mëngjezin e 31 gushtit, fashistëve u erdhën ndihma, forca të reja nga Gjirokastra, dhe partizanët u detyruan të tërhiqen. Nga forcat tona, ndërmjet katër partizanëve, ra dëshmor komisari trim Hiqmet Dusha, i cili ishte ndër të parët që u hodh në sulm në portën kryesore të kalasë.
Vrasja e Hiqmetit, komisarit të dytë pas Asim Zenelit në Qarkun e Gjirokastrës, ishte një humbje e madhe për familjen, për popullin e Fterrës e në krahinë. Por hidhërimi u kthye në forcë. Emri dhe vepra e Hiqmet Dushës, ideatorit, agjitatorit të flaktë të Luftës ANCL u bë shembull heroizmi për të gjithë popullin dhe rininë e Fterrës, të cilët u betuan për të dytën herë se do t’i qëndronin besnikë Frontit ANCL dhe se do t’ia merrnin hakun. Në kujtim të tij, në tetor 1943, një nga çetat e Batalionit ”Dëshnica” mori emrin e Hiqmet Dushës.

10. Krijimi i celulës se Partisë Komuniste dhe aktivit të Rinisë Komuniste në Fterrë. Forcimi i rolit udhëheqës të organizatës-bazë.
Partia Komuniste ishte forca e vetme politike e organizuar, mbartëse e idealeve të luftës për çlirimin kombëtar, flamurtare, udhërrëfyese dhe udhëheqëse e masave që do ta çonte deri në fund luftën e filluar. Celulat e Partisë udhëhiqnin luftën politike e të armatosur të popullit. Në Kurvelesh, në maj 1942, ishte formuar celula e parë komuniste e në nëntor të atij viti celula e Kurveleshit të Poshtëm. Në mars 1943 Komiteti Krahinor i Partisë, për të forcuar punën, i kushtoi një kujdes të veçantë krijimit të celulave të reja. Në këtë kuadër u krijua celula e Partisë edhe në Fterrë.
Deri në muajin korrik 1943, puna e Partisë në Fterrë udhëhiqej nga komunistët fterjotë, që jetën e Partisë e bënin në celulën e Kurveleshit të Poshtëm. Dhe këta ishin Hiqmet Dusha dhe Lazo Kofina.
Më 17 korrik 1943 në shtëpinë e Shaban Mitës u krijua celula e parë e Partisë në Fterrë me komunistë fterjotë. Në mbledhje morën pjesë Mehmet Dusha, Shaban Mita, Bilal Dusha dhe Eqerem Kofina. Në këtë kohë komunistët më të vjetër Hiqmet Dusha dhe Iljaz Kofina, kishin kaluar në formacionet partizane.
Përgjegjës i celulës u caktua Mehmet Dusha, i cili në fund të dhjetorit 1942 kishte braktisur detyrën si sekretar komune në Qarkun e Beratit, mbasi për lidhjet e tij me Qarkorin e Beratit, Çetën e Skraparit dhe aktivitetin antifashist në këtë zonë ishte i kërkuar nga kuestura dhe në fillim të janarit 1943 ai kishte ardhur në Fterrë. Këtu ai gjeti një atmosferë të ndezur dhe terren të përgatitur për luftë kundër fashizmit, të cilën e kishte përgatitur vëllai i tij Hiqmeti. Shtëpia e Dushe ishte bërë qendra e Partisë dhe e Shtabit të Çetës, ku jepeshin e merreshin udhëzime politike e luftarake, bëheshin mbledhje e takime ilegalësh. Ardhja e Mehmetit ishte ndihmë e madhe për të vëllanë Hiqmetin dhe ai filloi menjëherë aktivitetin jo vetëm në fshat, por edhe në krahinë e më gjerë. Brenda një kohe të shkurtër u zgjodh anëtar i Këshillit Krahinor të Kurveleshit.
Pas largimit të Hiqmetit, në qershor 1943, ai u caktua udhëheqës i Çetës së Fterrës dhe i Këshillit NCL të fshatit. Mehmeti kreu funksionin e sekretarit të celulës dhe komisarit të Çetës së Fterrës deri në 19 dhjetor 1943, kur vajti delegat në Konferencën e Partisë së Qarkut, në Sheper, nga ku u caktua komisar i Batalionit “Dëshnica” të Përmetit e më pas komisar i Grupit të 5-të të Përmetit. Në maj 1944 zgjidhet delegat në Kongresin Antifashist të Përmetit si përfaqësues i ushtrisë të kësaj zone. Me urdhër të Shtabit të Përgjithshëm të UNCL, mbas Kongresit të Përmetit caktohet komandant e Grupit të I-rë Kurvelesh-Bregdetit të Zonës së Parë Operative Vlorë-Gjirokastër e në gusht 1944 zv/komandant i Brigadës së XIX-S deri në çlirimin e vendit.
Shaban Mita ishte një nga ilegalët e parë në Fterrë, bashkëpunëtor i ngushtë i Hiqmetit, Mehmetit e Safetit. Ishte ngarkuar nga Partia të organizonte dhe udhëhiqte rininë. Këtë detyrë ai e kreu me sukses, krijoi Aktivin e Rinisë Komuniste dhe atë të Rinisë Antifashiste (BRASH), që luajtën një rol të madh në këtë periudhë. Mjeshter i anës teknike për shtypjen e materialeve të ndryshme propagandistike dha një kontribut të madh në këtë fushë.
Bilal Dusha, ishte lidhur me Lëvizjen NCL që në vitin 1941 kur ishte me punë në Rehovë të Drashovicës ku qëndroi deri në vjeshtën e vitit 1942. Atje ai përqafoi idetë e luftës për liri. Me kthimin në fshat u bë aktivist i Rinisë Antifashiste Shqiptare dhe pjesëmarrës në Çetën Territoriale të fshatit. Punoi pa u lodhur, duke ndihmuar vëllanë e tij Hiqmet Dusha, organizatorin e rezistencës në fshat, si korrier, duke shkuar fshat më fshat për të kryer porositë e partisë, për të shumëfishuar komunikatat që vinin ilegalisht, si dhe informacionet që merreshin nga një radio me bateri në shtëpinë e Ismet Elezit etj. Në tremujorin e parë 1944 kaloi në formacionet partizane, fillimisht përgjegjës rinie batalioni në Grupin e Parë Bregdet-Kurvelesh, ku në një nga betejat e kryera nga ky grup u plagos dhe u shtrua në Spitalin Partizan të Fushëbardhës. Pas daljes nga spitali u caktua përgjegjës i Rinisë në Batalionin e I-rë të këtij grupi dhe për aktivitetin e tij u zgjodh delegat në Kongresin e Parë të Rinisë Antifashiste në Helmës të Skraparit. Luftoi në këtë formacion ushtarak me trimëri deri në çlirimin e vendit
Eqerem Kofina, aktivist dhe pjesëmarrës në Lëvizjen Antifashiste NCL dhe në Çetën e Fterrës që nga viti 1942. Iljazi, babai tij, ishte komandant i Çetës së Fterrës që në krijimin e saj. Shtëpia e tyre ishte një nga bazat e rëndësishme të Luftës ne fshat. Në pranverë 1944 kaloi në formacionet partizane.
Safet Memi, në fund të korrikut 1943 braktisi punën e tij private si farmacist në Himarë dhe erdhi në Fterrë. Menjëherë filloi aktivitetin e tij antifashist në dobi të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimatare, duke qëndruar në krah të Mehmetit si shok e bashkëpunëtor i ngushtë. Në gusht 1943 pranohet në Parti. Me largimin e Mehmetit, nga dhjetori 1943, deri në çlirimin e vendit, ka qenë sekretar i celulës së Partisë në Fterrë, komisar i çetës vullnetare të Fterrës, anëtar i Këshillit Nacionalçlirimtar, duke marrë kështu drejtimin politik e ushtarak të Fterrës, detyra të cilat i udhëhoqi me urtësi e pjekuri deri në çlirimin e vendit. Nga tremujori i tretë 1944 u bë anëtar i Komitetit të Partisë të Kurveleshit. Safeti ishte lidhur me Lëvizjen Nacionalçlirimtare që në fillimet e saj. Kishte marrë pjesë në Demonstratën e 28 Tetorit 1941 në Tiranë dhe ishte burgosur për aktivitet antifashist, pjesëmarrës në grupet edukative, fillimisht në Tiranë dhe pastaj në Himarë.
Më pas komunistët e të dy fshatrave Fterrë-Çorraj u bashkuan në një organizatë deri në çlirimin e vendit. Sekretar mbeti vazhdimisht Safet Memi.
Në qershor 1944 në organizatën-bazë u pranua Dilaver Shkurti, ish anëtar i grupit edukativ në Normalen e Elbasanit që nga viti 1942 dhe i ri komunist në Fterrë.
Organizata e Partisë organizoi dhe udhëhoqi aktivitetin politik, ideologjik dhe ushtarak në fshat. Përveç forcimit të Këshillit NCL, i cili zhvillonte një aktivitet të gjerë për mobilizimin e popullit në kryengritjen e armatosur, aktivizoi çetën vullnetare për ta shtrirë aktivitetin e saj edhe jashtë Fterrës, krijimin e rojes partizane që shërbeu si bërthamë e pushtetit ushtarak në prapavijë.
Organizimi i rinisë ishte një nga detyrat kryesore që Partia i vuri vetes që në ditët e para të themelimit të saj. Pjesëmarrjen e rinisë në luftë Partia e vlerësonte si një kusht të domosdoshëm për arritjen e qëllimit të saj strategjik. Prandaj ajo i kushtoi kujdes të veçantë organizimit, edukimit dhe mobilizimit të rinisë, në radhet e së cilës militonin anëtarët e saj më të mirë. Rinia Komuniste kishte për detyrë të bashkonte rreth Frontit NCL masat e rinisë shqiptare, t’i organizonte dhe t’i mobilizonte ato në luftën për çlirimin e atdheut. Në fakt rinia u bë krahu i djathtë i Partisë, ndihmësja e saj më besnike për edukimin e masave të gjera me frymën e patriotizmit luftarak, për mobilizimin e tyre në luftën anifashiste.
Në mars 1943 u krijua Komiteti Krahinor i Rinisë Komuniste të Kurveleshit, ku bënin pjesë një përfaqësues për çdo fshat. Nga Fterra bënte pjesë Shaban Mita.
Pas krijimit të celulës në fshat, në zbatim të detyrave të aktivit të Rinisë Komuniste të Qarkut, nën drejtimin e Komitetit të Rinisë Komuniste të Kurveleshit dhe kujdesit të organizatës-bazë, u vendos që edhe në Fterrë të krijohej aktivi i Rinisë Komuniste. Mbledhja e Parë e Rinisë Komuniste u bë më 5 gusht 1943 në shtëpinë e Eqerem Kofinës. Në aktiv bënin pjesë Dilaver Shkurti, Rait Braho, Lutfi Dusha, Zonjë Kofina, Ballkëze Korkuti, Barjame Brinja dhe Sadete Mërkuri. Gjatë vitit 1944 u pranuan edhe Selim Avreci e Meto Hadëri. I dërguar i Partisë ishte Shaban Mita.
Rinia komuniste grumbulloi rreth saj rininë antifashiste, djem e vajza. Ajo zhvillonte punë të dendur për edukimin e tyre dhe luante rol të rëndësishëm në jetën e fshatit. Ajo ishte forca më e gjallë e aktive, ishte ndihmësja e celulës së Partisë në fshat.
Në vijim të punës me rininë Partia dha udhëzime për organizimin e Rinisë Antifashiste. Bashkimi i Rinisë Antifashiste Shqiptare (BRASH) ishte organizatë e gjerë, ku merrte pjesë e gjithe rinia, të rinjtë komunistë dhe të rinjtë e tjerë.
Udhëzimet për organizimin e Rinisë Antifashiste u pritën me interesim nga e gjithë rinia e fshatit. Mbledhja e parë për krijimin e kësaj organizate u bë javën e parë të shtatorit 1943 në Varré, tek vendi i quajtur Rrapi i Barjamit. Përgjegjës i rinisë u zgjodh Shaban Mita dhe zëvendës Dilaver Shkurti. Në fillim të vitit 1944 u arrit që në aktivitetet e rinisë të merrnin pjesë gati qind për qind e të rinjve dhe të rejave të fshatit. Shumicën dërrmuese e bënin të rejat, sepse të rinjtë ishin larguar për në repartet partizane. Organizata e Rinisë Komuniste dhe ajo Antifashiste bënë një punë të madhe e të gjithanshme për mobilizimin e gjithë fshatit në luftën e armatosur.
Një nga aktivistët e shquar të rinisë me aktivitet në Fterrë në periudhën e Luftës ANCL, pas gjysmës së parë të vitit 1943 ishte edhe Ismet Elezi. Ai mbasi u kthye nga studimet universitare në Itali (Firenze), bashkë me dy shokët e tij, Ali Gjoliku e Mihal Kopali, bënë një takim në Lumë të Çorre dhe vendosën të përkrahnin Frontin NCL. Vendimin që mori e zbatoi. Mori pjesë aktive me Rininë Antifashiste dhe Çetën Territoriale të Fterrës, ndihmoi në përkthimin e lajmeve nga radioja e tyre, kundërshtoi krerët e Ballit, të cilët donin të përçanin fterjotët, gjatë vitit 1944 u bë një drejtuesit kryesorë të rinisë në Rrethin e Kurveleshit. Bashkë me shokët organizoi grupin teatral të Fterrës. U caktua me detyra të rëndësishme në pushtetin e ri të rrethit që u ngrit në zonat e lira, përfaqësoi rininë e Kurveleshit në Kongresin e Dytë të saj.
Një rol të rëndësishëm në drejtimin dhe organizimin e punëve të Partisë dhe Rinisë ka luajtur edhe e deleguara e Komitetit Qarkor në Kurvelesh, Nefo Puto, e cila kishte simpatinë e gjithë rinisë së Fterrës e në Kurvelesh. Në Operacionin e Dimrit, ballistët hapën lajmin që kanë arrestuar Nefo Puton në Çorraj. Safeti, Dilaveri dhe Resul Mita vendosën të ndihmonin në lirimin e saj. Shkuan të tre në Çorraj. Resuli me kryqin gjerman në krah u fut në mes të ballistëve që i njihte. Rezultati ishte që lajmi nuk ishte i vërtetë, por ballistët e kishin përhapur atë lajm, si dhe lajme të tjera për të diskretituar aktivistët e Partisë.
Shumë të rinj të tjerë si Shefqet Brinja, Turhan Mato, Bektash Gëdo, Resul Mita, Pasho Zhupa, Nafiz Bezhani, Osmën Memi, Azem Çeli, Sami Kofina, Shaze Mita, Damo Gjoni, Nevzat Brinja, Naxhi Zhupa, Fuat Brinja, Bexhet Brinja, Nazmi Brinja, Malo Malo, Muhamet Malo, Sefto Gjoni, Mezan Shkurti, Lavdosh Zani, Levend Gjoni, Azem Gjoni, Naxhie Mato e të tjerë kaluan në formacionet partizane ku luftuan trimërisht.
Pasho Zhupa, Shefqet Brinja, Turhan Mato, Bektash Gëdo, Nafiz Bezhani, Bilal Dusha, Sami Kofina etj. u ngritën në përgjegjesi, u pranuan në Parti dhe në Rininë Komuniste.
Në këtë luftë të madhe për çlirimin e Shqipërisë ranë heroikisht në beteja me nazi-fashistët edhe djemtë e Fterrës Hiqmet Dusha, Fuat Mato, Turhan Mato, Osmën Memi, Azem Çeli dhe Shaqo Mita.
Gjatë periudhës së luftës në Fterrë janë aktivizuar dhe kanë kryer detyra të veçanta edhe shumë pionierë, nga të cilët mund të përmendim Bajram Sadikun, Rakip Korkutin, Luan Dushën, Hadër Hadërin, Bardhyl Xhamën etj.
Celula e Partisë tregoi gjithashtu kujdes të veçantë për organizimin e aktivizimin e grave të fshatit. Bashkimi i Gruas Antifashiste Shqiptare (BGASH) si organizatë kishte filluar të krijohej në prill 1943. Pas mbledhjes së Këshillit të Përgjithshëm ANCL mori trajtë të plotë e të përcaktuar si organizatë në gjirin e Frontit ANCL.
Zgjedhja e këshillit të grave u bë në fund të gushtit 1943. Kjo i dha shtytje aktivizimit të tyre. Në këshillin e parë të gruas u zgjodhën Hava Mita, Faro Shehu, Hanko Çeli, Gjylza Korkuti dhe Vahide Mato. Gjatë luftës kanë ndihmuar e janë aktivizuar dhe gra të tjera si Zenepe Dusha, Selime Dusha, Sevde Mita, Hava Ruko, Merjeme Dauti, Tike Çallo, Sadihane Sadikaj, Merushanë Shkurti e të tjera. Gratë dhanë një ndihmë të madhe në zgjidhjen e shumë problemeve që preokuponin Këshillin NCL si furnizimi me ushqime e veshmbathje për partizanët, përgatitja e djemve të fshatit për t’i nisur partizanë, lufta kundër fanatizmit e shumë detyra të tjera.
Një punë të mirë në favor të Luftës ANCL, e organizuar nga Hiqmet Dusha dhe ndihmuar nga Shaban Mita, që i kaloi kufijtë e Fterrës, është bërë nga fundi i vititi 1942, nëpërmjet dëgjimit të lajmeve dhe marrjen e lajmeve të brendshme e të jashtme nga agjencitë e huaja. Nga këto lajme hartohej buletini që dërgohej në Kuç dhe shpërndahej në fshatrat e tjera të Kurveleshit. Pas largimit të Hiqmet Dushës, Shaban Mita në këtë punë u ndihmua nga Ismet Elezi.

11. Përpjekjet e “Ballit Kombëtar” për ta kthyer Fterrën në anën e tyre dështuan
Në kohën që Partia Komuniste zhvillonte veprimtari aktive për t’i bindur masat e popullit se vija e saj politike shprehte interesat e tyre jetike, Organizata e Ballit Kombëtar shtoi veprimtarinë politike e organizative për të vënë në jetë objektivat që i kishte caktuar vetes. Ata dëndësuan propagandën kundër Partisë Komuniste e Lëvizjes ANCL. Krerët e saj filluan të kalojnë nga një krahinë në tjetrën, nga fshati në fshat.
Një veprimtari të tillë ata e zhvilluan edhe në Kurvelesh e në Fterrë.
Përpjekjet e Ballit për ta kthyer Fterrën në anën ë tij, ose për ta përçarë nuk munguan asnjëherë. Për këtë qëllim gjatë tremujorit të tretë 1943 erdhën disa herë në Fterrë përfaqësuesit kryesorë të Ballit nga Vlora, Gjirokastra, Tirana etj. si Kudret Kokoshi, Skënder Muço, Azis Çami, Hysni Lepenica, Avdulla Rami, Zenel Gjoleka, Idriz Jazo Ismail Golemi e të tjerë. Të gjithë këta shitën demagogji, përhapën panik, bënë premtime, bile përdorën edhe presione për ta tërhequr Fterrën me vete, sepse kjo u interesonte shumë si një fshat intelektual, për ta përdorur si shembull edhe në fshatrat e tjerë.
Ardhjen e eksponentëve të Ballit e kishte paraprirë Ismail Golemi në gusht 1943 Lidhur me këtë aktivitet të të deleguarit të Ballit Kombëtar, në një informacion që Komiteti Krahinor i Partisë i dërgonte Komitetit Qarkor, thuhej: “Përpara një jave Ismail Golëmi, bashkë me çetën u paraqit përpara popullit të Kurveleshit të Poshtëm si përfaqësues politik i Ballit, u hoq si luftëtar për luftën, kërkoi bashkëpunim etj. Por populli nuk e pranoi propagandën e tij. Në disa fshatra në mbledhje, pjesëmarrja qe shumë e vogël, diku e kundërshtuan hapur etj. Në Fterrë Ismaili dha të njëjtën konferencë. Këtu gjeti reaksion nga populli e sidomos nga disa intelektualë...”
Krerët ballistë erdhën në Fterrë në gusht 1943, kohë që në zonën Sarandë-Borsh kishin filluar përgatitjet dhe përqëndrimet e trupave fashiste për një operacion të ri ndëshkimor në Kurvelesh, për të cilin Fterra ishte në dijeni dhe kishte marrë masa. Ata kërkuan të bëhej një mbledhje me popullin, e cila u zhvillua në Kondale. Ballistët u munduan të përçanin popullin e Fterrës, të sabotonin pjesëmarrjen e tij në Luftën ANCL, ta kthenin në anën e tyre. U përpoqën të argumentojnë se lufta kërkon drejtim, kërkon burra me peshë dhe do kohën e vet. Nga ana tjetër ata shtruan kërkesën: “që dhe Fterra të përgatiste çetën nacionaliste për luftë”.
Kur avokat Avdulla Rami shtroi problemin e fillimit të luftës Ismet Elezi i tha avokatit: “Ç’e doni ju luftën zoti avokat. Ajo ka tre vjet që ka filluar”. Avokati nuk foli më. Kur folën Azis Çami, Skënder Muço e Hysni Lepenica për luftë sipas kuptimit të Ballit Kombëtar, Mehmet Dusha u tha : “Doni të luftoni? Hajdeni të shkojmë bashkë. Italianët kanë ardur në Borsh e po përgatiten të na sulmojnë. Pa luftuar e pa derdhur gjak liria nuk fitohet”. Ata nuk u përgjigjen. Ballafaqimet me ta nuk ishin të lehta, sepse ata ishin të shkolluar e me përvojë politike. Por aspiratat atdhetare të popullit të Fterrës për Luftën NCL bënë të mundur që edhe në këtë takim ballistët të demaskohen në sytë e popullit dhe të dilte në shesh falsiteti i propagandës së tyre. Përfundimisht mbledhja e kërkuar nga ballistët dështoi. Ata nuk kishin llogaritur mirë vendosmërine e popullit të Fterrës për t’i qëndruar besnik e deri në fund të Luftës ANCL.
Veprimtaria e bashkëpunimi i ballistëve me armikun erdhi gjithnjë duke u rritur deri sa Balli Kombëtar u bashkua haptaz me pushtuesin gjerman dhe erdhi momenti që të luftohej edhe me armë.

12. Populli dhe Ushtria ANCL hidhen në kryengritje të pergjithshme për çlirimin e vendit nga pushtuesit italianë. Italia fashiste kapitullon pa kushte.
Më 10 korrik 1943 në Labinot të Elbasanit u krijua Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë NCL. Situata shkonte drejt kryengritjes së përgjithshme të armatosur. Gjatë kësaj periudhe u krijuan shtabet e qarqeve, komandat e vendit, rojet partizane dhe komanda e Zonës së Parë Operative Vlorë-Gjirokastër. Më 15 gusht 1943 u krijua në Vithkuq të Korçës Brigada e I-rë S, në të cilën fillimisht bënin pjesë edhe tre fterjotë: Turhan Mato, Shefqet Brinja dhe Bektash Gëdo.
Rrëzimi i Musolinit, në korrik 1943, krijoi rrëmujë në radhët e armikut. Ushtria italiane ishte e çorientuar dhe nuk kishte më dëshirë të luftonte. Badolio që erdhi në fuqi pas Musolinit, nuk e pati të gjatë. Në fillim të shtatorit 1943 ai nënshkroi aktin e kapitullimit të Italisë pa kushte, që u shpall zyrtarisht më 8 shtator 1943.
Lajmi i kapitullimit të Italisë fashiste u prit me entuziazëm dhe gëzim në të gjithë vendin. Populli ynë kishte lënguar 4 vjet e gjysëm nën zgjedhën e këtij pushtuesi. Fterra në këtë kohë i kishte dhënë luftës dy dëshmorë, Fuat Maton në Borsh dhe Hiqmet Dushën në Libohovë. Ishte e qartë që lufta nuk kishte mbaruar, ajo do të bëhej më e ashpër, sepse vendin e zuri pushtuesi i ri hitlerian, shumë herë më i ashpër, më i egër, e më dinak se i pari.
Më 8 shtator 1943, Shtabi i Zonës së Parë Operative dha urdhër që Çeta vullnetare e Fterrës, bashkë me çetat e fshatrave të tjerë të Batalionit “Ismail Hakiu”, të nisej menjëherë për në Bregdet për të marrë në dorëzim vendkomandat e ushtrisë italiane. Forcat vullnetare të Fterrës, prej 55 vetësh, të komanduara nga Mehmet Dusha, bashkë me forcat e tjera partizane të krahinës, morën në dorëzim më 9 shtator pika të caktuara, ndërsa pjesa tjetër nën komandën e Shyqyri Sadikajt vajtën në zonën e Sukës. Me veprime të shpejta u çarmatosën ushtarët armiq të garnizoneve gjatë bregdetit dhe u morën në dorëzim materialet luftarake.
Krerët e Ballit Kombëtar duke përfituar nga situata e favorshme vazhduan përpjekjet për ta kthyer popullin e Fterrës në anën e tyre. Edhe Zenel Gjoleka më 8 shtator u bëri thirrje fterjotëve që të organizonin forcat në emër të Ballit dhe të niseshin për në Delvinë, të merrnin në dorëzim ushtrinë italiane dhe depot me armë e ushqime. Kjo thirrje, nuk pati përkrahje në Fterrë. Çeta vullnetare e fshatit zbatoi udhëzimet e Shtabit të Zonës së Parë Operative për çarmatosjen e forcave italiane, për tërheqjen e ushqimeve e armatimeve, si dhe krijimin e bazave në Krizë të Borshit, Fterrë e Kuç.
Më kapitullimin e ushtrisë fashiste , mori fund pushtimi italian, por vendi nuk u çlirua nga pushtuesit e huaj. Një pushtues i ri do të vinte. Lufta do të ishte më e ashpër e më e egër. Për çlirimin e vendit do të duhej më shumë gjak, mund e heroizëm, do të duhej edhe gjaku i Turhan Matos, Osmën Memit, Azem Çelit e Shaqo Mitës.
Ushtarët italianë të dislokuar në Sarandë nuk mundën të largohen me anijet e tyre. Ata u mbytën nga bombardimi i gjermanëve. Udhëtuan për në Porto Palermo sepse, sipas premtimeve nga Italia, do të riatdhesoheshin. Këshillimin e palës sonë që ky udhëtim to mos bëhej, se do të asgjesoheshin nga gjermanët, nuk e pranuan, vetëm ranë dakord t’u dorëzonin armët partizanëve.
Sipas vendimit të gjeneralit të tyre u dorëzuan tek gjermanët. Por gjermanët, pushkatuan së pari gjeneralin italian bashkë me oficerët madhorë. Pjesën më të madhe të oficerëve, nënoficerëve dhe ushtarëve i masakruan, ndërsa një pjesë i çuan në kampet e përqëndrimit. Ata që shpëtuan morën përrenjtë e Bregdetit e të Kurveleshit e u dorëzuan tek partizanët ose tek këshillat NCL të fshatrave. Disa u bashkuan me repartet partizane e luftuan kundër gjermanëve, të tjerët u shpërndanë në fshatrat e zonave të lira. Shumë nga këta u strehuan edhe në Fterrë, me të cilët fshatarët ndanë kafshatën e bukës së fëmijëve të tyre, duke treguar kështu humanizmin e popullit tonë.

13. Bazat kryesore të periudhës së Luftës ANCL në Fterrë
Partia në Fterrë, e mbëshetur që në fillim tek Hiqmet Dusha, realizoi lidhjen me burra e të rinj, që ishin gati të hidheshin në luftë kundër okupatorit fashist. Thirrjen e PKSH drejtuar popullit shqiptar, Hiqmeti e punoi me bashkëfshatarët në forma të ndryshme, sipas niveleve. Influencë të madhe ushtronin në Fterrë, tek familjet e tyre dhe në rrethin familjar, tek bashkëmoshatarët etj. shumë nga ata fterjotë që punonin jashtë fshatit, në qytete e krahina të ndryshme të vendit si nëpunës, mësues e studentë dhe që vinin e iknin nga fshati sidomos në verë. Populli ishte i gatshëm për të kryer veprime luftarake dhe për t’u bërë strehë e luftëtarëve të lirisë.
Në këtë mënyrë Fterra ishte bërë një bazë legale për ilegalët.
Gjatë këtij procesi brenda një kohe të shkurtër nisën të konturohen edhe shtëpitë e para baza të Luftës. Njihen si baza të para shtëpia e Hiqmet-Mehmet-Bilal-Lutfi Dushës, e cila ishte që në fillim dhe mbeti baza kryesore e Luftës ANCL jo vetëm për Fterrën, por edhe më gjerë, ku vinin e qëndronin ilegalë, komunistë, udhëheqës të Partisë të krahinës e të qarkut etj., ajo e Iljaz-Eqerem-Sami-Zonjë Kofinës, e Shyqyri Sadikajt, në të cilat u krye një aktivitet i gjerë dhe i gjithanshëm në dobi të luftës dhe shërbyen si pikëmbështetje nga nisën shumë punë e veprimtari në dobi të saj. Krahas zgjerimit të Lëvizjes, për rolin e tyre të veçantë në favor të Luftës dolën në pah edhe shtëpi të tjera. Një e tillë u bë shtëpia e Shaban Mitës, jo vetëm sepse Shabani tashmë dallohej si një nga aktivistët kryesorë të Lëvizjes në Fterrë, por edhe sepse atje në korrik 1943 u bë mbledhja e parë themeluese e celulës së Partisë të fshatit. Ndërsa më pas, nga vjeshta e vitit 1943 e deri në fund të Luftës, një bazë e rëndësishme ku bëheshin takime e zhvilloheshin mbledhje të Partisë dhe Rinisë Komuniste, strehoheshin partizanë e të deleguar të Partisë u bë shtëpia e Dilaver Shkurtit. Kjo ndodhi sepse Dilaveri, dallohej si njeri nga aktivistët kryesorë të rinisë në Fterrë e më pas në Kurvelesh dhe që nga mesi i vitit 1944 ishte anëtar i celulës Partisë. Atje banoi gjithashtu në më të shumtën e kohës sekretari i celulës së Partisë të fshatit Safet Memi.
Përveç rolit të veçantë të kryefamiljarëve meritë kanë edhe pjesëtarët e tjerë të këtyre familjeve, të cilat pritën, ushqyen, ndërruan, arnuan dhe përcollën me dashuri, bujari, dhëmbshuri sa e sa ilegalë e luftëtarë të lirisë.
Përveç familjeve të mësipërme, është vështirë të veçosh familje e shtëpi që të mos kenë dhënë ndihmesën e tyre, qoftë edhe modeste. Kjo ishte një provë dhe një vërtetim i shpirtit atdhetar e human, liridashës e luftëtar të popullit të Fterrës. Ky shpirt spikati fuqishëm e bindës edhe tek familje që banonin jashtë fshatit, pranë pronave të tyre, si në Galisht, Kretë, Gurrë, Langadhë, Luk të thellë, Lumera, Gjyshtirë, Çerricë, etj., të cilat dhanë një kontribut të veçantë, shpesh duke rrezikuar edhe jetën, për të ndihmuar partizanët, të sëmurët e të plagosurit. Sidomos gjatë ditëve të vështira të operacioneve armike, ndihma e tyre ka qenë e çmuar. Ata nuk u kursyen asnjëherë.

III. VEPRIMTARIA LUFTARAKE E POPULLIT TË FTERRËS
KUNDËR PUSHTUESVE TË RINJ – NAZISTËVE GJERMANË
Pas kapitullimit të Italisë fashiste më 8 shtator 1943 Shqipëria u pushtua nga trupat hitleriane. Këshilli i Përgjithshëm ANCL dhe Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë NCL u dhanë urdhër reparteve partizane dhe mbarë popullit që të goditnin për vdekje pushtuesit e rinj gjermanë.
Më datën 17 shtator 1943, forcat gjermane të Korfuzit bënë një tentativë për zbarkim në Sarandë. Një pjesë e tyre zbritën në tokë. Një pjesë e çetës vullnetare të Fterrës, e drejtuar nga Mehmet Dusha, që në atë kohë ndodhej në Sarandë, bashkë me disa forcat e tjera partizane të drejtuara nga Jaho Gjoliku, bënë dhe përpjekjen e parë me forcat naziste që filluan të zbarkojnë në Sarandë. Kjo përpjekje përfundoi me tërheqjen e forcave armike për në Korfuz dhe me kapjen e robër të një togeri dhe 15 ushtarëve gjermanë.
Pjesa tjetër e çetës së Fterrës, e komanduar nga Shyqyri Sadikaj, u ndodh në Sukë-Porto Palermo bashkë me forca të tjera partizane.
Më 29 shtator forcat gjermane të ardhura nga Greqia, nëpërmjet Konispolit e Kakavijës, sulmuan qytetin e Sarandës dhe të Delvinës. Një pjesë e çetës vullnetare të Fterrës, në drejtimin e Mehmet Dushës, bashkë me forca të tjera partizane pritën autokolonën gjermane në Qafë të Muzinës. Armikut iu shkaktuan dëme nga artileria dhe mortajat partizane. Në Delvinë nazistët gjermanë u bashkuan me kolonën që erdhi nga Konispoli. Një pjesë përparoi drejt Sarandës dhe Bregut të Detit. Forcat desante armike depërtuan në drejtim të Ksamilit ku u pritën gjithashtu me luftë nga çetat partizane dhe territoriale të Kurveleshit të Poshtëm. Përleshja më e përgjakshme e çetave partizane e territoriale, ku bënte pjesë edhe çeta e Fterrës u zhvillua në Kalanë e Borshit, në Qafën e Frashërit, në Gostile dhe në Qafën e Rrëmullës.
Shtabi Operativ nën drejtimin e Mustafa Matohitit vendosën që forcat partizane dhe çeta e Fterrës t’u bënin një rezistencë forcave armike në Bërdë dhe në Qafë të Rrëmullës.
Armiku disa herë më i madh në numër vuri në veprim të gjitha llojet e armëve. Forcat partizane u zmbrapsën dhe zunë pozicione midis Kuçit e Golëmit. Në luftimet e Bërdës u vra partizani i Çetës së Rinisë, Sulo Hysi nga Golemi dhe një partizan nga Senica.
Komisari Ali Gjoliku nga Kuçi në Çetën e Rinisë ra dëshmor në Delvinë. Në Luk të Fterrës, kufi me Golëmin, u vra komisari Themo Vasi, bashkë me 5 vullnetarë nga çeta territoriale e Kuçit, duke përfshirë edhe babanë e Fatime Dushës (Idrizi).
Pas tërheqjes nga Bërda e Rrëmulla të çetave partizane dhe të Çetës së Fterrës, fshatarët tanë, gra, fëmijë e pleq, duke marrë me vete çfarë të mundën, u strehuan në pyje e shpella. Bashkë me ta u strehuan edhe partizanët e sëmurë e të plagosur. Nazistët gjermanë dogjën, prishën, shkatërruan, grabitën çdo gjë që gjetën përpara. Nga Fterra në këtë operacion u vra në Langadhë Hava Dhuli dhe u plagos djali i saj Kajtazi.
Në fillim të tetorit filloi operacioni tjetër armik në zonën e Kurveleshit. Forcat gjermane sulmuan në tre drejtime. Njera pjesë e ushtrisë në drejtimin Vlorë-Himarë, tjetria në drejtim të Kuçit dhe e treta në Vlorë-Tepelenë.
Grupi Partizan i Bregut, një pjesë e Çetës së Fterrës, komanduar nga Shyqyri Sadikaj, që ndodhej në Sukë-Porto Palermo, bashkë me forcat e tjera partizane, u qëlluan me artileri nga forcat gjermane që vinin nga Vlora. Forcat partizane u tërhoqën. Gjermanët erdhën në Borsh. Kolona gjermane nëpërmjet Shushicës, më datën 5 tetor, pushtoi Kuçin. Sulmet e partizanëve në fshatrat e Kurveleshit i detyruan gjermanët të mos qëndronin gjatë nëpër male, por të tërhiqeshin në qytete.
Partia, pas operacionit në Fterrë, caktoi detyra konkrete për mobilizimin e fshatarëve, forcimin e këshillit NCL dhe të çetës vullnetare, aktivizimin e rinisë dhe të gruas në luftë kundër pushtuesit të ri gjerman.
Çeta e Fterrës qëndroi në pozicione në drejtim të Borshit, sepse gjermanët mund të sulmonin në befasi në drejtim të Fterrës.
Në dhjetor 1943 forcat e Ballit Kombëtar erdhën përsëri në fshat dhe kërkuan të mobilizonin fshatarët e t’i merrnin me vete. Por Këshilli NCL, çeta vullnetare, rinia komuniste, rinia antifashiste i paralizoi veprimet e tyre dhe nuk shkoi asnjë fshatar me ta. Çeta vullnetare e Fterrës dha kontributin e saj modest në këtë luftë të madhe që kishte përfshirë gjithë vendin. Gjatë gjithë kohës ajo qëndroi në gatishmëri të plotë në portën jugore të Kurveleshit.
Një kontribut të rëndësishëm gjatë Luftës ANCL ka dhënë rinia e Fterrës me pjesëmarrjen e saj në repartet partizane. Në dhjetor 1943, në prag të Operacionit të Dimrit, në Fterrë erdhën dy batalione të Brigadës së Parë S me në krye komisarin e Brigadës, Tuk Jakova. Të rinjtë e Fterrës iu përgjigjën thirrjes së Komisarit për shtimin e radhëve të saj. Dolën vullnetarë: Nafiz Bezhani, Pasho Zhupa, Sami Kofina, Osmën Memi, Azem Çeli, Razip Gjoni, Bexhet Brinja, Sadik Mehmeti dhe Uzeir Shkurti. Të gjithë bënin pjesë në Çetën Territoriale të fshatit dhe Batalionin “Ismail Hakiu”.
Megjithë kushtet e vështira në ato momente, në prag të Operacionit të Dimrit, siç tregon Nafiz Bezhani, në luftime ditë e natë, pa zjarr, pa gjumë dhe shumë herë pa bukë, djemtë trima të Fterrës i kaluan me sukses të gjitha vështirësitë. Në Brigadën e Parë S. vullnetarët e rinj u bashkuan edhe me tre shokë të vjetër, vullnetarë që në krijimin e brigadës, Turhan Maton, Shefqet Brinjën dhe Bektash Gëdon. Të gjithë bashkë morën pjesë në luftime të përgjakshme e kryen marshime të vështira. Tre prej tyre, Turhani, Osmëni dhe Azemi, ranë dëshmorë.
Në përgjigje të goditjeve të partizanëve, gjermanët filluan Operacionin e Dimrit. Në Kurveleshin e Poshtëm operacioni filloi në fund të dhjetorit 1943. Një kolonë armike mësymjen e filloi në Vranisht-Bolenë-Kallarat. Kolona tjetër nga Borshi në drejtim të Fterrës dhe Kuçit. Forcat e Brigadës së Parë e të Pestë S, bashkë me forcat territoriale, u dhanë kundërgoditje forcave gjermane. Në fund gjermanët u detyruan të tërhiqen. Në fazën e parë të operacionit në frontin e Fterrës, bashkë me forcat e rregullta partizane, mori pjesë edhe Çeta Territoriale e Fterrës.
Në fillim të shkurtit 1944 gjermanët filluan operacionin në gjashtë drejtime, me pikësynim Kurveleshin. Partizanët kudërsulmuan, por meqë forcat armike kishin epërsi, partizanet ndanë pjesë-pjesë forcat e tyre. Gjermanët organizuan edhe një operacion tjetër në shkurt 1944 për të asgjësuar partizanët në zonën Kurvelesh-Mesaplik-Bregdet, por nuk ia arritën qëllimit. Në këtë operacion Çeta e Fterrës, bashkë me forcat e tjera partizane, luftoi kundër armiqve, të cilët kur hynë në fshat dogjën, shkatërruan, grabitën çdo gjë. Kundër pushtuesit gjerman u mbajt qëndrim i vendosur nga të gjithë fterjotët. U mbrojtën partizanët e sëmurë dhe të plagosur në pyje e shpella. Rast tipik është ai i dëshmorit Shaqo Mita, që fshehu partizanin e plagosur. Pas operacionit xha Shaqua i ngriti këngë ballistit që nuk mundi ta zbulojë partizanin :
O Safet, more Safet,
o i shituri për lekë,
partizani në qoshe
të plasnë sytë e s’e pe...
Në këtë operacion gjermanët shpërngulën me forcë dhe nisën në fshat, nëpër borë, me fëmijë e plaçka, familjet fterrjote që banonin në mal, me qëllim që të mos strehonin partizanët gjatë dimrit. Gjatë këij operacioni u vranë nga gjermanët i riu Pertef Malo, Meto Mehmeti, Fatime Isufi dhe Hysen Mita. Pas operacionit, populli i Fterrës zbriti nga malet, pyjet e shpellat ku ishte strehuar gjatë operacionit, por fshatin edhe këtë herë e gjeti të djegur e të shkatërruar.
Çeta Territoriale e Fterrës gjatë Operacionit të Dimrit u rezistoi pushtuesve nazistë dhe forcave balliste që ishin bashkuar me të. Populli përkrahu partizanët dhe ndau me ta kafshatën e gojës.
Për shkak të presionit psikologjik, shpifjeve nga organizata tradhtare e Ballit Kombëtar që bashkëpunonte me armikun dhe individë që donin ta përçanin Fterrën, u krijua një tronditje e përkohshme në unitetin e fterjotëve. Por problemet u sqaruan dhe u zgjidhën shpejt në sajë të punës së madhe që bëri Organizata e Partisë në fshat e ndihmuar edhe nga Komiteti Krahinor dhe ai Qarkor i Partisë.
Uniteti i popullit rreth Frontit NCL u forcua edhe më shumë, gjë që u vërtetua në Operacionin armik të Qershorit 1944, në të cilin populli i Fterrës qëndroi i vendosur dhe i patundur gjer në çlirimin e plotë të vendit.
Nga luftimet e ashpra dhe vuajtjet e rënda në kohën e Operacionit të Dimrit e pas Operacionit, organizata e Partisë, rinia komuniste, rinia antifashiste, këshilli NCL, organizata e gruas, çeta vullnetare e fshatit, luftuan më shumë se çdo herë tjetër për forcimin e unitetit të populllit të Fterrës.
Në këtë periudhë organizata e Partisë dhe këshilli NCL u mbështetën shumë tek organizatat e rinisë, të cilat i aktivizonin vazhdimisht, brenda dhe jashtë fshatit. Bëhej punë e dëndur për edukimin politik të masës së grave, e cila ndihmonte në shërimin e partizanëve të plagosur dhe të sëmurëve, në përgatitjen e bukës për repartet partizane, si dhe larjen e rrobave të partizaneve etj.
Gjatë kësaj periudhe, veprimtaria e organizatës bazë, këshillit NCL dhe organizatave të tjera u përqëndrua në shtimin e radhëve të ushtrisë partizane. Burimi kryesor ishin të rinjtë. Përveç Mehmet Dushës, që u caktua nga Partia në drejtim të formacioneve të mëdha partizane në dhjetor 1943, po këtë muaj shkuan në Brigadën e Parë S. Nafiz Bezhani, Pasho Zhupa, Sami Kofina, Osmën Memi, Azem Çeli, Bexhet Brinja, Sadik Mehmeti, Uzeir Shkurti, që së bashku me Turhan Maton, Shefqet Brinjën dhe Bektash Gëdon, që kishin vajtur që në formimin e Brigadës së I-rë S, bëheshin 12 vetë. Në janar 1944 Dilaver Shkurti dhe Rufet Ruko shkuan në Komandën e Vendit dhe të Qarkut në Kuç. Në muajin prill Bilal Dusha e Lutfi Dusha shkuan në Batalionin e Rinisë, ndërsa Naxhi Zhupa, Sefto Gjoni, Damo Gjoni, Fuat Brinja, Nazmi Brinja, Nevzat Brinja, Mezan Shkurti dhe Muho Zhupa në Brigadën e 8-të S. Pas Operacionit të Qershorit Shaze Mita shkoi partizane në Brigadën e 6-të S., ndërsa Shyqyri Sadikaj, ish komandant i Çetës Vullnetare të Fterrës nga korriku 1943, i cili kishte drejtuar me zotësi çetën dhe ishte dalluar si trim e pjesëmarrës aktiv në luftë, në verën e vitit 1944 shkoi partizan në Brigadën e 12-të S. dhe u caktua komandant kompanie në këtë brigadë. Luftoi me trimëri deri në çlirimin e plotë të vendit.
Periudha e rëndë e operacioneve armike 1943-1944, sakrificat e popullit të Fterrës përballë pushtuesve dhe bashkëpunëtorëve të tyre, ishin një provë e qartë për të mos iu nënshtruar atyre. Këtë e tregoi bashkimi dhe forcimi i unitetit të popullit në fshat pas këtyre operacioneve. Në këtë periudhë u zgjeruan e u forcuan më shumë lidhjet me masat, u forcua uniteti i popullit në Frontin NCL, u forcua aktivi i rinisë komuniste e antifashiste dhe organizata e gruas. Për forcimin e Këshillit NCL u morën masa për zëvendësimin e ndonjë këshilltari që ishte larguar për arsye të ndryshme. Në këtë kohë u punuan në fshat edhe vendimet e Konferencës së Dytë ANCL të Labinotit. Këshilli NCL, ishte i vetmi pushtet politik në fshat, ai do të tregonte kujdes për ushtrinë partizane, duke dërguar vullnetarë të rinj, do të ndihmonte të vobektit dhe të dëmtuarit nga operacionet, në mënyrë që asnjë të mos mbetej pa strehë, do të ndihmoheshin familjet e dëshmorëve dhe të partizanëve etj.
Në këtë periudhë të luftës “Epopenë e Ballit Kombëtar” të Shefqet Musarajt e përvetësoi menjëherë rinia e Fterrës. Këndoheshin këngët partizane, këngët e dëshmorëve, hidhnin valle duke kënduar për heroizmin e tyre, si këngë për dëshmorët, si ajo për Hiqmet Dushën, për dëshmorin Sofo Meksi nga Labova ose recitonin vargje të poetëve të luftës, sidomos poezia e Memo Meto për Fuat Maton dhe vargje të tjera për dëshmorët e Fterrës etj.

1. Operacioni armik i prillit 1944
Nga Operacioni i Dimrit Ushtria Partizane dhe tërë Lëvizja NCL dolën më të fuqishme. Armiqtë pas muajit mars vendosën të zhvillojnë përsëri një operacion të madh për të shkatërruar ushtrinë partizane. Veprimet nisën në fillim të prillit. Ky ishte operacioni i katërt armik që ndërmorën pushtuesit nga Vlora, drejt Himarës, Vranishtit e Luginës së Shushicës, nga Saranda drejt Borshit. Në këtë situatë u muar vendim që të mbrohej Kurveleshi i Poshtëm, ku bënte pjesë edhe Çeta e Fterrës. Gjermanët arritën në Kuç, por pas pesë orë luftimesh armiqtë pushuan zjarrin dhe të nesërmen u larguan, jo vetëm nga Kuçi, por nga i gjithë Kurveleshi. Në këto luftime u vra zv/komandanti i Brigadës së 5-të S. Dervish Hekali dhe një partizan.

2. Kongresi Antifashist në Përmet më 24 Maj 1944
Gjatë pranverës 1944 territori i qarkut tonë ishte nën kontrollin e ushtrisë partizane dhe këshillave NCL, me përjashtim të Sarandës, Delvinës e Gjirokastrës. Në Fterrë organizatat e rinisë dhe gruas zhvillonin veprimtari të dendur politike, për demaskimin e armiqve, për rritjen e vigjilencës, për pjesëmarrjen në luftën e armatosur, për ndërtimin e shtëpive të djegura e të shkatërruara, për mobilizimin e të gjithë fshatarëve në çetën territoriale të fshatit dhe në batalionin e Kurveleshit të Poshtëm etj.
Në lëmin politik, populli ynë ishte i lidhur me Partinë dhe Frontin ANCL, ndërsa në fushën ekonomike krijoheshin vështirësi serioze. Prandaj për Këshillin ANCL të fshatit mbeteshin në rendin e ditës dy probleme kryesore: furnizimi i popullit me bukë dhe strehimi. Për strehimin u morën masa për rindërtimin e shtëpive brenda mundësive dhe nevojave të ngutshme të secilës familje. Më shqetësuese mbetej sigurimi i bukës për popullin, sepse rezerva nuk kishte, sidomos pas operacioneve. Bujqësia ishte në vështirësi. Kontaktet me qytetin ishin ndërprerë. Për përmirësimin e gjendjes, ndihmuan komunistët, rinia, aktivistët. Vështirësitë e një familjeje u bënë vështirësi për tërë fshatarët, duke zbatuar ndihmën vëllazërore për njeri tjetrin. Ndihma të tilla organizoheshin edhe për familjet që i kishin djemtë partizanë.
Veprimtari e Këshillit NCL ishte edhe zgjedhja e delegatëve për në Kongresin Antifashist të Përmetit. Nga Fterra u zgjodh përfaqësues i popullit Safet Memi, i cili mori pjesë në mbledhjen krahinore, nga e cila u zgjodhën delegatët e Kongresit. Delegat për në Kongresin e Përmetit, si përfaqësues i Ushtrisë Partizane për Zonën e Parë Operative, u zgjodh Mehmet Dusha,.

3. Operacioni i qershorit 1944
Në pranverën e vitit 1944 u spastruan nga armiqtë gati të gjitha krahinat në Jug të vendit. Kjo ngriti lart gjendjen moralo-politike të partizanëve, forcave territoriale dhe popullit.
Okupatorët dhe tradhtarët organizuan operacionin tjetër të përgjithshëm me forca më të shumta, me qëllim që të asgjësonin Ushtrinë NCL, Frontin dhe Këshillat NCL.
Operacioni nisi më 5 qershor për të asgjësuar forcat partizane në Mesaplik, Kurvelesh, Bregdet me qëllim që të dilnin në Kuç e në Borsh, në shpinë të forcave partizane që vepronin nga Dhërmiu në Shënvasi.
Kurveleshi u sulmua përmes Kalasës, Malit të Gjerë, Kardhiqit, Bënçës, Salarisë, Shushicës, nga Llogorai drejt Himarës. Çeta Vullnetare “Fuat Mato” e Fterrës së bashku me Brigadën e 6-të S, Grupin e Parë të Kurveleshit, zunë pozicione në Borsh, Bërdë dhe Qafën e Rrëmullës ku u zhvilluan përleshje të përgjakshme.
Armiqtë nga të gjitha anët hynë në krahinën e Kurveleshit. Në Shur të Kuçe ishin grumbulluar shumë forca partizane vullnetare, popull, gra, pleq e fëmijë, të larguar nga fshatrat, për të mos rënë në duar të hitlerianëve. Forcat partizane e vullnetare u shpërndanë në drejtime të ndryshme.
Çeta e Fterrës dhe forcat e tjera partizane u tërhoqën, duke manovruar në prapavijat e armikut. Gjermanët dhe ballistët bënë djegje shtëpish, plaçkitje e dëmtime të shumta. Populli i Fterrës tregoi kujdes për furnizimin e partizanëve që gjendeshin në pyjet e fshatit me ushqime e veshmbathje. Ndihmë të veçantë dhanë rinia dhe gratë e fshatit. Pas operacionit të gjithë u kthyen në fshat. Këshilli NCL, çeta vullnetare, organizatat e rinisë dhe të gruas vazhduan të kryejnë detyrat e caktuara.
Pas Operacionit të Qershorit, armiku nuk ishte më në gjendje të ndërmerrte operacione të tjera. Në gusht 1944 u bë një sulm nga Borshi në drejtim të Fterrës, por nga kundërsulmi i Brigadës së 12-të S dhe forcave territoriale, armiqtë u detyruan të tërhiqen.
Pas Operacionit të Qershorit u zgjerua aktiviteti politik në fshat. Përveç të rinjve që kishin mbushur radhët e ushtrisë partizane, pesë nga të cilët kishin dhënë jetën në atë periudhë për çlirimin e vendit, të rinjtë dhe të rejat e Fterrës u mobilizuan në aktivitete kulturore e arsimore, edhe në fshatrat e tjera të Kurveleshit e të Bregdetit. Mund të përmendim organizimin e grupit teatral të Fterrës, i cili vuri në skenë dramën “Lulja e Kujtimit” të Foqion Postolit, si dhe disa skeçe të tjera ku demaskoheshin e viheshin në lojë ballistët e gjermanët. Përveç Fterrës çfaqja u dha në Çorraj, Kuç, Pilur, Kudhës, Qeparo, Himarë, Piqerras, Tatzat, Lukovë, Delvinë, Sarandë. Këto aktivitete luajtën një rol të madh edukativ për rritjen e patriotizmit tek fshatarët, sidomos në Bregdet. Në grupin teatral bënin pjesë Ismet Elezi, Shaban Mita, Dilaver Shkurti, Rait Braho, Eqerem Kofina, Resul Mita, Lutfi Dusha, Luan Dusha etj.
Aktivitet tjetër ishte hapja e shkollave në zonat e lira. Për këtë qëllim në gusht 1944 Lame Xhama, Xhevdet Kofina, Ismet Elezi, Dilaver Shkurti dhe Rait Braho morën pjesë si delegatë në mbledhjen e organizuar nga Këshilli NÇL i Qarkut të Gjirokastrës në Lypë të Përmetit. Aty u dhanë udhëzime për hapjen e shkollave në zonat e lira. Në mbledhje folën të deleguar, midis të cilëve Sejfulla Malëshova. Të rinj e të moshuar që kishin qënë në shkollat e mesme, u ngarkuan për të çelur shkollat fillore në Fterrë, Çorraj, Kuç dhe në shumë fshatra të tjera, deri në krahinën e Rrëzomës e Bregdetit. Në Fterrë u caktuan Naim Zani dhe Sirri Bezhani.
Në gusht 1944 në Helmës të Skraparit, zhvilloi punimet Kongresi i Parë i Rinisë Antifashiste. Kongresi i dha një impuls të ri aktivitetit të rinisë në Fterrë. Në këtë Kongres morën pjesë tre delegatë fterjotë nga ushtria partizane: Bilal Dusha, Nafiz Bezhani dhe Liri Fterra. Disa nga të rinjtë u ngarkuan me drejtimin e rinisë, përveç Fterrës, edhe në krahinën e Kurveleshit e të Tepelenës. Ismet Elezi e Dilaver Shkurti gjatë vitit 1944 kanë qenë të caktuar anëtarë të Komitetit të Rinisë të rretheve të Kurveleshit e Tepelenës, ndërsa Rait Braho në Kurveleshin e Poshtëm. Safet Memi, përveç detyrës si sekretar i celulës në Fterrë-Çorraj, u ngarkua me detyrën e sekretarit në Komitetin e Partisë të Kurveleshit.
Të rinjtë e Fterrës kanë marrë pjesë gjithashtu në Konferencën e Rinisë të Rrethit të Kurveleshit në Progonat dhe në Konferencën e Qarkut në Gjirokastër.
Në tetor 1944 në Berat u formua Qeveria Demokratike. Më 17 Nëntor u çlirua Tirana dhe më 29 Nëntor e tërë Shqipëria. Partizanët vazhduan luftën në Mal të Zi, Bosnjë e Kosovë. Në këto luftime kanë marrë pjesë edhe shumë partizanë fterjotë.
Nga fshati ynë, me një popullsi 550 vetë, ose rreth 100 familje, morën pjesë në repartet partizane të rregullta 45 vetë, pa përmendur këtu pjesëtarët e tjerë të armatosur herë pas here, të cilët merrnin pjesë direkt në luftime. Shumë gra dhe vajza ndihmuan partizanët me ushqime, veshmbathje e strehim. Fterra qëndroi gjatë kohës së Luftës NÇL në frontin e parë si një nga portat kryesore të Kurveleshit.

PARTIZANËT DHE AKTIVISTËT FTERJOTË:
Gjatë Luftës ANCL, pjesa më e madhe e rinisë së Fterrës, duke përfshirë edhe dy vajza e burra të tjerë, shkuan vullnetarisht në luftë në formacionet e rregullta të ushtrisë partizane dhe luftuan kundër fashistëve italianë, nazistëve gjermanë dhe tradhtarëve të vendit. Pati nga ata që luftuan edhe jashtë Atdheut në ndihmë të popujve të tjerë.
Në çeta, batalione, brigada, si dhe komandat e vendit e të Qarkut, kanë marrë pjesë partizanët e mëposhtëm :
1. Në Brigadën e Parë S:
Turhan Mato, Osmën Memi, Azem Çeli, Shefqet Brinja, Nafiz Bezhani, Pasho Zhupa, Bektash Gëdo, Sami Kofina, Bexhet Brinja, Sadik Mehmeti, Uzeir Shkurti.
2. Në Brigadën e 6-të S:
Shaze Mita
3. Në Brigadën e 8-të S:
Naxhi Zhupa, Sefto Gjoni, Damo Gjoni, Fuat Brinja, Nevzat Brinja, Nazmi Brinja, Mezan Shkurti, Lavdosh Zani, Muho Zhupa.
4. Në Brigadën e 12-të S:
Shyqyri Sadikaj, Muhamet Malo, Rufet Ruko
5. Në Brigadën e 14-të S:
Razip Gjoni
6. Në Brigadën ë 16-të S:
Bilal Dusha
7. Në Brigadën e 19-të S:
Mehmet Dusha, Levend Gjoni, Azem Gjoni
8. Në Brigadën e 20-të S
Naxhie Mato, Ali Dukagjini
9. Në Batalioni “Asim Zeneli”:
Hiqmet Dusha, Iljaz Kofina, Resul Mita, Malo Malaj, Ahmet Haxhiu dhe Mustehak Çallo
10. Në Batalionin e Rinisë:
Lutfi Dusha
11. Në Çetën Vullnetare të Fterrës (“Fuat Mato”) :
Fuat Mato
12. Në Komandën e Vendit dhe të Qarkut:
Dilaver Shkurti, Remzi Braho, Halil Mato
13. Në repartet e Mbrojtjes Popullore:
Eqerem Kofina, Nexhip Dauti
14. Në terren, Kurvelesh dhe krahina të tjera:
Safet Memi, Shaban Mita, Ismet Elezi
Pjesa më e madhe e partizanëve të mësipërm kanë bërë pjesë në Çetën Vullnetare të Fterrës.
Në luftimet e ndryshme kundër fashistëve, nazistëve dhe tradhtarëve ranë dëshmorë:
1. Fuat Mato, pjesëtar e Çetës Vullnetare të Fterrës. U vra më 27 janar 1943, në sulmin e parë e bërë kundër postbllokut fashist në Borsh.
2. Hiqmet Dusha, Komisar çete në Batalionin “Asim Zeneli”, Batalioni i parë i krijuar në Qarkun e Gjirokastrës. U vra më 30 gusht 1943, në sulmin e bërë kundër italianëve dhe tradhtarëve të vendit, në Kalanë e Libohovës.
3. Osmën Memi, partizan në Brigadën e Parë S. U vra më 9 maj 1944 në luftime kundër forcave gjermano-balliste, në Shelcan të Elbasanit.
4. Turhan Mato, Zv/komisar i Kompanisë së Mortajave në Brigadën e Parë S. U plagos rëndë në prill 1944 në luftimet me gjermanët dhe tradhtarët për çlirimin e Pogradecit. Vdiq me 25 maj 1944.
5. Azem Çeli, partizan në Brigadën e Parë S. U vra në muajin maj 1944 në përpjekje me gjermanët, në vendin e quajtur “Guri i Prerë”, në mes të Përmetit dhe Beratit.
6. Shaqo Mita, pjesëtar i Çetës Vullnetare “Fuat Mato” të Fterrës, vrarë nga fashistët dhe tradhtarët në qershor 1944 në Lumë të Fterrës.
Gjatë Luftës NCL u plagosën: Shyqyri Sadikaj, Bilal Dusha, Pasho Zhupa, Naxhi Zhupa.
Viktima në Luftën NCL janë Nimet Mita e Muho Zhupa.
Nga pjesëmarrësit në formacionet e rregullta partizane në prag të çlirimit morën gradën e oficerit : Mehmet Dusha, Bilal Dusha, Pasho Zhupa, Nafiz Bezhani, Shyqyri Sadikaj, Shefqet Brinja, Bektash Gëdo, Sami Kofina etj.
Me Medaljen e Kujtimit, të Trimërisë dhe të Çlirimit janë dekoruar mbi 50 vetë nga Fterra.
Para çlirimit të vendit nga shokët që shkuan në formacionet e rregullta partizane u pranuan në Parti nga organizatat përkatëse të brigadave : Turhan Mato, Osmën Memi, Nafiz Bezhani, Pasho Zhupa, Shefqet Brinja, Sami Kofina, Bexhet Brinja, Bektash Gëdo, Shyqyri Sadikaj, Fuat Brinja.
Gratë e Fterrës kanë qenë gjithmonë në krah të burrave. Organizata e Gruas dha një kontribut të shquar në luftën për liri. Gratë në këtë luftë nuk luajtën vetëm rolin si ndihmëse të burrave, por ato luftuan krah për krah me ta edhe me pushkë në dorë. Dy prej vajzave të Fterrës, Shaze Mita dhe Naxhie Mato, u rreshtuan krah vëllezërve të tyre në fomacionet e rregullta partizane. Me dhjetra gra e vajza të tjera në fshat punuan për luftën, për bijtë dhe vëllezërit e tyre partizanë. Nga aktivistet më të dalluara në Fterrë përmendim Zenepe Dusha, Selime Dusha, Sevde Mita, Hava Mita, Velide Sadikaj, Hanko Çeli, Gjylza Korkuti, Vahide Mato, Faro Shehu, Hava Ruke, Tike Çallo, Merjeme Dauti, Fatime Mato, Merushanë Shkurti, Afërdita Elezi, Miro Mita, Hesma Gjoni e shumë të tjera.
Një rol shumë të rëndësishëm në ndihmë të partizanëve për zgjidhjen e problemeve që u krijoheshin fshatarëve nga operacionet fashiste për furnizimin e brigadave me vullnetarë për progandimin e Luftës NCL dhe shumë të tjera, kanë luajtur anëtarët e Këshillit NCL të fshatit. Nga këta mund të përmendim : Himet Çallon, Lame Xhamën, Neim Zanin, Safet Memin, Shaban Mitën, Sherif Dushën, Halil Maton, Belul Brinjën, Shefqet Shkurtin, Kamber Brinjën, Qazim Gjonin, Zilfo Malon etj.
Një ndihmë të madhe i kanë dhënë popullit të Fterrës edhe kuadrot kryesore udhëheqëse të qarkut e krahimës si Bedri Spahiu, Mustafa Matohiti, Haki Toska, Memo Meto, Birçe Sinamati, Jaho Gjoliku, Qazim Kondi, Tuk Jakova, Nefo Puto, Selman Lame, Veis Levendi, Avdyl Hakiu, Ali Lala, Kadri Xhaxhiu, Veis e Sami Gjebero, Gogo Kozmai, Mihal Bisha, Hasube Bezhani etj.

PËRFUNDIM
Vështirë të gjendet në botë një popull kaq i vogël si populli ynë që të ketë luftuar kaq shumë, që të ketë treguar kaq trimëri e mënçuri për të mbrojtur truallin e tij, për të fituar lirinë, pa patur dhe pa kërkuar ndihmën e askujt.
Mirënjohje e thellë e popullit të Fterrës për luftën e bërë dhe për fitoren e arritur u drejtohet djemve e vajzave që luftuan me guxim dhe i sollën lirinë Atdheut.
Direktivat e Partisë Komuniste në kohën e Luftës ANCL u bënë forcë e madhe mobilizuese edhe për popullin e Fterrës. Si shumë fshatra të tjerë edhe fterjotët, nën udhëheqjen e komunistëve, morën pjesë aktive në revolucionin më të madh e më të thellë në historinë e popullit shqiptar. Lufta ANCL si për tërë popullin tonë është periudha më e ndritur në historinë e luftrave që kanë bërë fterjotët brez pas brezi kundër pushtuesve të huaj.
Mbi këtë bazë celula e Partisë në Fterrë organizoi bashkimin politik të popullit të Fterrës në Frontin ANCL, që u bë themeli i unitetit të popullit, i pakrahasueshëm me periudhat e mëparshme të historisë së popullit të Fterrës.
Populli i Fterrës, krah për krah me popullin e fshatrave të tjera të Kurveleshit u bashkua me Frontin ANCL, mori pjesë aktive në luftën kundër pushtuesve, ngriti më lart traditat atdhetare e luftarake të të parëve tanë, tregoi patriotizëm të flaktë masiv dhe asnjë fshatar nuk kaloi në formacionet armike.
Populli i Fterrës i plotësoi me nder detyrimet si pjesëmarrës aktiv në Luftën Antifashiste NCL, duke dhënë në altarin e fitores mbi fashizmin gjakun e gjashtë dëshmorëve. Nga gjiri i popullit të Fterrës, në zjarrin e kryengritjes së përgjithshme të armatosur, rinia e Fterrës, jo vetëm me pjesëmarrjen në çetën vullnetare të fshatit, por me djemtë më të mirë mbushi radhët e formacioneve të rregullta partizane.
Nderimi më i madh i popullit të Fterrës u drejtohet partizanëve trima fterojtë që nuk kursyen asgjë për çlirimin e atdheut, u takon dëshmorëve tanë të pavdekshëm Hiqmetit, Turhanit, Fuatit, Osmënit, Azemit dhe xha Shaqos, të cilët dhanë gjakun e tyre për Shqipërinë. Brezat e sotëm dhe ata që do të vijnë do t’u jenë mirënjohës dhe me nderim të thellë do të përulen para kujtimit të veprës së tyre të shenjtë.
Një rol të rëndësishëm të veçantë i dedikohet mësuesit të mençur Hiqmet Dusha, i cili e ktheu shkollën e fshatit në vatër edukimi patriotik të brezit të ri, duke propaganduar që në vitin 1941 idetë e lirisë. Prandaj figura e tij do të mbetet brez pas brezi simbol i fjalës së dhënë, të cilën populli dhe rinia e Fterrës e mbajtën deri në fund.
Veçori e fshatit tonë është që pjesa dërrmuese e nëpunësve dhe intelektualëve, braktisën aparatin shtypës, nuk pranuan të shërbenin dhe u kthyen në fshat, duke u hedhur në anën e popullit në Luftën ANÇL.
Pjesëmarrja e fshatarëve tanë në Luftën ANÇL ishte rezultat i vijës së drejtë që ndoqi Partia Komuniste. Asnjë grup tjetër apo organizatë tradhtare nuk arriti të bënte me vete masën e popullit të Fterrës me gjithë përpjekjet e tyre. Meritë e veçantë e organizatës së Partisë dhe Rinisë Komuniste në fshat ishte që ato ditën të zgjidhin kontradiktat dhe uniteti i popullit të Fterrës nuk u cënua.
Organizata e Partisë në fshat krijoi dhe drejtoi me urtësi levat e saj, të cilat mobilizuan masën në luftën e armatosur, si Aktivin e Rinisë Komuniste që ishte ndihmësja e saj, Rininë Antifashiste, Këshillin ANÇL që luajtën një rol të rëndësishëm, çetën vullnetare, Organizatën e Gruas, Këshillin e Frontit në prag të çlirimit të vendit etj.
Është për t’u theksuar që një rol të veçantë në aktivizimin e popullit të Fterrës në Luftën ANCL ka luajtur rinia, e cila që në fillim e deri në fund u tregua besnike e fjalës së dhënë. Organizata e Partisë, si rezervë kryesore dhe ndihmëse në zgjidhjen e të gjitha problemeve që e preokuponin, pati Rininë Komuniste dhe rreth saj Rininë Antifashiste, që përmblidhte gjithë rininë e fshatit, djem e vajza, të cilët morën pjesë aktive në të gjitha aksionet e ndryshme të asaj periudhe.
Dilaver SHKURTI

Enter supporting content here